İçeriğe atla

Yurt (çadır)

Yurt ya da ger, Orta Asya'da Türk ve Moğol göçebelerinin ev olarak kullandığı çadırlara verilen ad. Orta Asya bozkırlarında birkaç değişik türde göçebe grup tarafından konut olarak kullanılan ve deri ya da keçe ile kaplanmış taşınabilir, yuvarlak bir çadırdır. Yapı, duvarlar için ahşap veya bambudan yapılmış açılı bir montaj veya kafes, bir kapı çerçevesi, kirişler (iç direkler) ve muhtemelen buharla bükülmüş bir tekerlek (taç, sıkıştırma halkası) içerir. Çatı yapısı genellikle kendi kendini destekler, ancak büyük yurtların, tacı destekleyen iç direkleri olabilir. Kendinden destekli yurtların duvarının üst kısmının, çatı nervürlerinin (kumaş çıkıntısı) kuvvetine karşı koyan bir germe bandı aracılığıyla yayılması engellenir. Modern yurtlar, kalıcı olarak ahşap bir platform üzerine inşa edilebilir; buharla bükülmüş ahşap çerçeve veya metal çerçeve, kanvas veya branda, pleksiglas kubbe, tel halat veya radyan yalıtım gibi modern malzemeler kullanılabilir.

Türkistan'da bir Türkmen kadını yurt çadırının önünde, 1913
Moğolistan’da turist yurtları
Yapım aşamasında olan bir yurt

Sözcük kökeni

Eski Türkçe‘de "çadır, oba, konut" gibi anlamlara denk gelen bir sözcüktür. Bu sözcük Eski Türkçe’deki ur- ek eylemiyle veya +ut ekiyle türetilmiştir. Yurt adı Türkçe kökenli bir sözcüktür ve Rusça ve Bulgarcada “yurta”, Macarcada "jurta", Moğolcada “ger”, Kazakçada “kiyiz üy“ ve Kırgızca'da “boz üy” olarak geçer. Yurt sözcüğü, İngilizceye de aynı şekliyle geçmiştir. Yurt sözcüğü, tarihte ilk kez Orhun Yazıtları’nda "çadır, oba, konaklama yeri" anlamıyla "yurtda yatu kalur erti” -çadırda (kalınan yer, vatan) yatıp kalkar idi- notuyla geçmiştir.[1] Ancak bu sözcük, çağdaş Türkçede günümüzde daha da kapsamlaştırılarak, “ev veya kalınan yer“ anlamından; “anavatan, ülke, bağlı bulunulan devlet” anlamına evrilmiştir.

Tarihçe

Orta Asya'da yurtlar en az iki buçuk bin yıldır yaşamın belirleyici bir özelliği olmuştur. Bir yurdun barınma olarak kullanıldığına dair ilk yazılı açıklama, antik Yunan tarihçi Herodot tarafından kaydedilmiştir. Herodot, MÖ 600'den MS 300'e kadar Karadeniz'in kuzeyi ve Orta Asya bölgesinde yaşayan atlı-göçebe bir millet olan İskitlerin barınma yeri olarak yurt benzeri çadırlardan bahsetmiştir.[2]

Orta Asya'nın ötesindeki yurtlar

Popülerlik arttıkça yurtlar Orta Asya'nın dışına yayılmıştır. 13. yüzyılda, Moğol İmparatorluğu'nun zirve döneminde yurtlar, Avrupa ve Orta Doğu'nun bazı bölgelerine tanıtıldı. Marco Polo'nun yazılarında bile Kubilay Han'ın sarayında yurt kullanımından bahsedilmektedir. Yakın tarihte ise yurtlar, benzersiz estetiği ve pratikliği nedeniyle Batı'da ilgi çekmeye başlamıştır.[3]

İnşası

Ulan batur ve Harhorin arasındaki bozkırlarda geleneksel yurtlar.
Afganistan'ın doğusunda Yurtlar
Kırgız yurtları, Kızılsu Kırgız Özerk İli, Sincan, Çin

Traditional yurts consist of an expanding wooden circular frame carrying a felt cover. The felt is made from the wool of the flocks of sheep that accompany the pastoralists. The timber to make the external structure is not to be found on the treeless steppes, and must be obtained by trade in the valleys below.[]

Çerçevenin yapısı, bir veya daha fazla açılan kafes duvar bölmeleri, bir kapı çerçevesi, eğimli çatı direkleri ve bir tepeden oluşur. Moğol ger'i, tepeliği ve düz çatı direklerini destekleyen bir veya daha fazla sütuna sahiptir. (Kendinden destekli) ahşap karkas, keçe parçalarıyla kaplıdır. Malzeme bulunmasına bağlı olarak, keçe ek olarak kanvas ve/veya güneşliklerle örtülür. Çerçeve, bir veya daha fazla ip veya kurdele ile bir arada tutulur. Yapı, örtülerin ağırlığı ile baskı altında tutulur, bazen çatının ortasına asılan bir ağırlık ile desteklenir. Yurtlar boyut ve ağırlık açısından değişkenlik gösterir. Kışın dışarıdaki soğuktan mükemmel izolasyon ve koruma sağlar ve yaz aylarında yurdun serin kalması için kolayca değiştirilebilirler.[4]

Yurtlar, sökülebilir şekilde tasarlanmıştır ve parçalar, yeniden başka bir yerde inşa edilmek üzere develer veya yaklar ile birlikte kompakt bir şekilde taşınabilir. Tamamını yeniden inşa etmek yaklaşık 2 saat sürer.[5]

  • Yurt kurma: duvarlar ve kapıyla başlanır.
    Yurt kurma: duvarlar ve kapıyla başlanır.
  • Çatının yerleştirilir
    Çatının yerleştirilir
  • Yerine yerleştirilmiş çatı
    Yerine yerleştirilmiş çatı
  • İnce örtünün çatı eğimlerine yerleştirilmesi
    İnce örtünün çatı eğimlerine yerleştirilmesi
  • Yurdun üzerine serilen keçe örtü
    Yurdun üzerine serilen keçe örtü
  • Dış örtünün yerleştirilmesi
    Dış örtünün yerleştirilmesi
  • Son adım: halatların eklenmesi
    Son adım: halatların eklenmesi
  • Mandalgovi yakınlarındaki bozkırlarda bir ger
    Mandalgovi yakınlarındaki bozkırlarda bir ger

Sembolizm

Yurtların tepesine ''Şangırak'' adı verilir. Bu şangırak şekli Orta Asya'dak pek çok devletin farklı sembollerinde sıkça kullanılır. bunlardan en bilindik olanı Kırgızistan Bayrağı'nın ortasındaki güneş desenidir.[6]

Sürekli çekiç veya yürüme deseni (alkhan khee) gibi tekrar eden geometrik desenler de yaygın olarak kullanılır. Genellikle sınır süslemelerinde kullanılan bu desen, sonsuz gücü ve sürekli hareketi temsil eder. Diğer bir yaygın desen ise uzun ömür ve mutluluğun simgesi olan ulziidir. Hayvanın burnu ve boynuzlarının şeklinden türetilen khamar ugalz (burun deseni) ve ever ugalz (boynuz deseni) en eski geleneksel desenlerdir. Tüm desenler sadece yurtlarda değil, aynı zamanda süslemelerde, mobilyalarda, kitaplarda, giysilerde, kapılarda ve diğer nesnelerde de bulunabilir.[7]

Kırgız keçeden halı imalatında en yaygın türler Ala-Kiyiz ve Şırdaktır. Süslemeler, ustaların evlenecek çocuklarına veya torunlarına iyi dileklerini somutlaştırmaktadır.[8]

Orta Asya'da

Kırgızistan bayrağında kullanılan Kırgız yurtunun çatı tacı, Tengri sembolü
Ak Öıi (Beyaz Bina), yurt şeklindeki beton bina, "Dünyanın En Büyük Yurt"u, Merv, Türkmenistan yakınlarında, 2015'te kuruldu

Bugün yurt, birçok Orta Asya grubu arasında ulusal bir sembol olarak görülmekte ve bu nedenle yurtlar kafe (özellikle geleneksel yemek konusunda uzmanlaşmış olanlar), müze (özellikle ulusal kültürle ilgili olanlar) ve hediyelik eşya dükkanı olarak kullanılmaktadır. Türk Dünyası Kültür Başkenti olarak Merv şehrinin kutlanması vesilesiyle, Türkmenistan hükümeti beton, granit, alüminyum ve camdan yapılmış bir yurt biçimli yapı inşa ettirmiştir. Bu yapıya "Ak Öýi" (Ak Bina) adı verilmiş ve "Dünyanın En Büyük Yurdu" olarak tanımlanmıştır. 27 Kasım 2015'te kurulan yapı 35 metre yüksekliğinde ve 70 metre çapındadır. Türkmenistan devlet haber ajansına göre, "Beyaz yurt, kadim, kendine özgü bir tarihsel-kültürel mirasın sembolü, köklerimizi ve kökenlerimizi korumanın bir işaretidir." Bu üç katlı yapı, 3.000 kişilik büyük bir salonu, kafeyi, ofisleri ve VIP dairelerini içermektedir.[9][10]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Codex Cumanicus (1300)
  2. ^ King, P.R. A complete guide to making a Mongolian Ger. Southgate Publishers. ISBN 09531763-0-4. 17 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2024. 
  3. ^ ""Stunning Yurt Hire | Funky Monkey Tents | Bedfordshire based"". Funky Monkey Tents. 27 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2024. 
  4. ^ "Ferociously hot weather could make some cities unlivable. Low-tech solutions can help". AAAS Articles DO Group. 28 Eylül 2023. Erişim tarihi: 7 Nisan 2024. 
  5. ^ Gharbi, Salem; Al Majed, Abdul Azeez; Abdulraheem, Abdulazeez; Patil, Shirish; Elkatatny, Salaheldin (21 Mart 2022). "What is the Best Artificial Intelligent Technology to Solve Drilling Challenges?". Day 2 Tue, March 22, 2022. SPE. doi:10.2118/200183-ms. 
  6. ^ "1911 Encyclopedia Britannica". Wolfram Research Data Repository. Erişim tarihi: 7 Nisan 2024. 
  7. ^ van der Vusse, G.J. (2011). "Fysiologie als metafoor". doi:10.26481/spe.20110923gv. 
  8. ^ Garland, E. J. (Ocak 1995). "Guest editorial: Green belts — frames or fragments?". Scottish Geographical Magazine. 111 (2): 66-67. doi:10.1080/00369229518736942. ISSN 0036-9225. 
  9. ^ Rose, Christopher; Coenen, Jenny (4 Kasım 2015). "Automatically Determining the Latest Possible Equipment Installation Times for Shipbuilding". Day 2 Thu, November 05, 2015. SNAME. doi:10.5957/wmtc-2015-004. 
  10. ^ Karaciejus, Juozas (2019). "Simas Karaliūnas (20 January 1936 − 28 November 2015)". Balto-Slavic Studies (XX): 450-458. doi:10.31168/2658-5766.2019.20.19. ISSN 2658-5766. 

Kaynaklar

  • Türk Dil Kurumu - Güncel Türkçe Sözlük: yurt
  • Oğuz, Burhan. "Türkiye halkının kültür kökenleri: teknikleri, müesseseleri, inanç ve âdetleri". Anadolu Aydınlanma Vakfı yayınları, 1976. web sayfası 23 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Keçi</span> evcilleştirilmiş çift toynaklı memeli türü/alt türü

Keçi ya da evcil keçi, boynuzlugiller (Bovidae) familyasının Caprinae alt familyasından Capra aegagrus hircus alt türünü oluşturan çift toynaklılara verilen ad. Evcil keçiler, Doğu Avrupa ve Orta Doğu'da yaşayan yaban keçisinden evcilleştirilmiş olup, insanlar tarafından ilk evcilleştirilen hayvanlardan biridir.

Aruz ölçüsü ya da aruz vezni, Arap edebiyatından doğarak İslamî edebiyatalara da yayılmış bir nazım sistemi; nazımda uzun veya kısa, kapalı ya da açık hecelerin belli bir düzene göre sıralanarak ahengin sağlandığı ölçüdür.

<span class="mw-page-title-main">Kırgızistan bayrağı</span> Ulusal bayrak

Kırgızistan bayrağı, Kırgızistan'ın SSCB'den ayrıldıktan sonra 3 Mart, 1992'de onayladığı ulusal bayraktır.

<span class="mw-page-title-main">Çadır</span>

Çadır. Doğal hayatta sığınak olarak kullanılan kamp malzemesi.

<span class="mw-page-title-main">Kilim</span> dokuma türü

Kilim, iki iplik sistemine dayanılarak yapılan, tersi ve düzü bulunmayan havsız bir dokuma.

Çini, bir yüzü sırlı, su geçirmez bir tabaka veya cam ile seramiğin ateşle birbirine kaynaştırılması sonucu ortaya çıkan levhadır.

<span class="mw-page-title-main">Oş</span>

Oş, Fergana Vadisi'nin güneyinde bulunan ve "güneyin başkenti" olarak adlandırılan, Kırgızistan'ın en büyük ikinci şehridir.

<span class="mw-page-title-main">Ev</span> İçinde bir insanların oturabileceği biçimde yapılmış yapı

Ev, içinde insanların yaşadığı, çevresi duvarlarla çevrili, odalara bölünmüş, kendine ait çatısı ve bazen de bahçesi olan ahşap, toprak veya betonarme yapı. Etrafındaki evlere temas etmeyen ve genellikle kendine has bahçesi olan evlere müstakil ev denir. Ev kavramı mimari bir terimdir ve apartman dairesi gibi diğer barınak türlerinden farklı bir kavramı ifade eder. Bununla birlikte gündelik kullanımda türüne bakılmaksızın her türlü barınak için de kullanılır. Günümüzde tipik bir evde salon, odalar, mutfak, banyo ve tuvalet bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Kale</span> Orta Çağ boyunca Avrupa, Asya ve Orta Doğuda soylular tarafından inşa edilen müstahkem yapı

Kale ya da kermen, düşmanın gelişinin beklendiği yollar üzerine, stratejik öneme sahip olan şehirlere, geçit ve dar boğazlara savunma amaçlı olarak inşa edilen ordusal yapı. Bu tür tahkimatlar antik çağlardan beri kullanılmıştır. ve askerî işlevlerinin yanı sıra idari, siyasi ve ekonomik merkez olarak iş görmüştür. Kimi kaleler saray halkına konaklama imkanı sağlardı. Kalelerde kuleler ve surlar gibi farklı özelliklere sahip bölümler bulunurdu. 15. yüzyılda topların yaygınlaşmasıyla Orta Çağ kaleleri işlevlerini yitirdi ve yerini İtalyan tarzı kalelere bıraktı.

<span class="mw-page-title-main">Girih</span> İslam mimarisinde bir geometrik desen

Girih veya Farsça gereh sazi İslam sanatında mimari ve diğer el sanatlarında kullanılan, köşeli geometrik şekillerden oluşan, girift bir şerit örgü süs sanatıdır.

<span class="mw-page-title-main">Erzurum Ulu Camii</span>

Erzurum Ulu Cami, Türkiye'de Erzurum ili, Yakutiye ilçesinde bulunan ve şehrin en eski, en büyük camisi olma özelliğini taşıyan camidir.

Şeki Han Sarayı

Şeki Han Sarayı, Azerbaycan'ın Şeki şehrinde bulunan eski bir han sarayıdır. Şu anda müze olarak faaliyet göstermektedir. Yukarı Baş Devlet Tarihi-Mimari Koruma Alanı topraklarında bulunan saray, dünya çapında öneme sahip tarihi ve mimari bir anıttır. 18. yüzyılda inşa edilen saray binası, şehrin kuzeydoğu kesiminde, kale duvarlarıyla çevrili alanda yer almaktadır

Ög Günümüz Tıva Türklerinde yapılan eski ev türü ve en eski Türk evi. Bilindik çadırlardan ve yurtlardan ayrı bir tarzı vardır. Keçe kaplamalı, ahşap duvarlarıyla geniş olarak yapılır. Eski çağlarda Orta Asyada yaşamış Türklerin kültürel materyallerinden önemli bir eşyadır. Eski ve günümüz Türk Dünyasında keçe ile yapılan ve çadırdan farklı olarak ev misali geniş olan bir yaşam merkezidir. Tıva Türklerinin eskiden yaygın olarak yaşadığı ögler, kendi kendilerine benzer de olsa, yer yer ayrı özellikleri de bulunur. Çoğunluğu keçeden imal edilir. Gerek yaz aylarında gerekse kış aylarında don ve sıcağı içeri almayan keçelerin kullanımı daha öne geçmiştir. Tıva Cumhuriyetinde Toju'nun, Kungurtug'un geyik besleyen yayla halkının ağaçtan çadırları da tıpkı Amerika Kızılderilerinin en ilkel evlerini hatırlatır. Ög'ün bir duvarı 12 başlıdır. Altı duvarlı ög, altıgen özelliği ile arıların desenlerini hatırlatır. Karıncaların yuvasının ağzının tek yöne bakışı gibi Ög eşiği de güneşin doğuş yönüne yapılır. Rahat ve hafif olsun diye akçam, köknar, kayın ağacı dalları, budakları kullanılır.

Nasra Şimmeshindi, geleneksel basma işlemeciliği sanatının son ustalarından Süryani asıllı motif sanatçısıdır.

<span class="mw-page-title-main">Zincirli Camii</span> Ankarada bulanan tarihi bir cami

Zincirli Camii veya diğer adıyla Kazasker Camii; Ankara'nın Altındağ ilçesinde bulunan tarihi bir camidir.

<span class="mw-page-title-main">Ahşap karkas</span>

Ahşap karkas ağır ahşaplarla inşa etmenin geleneksel yöntemidir. Büyük ahşap mandallarla tutturulmuş derzlerle kare ve dikkatli bir şekilde birleştirilen ve birleştirilmiş ahşaplar kullanılarak yapılar oluşturulur. 19. yüzyıl boyunca ahşap binalarda yaygındır. Yük taşıyan kerestenin yapısal çerçevesi binanın dışında maruz bırakılırsa yarı ahşap karkas olarak adlandırılabilir ve birçok durumda ahşap arasındaki dolgu dekoratif etki için kullanılacaktır. Bu tür mimariler için en çok bilinen ülke Almanyadır. Ahşap karkas evler güneydoğu hariç tüm ülkeye yayılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Süsleme</span>

Süsleme, bazı ilavelerle bir şeyi daha çarpıcı bir hale getirme sanatıdır. Başka bir değişle süsleme bir yeri veya bir başka sanat eserini süsleyip güzelleştirmektir. Mimarlık ve dekoratif sanatta, süsleme bir yapının veya nesnenin parçalarını süslemek için kullanılan bir dekorasyondur. Anıtsal heykel ve dekoratif sanattalardaki eşdeğerleri gibi büyük figüratif elemanlar bu terimden dışlanmıştır. Çoğu süs eşyası insan figürlerini içermemektedir. Genel ölçeğe göre küçüklerdir.

<span class="mw-page-title-main">Camili Köyü Camisi</span> Borçkaya bağlı Camili köyündeki tarihi cami

Camili Köyü Camisi veya Hertvisi Camisi, tarihsel Maçaheli bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı ve eski adı Hertvisi olan Camili köyünde bulunan tarihi bir camidir. Köyün Hertvisi adının değiştirilmesinden sonra Camili Camii olarak adlandırılmıştır. Hertvisi Camii, Maçaheli vadisinin Türkiye tarafında tespit edilmiş sekiz ahşap camiden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Kırgızistan kültürü</span>

Kırgızistan kültürü, çoğunluk grubu Kırgızlar olmak üzere geniş bir etnik grup ve kültür karışımına sahiptir. Genel olarak bayrağın ortasındaki 40 ışınlı sarı güneşle sembolize edilen 40 Kırgız boyu olduğu kabul edilir. Güneşin içindeki kırmızı çizgiler, bir zamanlar Orta Asya bölgesinin ana nüfusu olan göçebe çiftçilerin geleneksel konutu olan bir yurdun tacını görselleştirir. Kırgızistan'ın baskın dini Sünni İslam'dır (%91).

<span class="mw-page-title-main">Şırdak</span>

Şırdak veya sırmk genellikle Orta Asya'da el yapımı olarak üretilen, dikişli ve çoğunlukla renkli keçe halı ve duvar kaplamasıdır. Kazaklar ve Kırgızlar geleneksel olarak şırdak yaparlar. Bu sanat özellikle Kırgızistan'da canlı tutulmakta ve turistlere de ürün satılmaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.