İçeriğe atla

Yupikçe

Wikimedia Incubator
Wikimedia Incubator
Wikimedia Incubator'de Yupikçe Vikipedi deneme projesi bulunmaktadır.
Yupikçe
Yugtun
Ana dili olanlarAmerika Birleşik Devletleri (Alaska)
Konuşan sayısı10.400[1]  (tarih gerekli)
Dil ailesi
Varsayılan
  • Yupikçe
Yazı sistemiLatin
Dil kodları
ISO 639-2ypk
ISO 639-3esu

Yupikçe, Yupik dili veya Alaska Yupikçesi (kendilerince Yugtun), Batı ve Güneybatı Alaska'da Yupiklerin konuştuğu Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili.

Yupikçenin de facto yazı dili olan biçimi Yukon ve Kuskokwim ırmakları çevresinde konuşulan şivedir. Yupikler 23.000 olan nüfuslarıyla Alaska'nın en kalabalık yerli halkıdır. Fakat, ancak 14.000 den biraz fazlası[2] anadilini konuşabiliyor. Yine de bu rakam Yupikçeyi Alaska'da en fazla konuşanı olan yerli dil yapar. Alaska Yerli Dil Merkezindeki son rakamlara göre 25.000 kişilik Yupik nüfustan 10.400 kadarı anadillerini konuşabiliyor.[1]

1900'lü yıllarda anadili Yupikçe olan Uyaquk adlı birisi tarafından icat edilen hece yazısıyla (Alaska yazısı ya da Yugtun yazısı) da örnekleri olsa da, Rus döneminde Kiril alfabesi kullanılmıştır. 1960'lı yıllarda, Irene Reed ve başkaları tarafından Alaska Yerli Dil Merkezi (ANLC) 'nde uygulanan Latin kökenli alfabe, 1970'li yıllarda başarıya ulaşan bir programın sonucudur. Bugün Yukon ve Kuskokwim şivelerinde (Yupʼik) daha çok olmak üzere, Hooper Bay ile Chevak bölgesinin şivesi (Cupʼik) ve Nunivak adasının şivesi (Cupʼig) üzerine de kısa kısa öykücükler halinde ders kitapları çıkmaktadır.[3] Alaska Yerli Dil Merkezi ile koordineli biçimde 17 kasabada Yupikçe eğitim ve öğretimi yapılmaktadır.

Eskimo dilleri içindeki yeri

Anadili

Alaska'da 1980 ile 1992 yıllarında Eskimo-Aleut dilli halkların nüfusu ve anadillerini konuşabilenlerin sayısı[4]

ALASKA etnik nüfus anadilini konuşabilen % konuşabilme yaşı
1980. . . .
Sibirya Yupikleri1.100 1.050 95 yetişkinlerin hepsi ve çocukların çoğu
Yupikler17.000 14.000 80 yetişkinlerin tamamına yakını ve çocukların bir kısmı
İnyupikler12.000 5.000 40 yetişkinlerin çoğu 50 yaş üstü ve çocukların bir kısmı
Supikler3.000 1.000 33 yetişkinlerin çoğu 50 yaş üstü ve çocukların bir kısmı
Aleutlar2.200 700 35 yetişkinlerin çoğu 50 yaş üstü ve çocukların bir kısmı
1992. . . .
Sibirya Yupikleri1.100 1.050 95 yetişkinlerin hepsi ve çocukların çoğu
Yupikler18.000 12.000 67 yetişkinlerin tamamına yakını ve çocukların bir kısmı
İnyupikler13.000 4.000 31 yetişkinlerin çoğu 50 yaş üstü ve çocukların bir kısmı
Supikler3.100 600 19 yetişkinlerin çoğu 50 yaş üstü ve çocukların bir kısmı
Aleutlar2.100 400 19 yetişkinlerin çoğu 50 yaş üstü ve çocukların bir kısmı

Alfabe

Modern Yupik alfabesinde 18 harf vardır. Bunların 14 tanesi (c, g, k, l, m, n, p, q, r, s, t, v, w, y) ünsüz olup, 4 kısa (a, e, i, u) ve 3 uzun (aa, ii, uu) ünlü bulunur. Ayrıca, 6 tane de (ai, au, ia, iu, ua, ui) diftong vardır.

Çift ünsüzler apostrafla gösterilir : Yupʼik (ok: Yuppik)

Diyalekt ve kabileleri

  • Unaliq-Pastuliq Yupikçesi [İngilizce Norton Sound Yup’ik]
    • Unaliq Yupikçesi [kendilerince Unalirmiut; İngilizce Unaliq subdialect]
      • Atnegmiut
      • Kuuyuŋmiut
      • Eŋlutaleġmiut
      • Caxtulegmiut
      • Uŋallaqłiŋmiut
      • Tacirmiut
    • Pastuliq Yupikçesi [kendilerince Pastulirmiut; İngilizce Kotlik subdialect]
  • Yupikçe [kendilerince Yugtun ya da Yugcetun (dil), Yupiaq (sg), Yupiik (dual), Yupiit (pl); İngilizce General Central Yup’ik] : De facto yazı dilidir.
    • Qerauranermiut
    • Kuigularmiut
    • Qip’ngayarmiut
    • Qaluyaarmiut
    • Marayaarmiut
    • Chnagmiut
    • Kuigpagmiut
    • Akulmiut
    • Caninermiut
    • Kusquqvagmiut
      • Unegkumiut
      • Kiatagmiut
  • Çupikçe [kendilerince Cugtun ya da Cugcestun (dil), Cup’ik (sg) Cupiik (dual) Cupiit (pl); İngilizce Cup’ik, Hooper Bay-Chevak Cup’ik]. Yupik alfabesinde c harfi ç (ch) sesine tekabül eder.
    • Hooper Bay Çupikçesi [kendilerince Askinarmiut; İngilizce Hooper Bay subdialect]
    • Chevak Çupikçesi [kendilerince Qissunamiut; İngilizce Chevak subdialect]
  • Nunivak Çupikçesi [kendilerince Cugtun (dil), Cup’ig (sg), Cupiik (dual), Cupiit (pl), Nuniwarmiut; İngilizce Cup’ig, Nunivak Cup’ig or Cup’ik]. Nunivak Adasında konuşulur
  • Egegik Yupikçesi [kendilerince Aglurmiut; İngilizce Egegik Yup’ik, Bristol Bay Yup’ik]

Yupikçenin 5 şivesi vardır. Bunlardan Yukon ve Kuskokwim ırmakları çevresinde konuşulan ana şive Hooper Bay ve Chevak ile Nunivak haricinde de facto yazı dilidir.

Kuzeyde yer alan Unaliq - Pastuliq şivesi bir İnuit dili olan komşusu İnyupikçeden etkilenmiş ve onu da etkilemiştir. Hatta bu güney İnyupikleri Yupiklerin verdiği Malimiut adıyla anılırlar.

Güneyde yer alan Egegik şivesi de diğer bir Yupik dili olan Supikçeden etkilenmiş ve onu da etkilemiştir.

Hooper Bay ile Chevak yörelerinde az sayıda konuşanı olan Çupikçe, genel Yupikçeden ayrı olarak yazıya geçirilir ve Chevak'taki okulda öğretilir.

Nunivak adasında konuşulan Nunivak Çupikçesi, ada izolasyonu sonucu Yupikçenin en farklı lehçesi olup ayrı bir dil gibi nitelendirilir ve Nunivak'taki okulda öğretilir ve yazıya geçirilir. Nunivak adasında Mekoryuk kasabasında yaşlılarca konuşulmaktadır.[5]

Genel Yupikçe ile Çupikçe (Hooper Bay ve Chevak) ve Nunivak Çupikçesi sayı adlarının karşılaştırması

Yupikçe[6][7][8]Çupikçe[9]Nunivak Çupikçesi[10]anlamı
atauciq atauciq ataucir 1
malruk malruk malzrug 2
pingayun pingayun pingayun 3
cetaman citaman cetaman 4
talliman talliman talliman 5
arvinglegen / arvinelgen arvinelgen arwinleg 6
malrunlegen / malrunelgen malrunelgen malzrunleg 7
pingayunlegen / pingayunelgen pingayunelgen pingayunleg 8
qulngunritaraan qulngunritaraq qulngunrita’ar 9
qula / qulen qula qula 10
qula atauciq qula atauciq qula-ataucir 11
qula malruk qula malruk qula-malzrug 12
qula pingayun qula pingayun qula-pingayun 13
akimiarunrita’ar akimiarunritaraq akimiarunrita’ar 14
akimiaq akimiaq akimiar 15
akimiaq atauciq akimiaq atauciq akimiar ataucir 16
akimiaq malruk akimiaq malruk akimiar malzrug 17
akimiaq pingayun akimiaq pingayun akimiar pingayun 18
yuinaunrita’ar cuinaunritaraq cuinaunrita’ar 19
yuinaq cuinaq cuinar 20
yuinaq qula / yuinaq qulen cuinaq qula cuinar-qula 30
yuinaak malruk / malruk ipiaq (Yukon) malruk ipiaq malzrug-ipiar 40
yuinaak malruk qula malruk ipiaq qula . 50
yuinaat pingayun / pingayun ipiaq pingayun ipiaq pingayun ipiar 60
yuinaat pingayun qula pingayun ipiaq qula . 70
yuinaat cetaman citaman ipiaq cetaman-ipiar 80
yuinaat cetaman qula citaman ipiaq qula talliman ipiar qula 90
yuinaat talliman talliman ipiaq talliman ipiar 100
tiissitsaaq tiititsaaq / tiissitsaaq tiisiss'ar 1.000
qulen tiissitsaat . . 10.000
yuinaat talliman tiissitsaaq . . 100.000
miilicaaq miilitsaaq . 1.000.000
tiissitsaaq miilicaaq . . 1.000.000.000

Daha çok kelime bazında lokal kullanışlardan kaynaklanan diyalektler ve şiveler arası farklar, karşılıklı anlaşmaya engel olmaz.

Yukon (Kuigpak) Kuskokwim (Kusquqvak) anlamı
elicar- elitnaur- öğrenmek
elicaraq elitnauraq öğrenci
elicari- elitnauri öğretmek
elicarista elitnaurista öğretmen
aiggaq unan el
ikusek cingun dirsek
ayuqe- kenir- haşlayarak pişirmek
cella ella hava, evren
naniq kenurraq lamba, ışık
uigtua- naspaa- denemek

Bazı gramer özellikleri

Yupikçe, Eskimo - Aleut dillerinin tipik görünümünü sergiler:

  • Kelimelerde üç sayı vardır: tekil, ikil, çoğul
tekil[11]ikilçoğulanlamı
yuk yuuk yuut insan
qayaq qayak qayat kayak
arnaq arnak arnat kadın
Kass’aq Kass’ak Kass’at Beyaz; Amerikan; İngilizce konuşan
kaviaq kaviak kaviat tilki
qaltaq qaltak qaltat kova
amiq amiik amiit deri
mikelnguq mikelnguuk mikelnguut çocuk
nuna nunak nunat kara; şehir
agun angutek angutet kano
  • Kelimeler yalın halde çoğu zaman nominatif eki alırlar : daha çok -q ya da -k
  • Kelimeler (ya da cümleler) 4 bölümden oluşur: kök (stem), yapım eki (postbase), çekim eki (ending), bağlaç (enclitic)
  • Tamlama (isim ya da sıfat) bulunmaz
  • Türkçede iyelik tamlaması (genitive + possessive) ile ifade edilen (örn: adamın evi) yapılar, Yupikçede iyelik tamlaması olmadığı için ona yakın başka bir yapıyla kurulur: relative + absolutive:

kuigem paanga : ırmağın ağzı
qayam paanga : kayağın ağzı
nunam iqua : tundranın sonu
asverem enra : morsun kemiği
anipam quliraa : baykuş hikâyesi

Her ikisi de sayı ile uyumludur:

angun : adam
angutem qimugtii : adamın köpeği
angutem qimugtai . adamın köpekleri
angutet qimugtiit : adamların köpeği
angutet qimugtait : adamların köpekleri
angutek qimugtegkek : iki adamın iki köpeği

Sayı (= rakam) adlarında da sayı (= gramer sayısı) uyumu vardır:

yuinaq : yirmi
yuinaak malruk : kırk (harfiyen: 'iki yirmi')
yuinaat pingayun : altmış (harfiyen: 'üç yirmi')

Fiiller de sayı ile uyumludur:

yurar- : Eskimo usulü dans etmek
arnaq yurartuq : kadın dans ediyor
arnak yurartuk : iki kadın dans ediyor
arnat yurartut : kadınlar (en az üç kadın) dans ediyor

Nere- "yemek" fiilinin şimdiki zaman çekimi:

  • Nerua Ben yiyorum
  • Ner’uten Sen yiyorsun
  • Nertuq O yiyor
  • Ner’utek Siz ikiniz yiyorsunuz
  • Ner’uci Siz (en az: üçünüz) yiyorsunuz
  • Ner’ukuq Biz ikimiz yiyoruz
  • Ner’ut = Onlar yiyorlar

Örnekler

  • Yupiugua : Ben Yupiğim
  • Yupiugukut : Biz Yupiğiz
  • Yup'ik-aamek elitnaurtua : Yupikçe öğreniyorum
  • Yup'ik Yugtun qanyuitua : Yupikçe bilmiyorum
  • Kass'atun qanyiutua : İngilizce bilmiyorum
  • Kituuga atren?  : Adın(ız) ne ?
  • Winga atqa ... : Adım ...
  • Quyana qalarullua : Beni dinlediğiniz için teşekkür ederim
  • Kuingiryaqunak : Sigara içilmez
  • Kenkamken : Seni seviyorum
  • Piurci : Hoşçakal(ın)

Yupikçede olmayan kelimeler İngilizceden ödünç alınarak kullanılır ve bunlar yazıda bir tire işareti ile eklerinden ayrılır:

  • Ciulirneret Museum-aani : Deneyimli yaşlılar müzede (İng. Museum)
  • Atam uksumi, tua-i December aam maani kinguani, January-m maani nangyartullranek ayagluku qayarkanek-llu up'ngetullrulriit : Şimdi kışın, bazen Aralık (İng. December) ayından sonra, bazen de Ocak (İng. January) ayının sonunda kayak malzemelerinin yapım ve tamirine başlarlar.
  • Yugtun qaneryaramteni Science-aartaitellruuq : Bilim (İng. Science) kelimesi dilimizde bulunmuyor

Örnek metin: Kuş gribi:[12] YUPİKÇE : Tengmiat Nangyutiit : Manaa cali pinarqelraa nang’yun qanruteksugluuku makut teng’miat nang’yutiit arnarqelraa maavet nunamtenuun tekitnayukluuku, murilkesqluucii ak’maai teng’miat matumeng nang’yutmeng nal’aulliniut. Alingnarkug manaa nang’yun, yuut’lu ilait matumeng ayag’nirluteng nalaa’quluuteng. Qanrutek’saaqaat qallaullukii tengmiat, meqluu nang yun nalaaciqniluuku. Pingran tau’waam cakneq murilkelluuta piniartukut. Illait yuut nan’vaneng, kucircitanengluu mertatuut maggun’gguq tengmiat anaitgun nangyun cagtetuug. Nunat tamalkuita pilliiniit nungyun murilkesqluuku. Neqakniacii manaa tengmianeng nerqataaquv’cii wallu nanvaneng qang’allu kucircitaaneng mertaquv’cii, qallaulluki aturniacii. Kiakuu nalamalrianeng tengmianeng nalkuskuv’ci agturavkenaaki piniartucii. Ukuu’nun calistenun qan’rutekniacii. Yuut tekiciqut maa’vet manaa nungyun pitekluuku. Quyuureskaata tainiertucci, pinarqelriaruuk.

İNGİLİZCE ÇEVİRİSİ : Bird Flu : Recently Avian Flu concerns have been going around nationally and internationally and we were given precautions on it. For now we were informed to boil our birds and be very careful in preparing them to consume that we will get on subsistence activities this spring. Avian flu can get here by migratory birds from Asia where it is starting and a few have died from it. Other ways the flu can spread is by bird droppings through our drinking water from lakes, ponds, and rain water collection methods in homes. If you find any dead birds do not handle it but report it to us. Some agencies are coming to our community to inform us and give us directions on the Avian Flu very soon. We are encouraging parents and others to attend meetings and pass this possible epidemic information to their children and others in the community.

Alıntılar

Rus Alaskası döneminde (1733 - 1867) Ruslarla ve Rusçayla karşılaşan Yupiklerin dillerinde Rusça alıntılar günümüzde de canlılığını sürdürür:

  • cainik (< Rus. чайник) 'çaydanlık'
  • cukunak / cukunaq (< Rus. чугунок) 'dökme demirden kap'
  • kaminiaq (< Rus. камин) 'soba'
  • kelipaq (< Rus. хлеб) 'ekmek'
  • kuskaq (< Rus. кошка) 'kedi'
  • luuskaaq (< Rus. ложка) 'kaşık'
  • mass'laq (< Rus. масло) 'tereyağı'
  • missuuk (< Rus. мешок) 'çanta; çuval'
  • mulut'uuk (< Rus. молоток) 'çekiç'
  • nuussiq (< Rus. нож) 'bıçak'
  • paltuuk / pal'tuuk (< Rus. пальто) 'palto'
  • puckaq (< Rus. бочка) 'namlu'
  • pucunaq (< Rus. бочонок) 'namlu'
  • putuskaq (< Rus. подушка) 'yastık'
  • saarralaq / caarralaq (< Rus. сахар) 'şeker'
  • saayuq / caayuq (< Rus. чай) 'çay'
  • sap'akiq / cap'akiq (< Rus. сапоги) 'bot, potin'
  • saskaq / caskaq (< Rus. чашка) 'fincan'
  • Slaaviq 'Rus Ortodoks Hristiyan'
  • spiickaaq (< Rus. спичка) 'kibrit'
  • sulunaq / culunaq (< Rus. солонина ?) 'tuzlama balık'
  • tiissicsaaq (< Rus. тысяча) 'bin'
  • yaassiik : (< Rus. ящик) 'kutu'

Alaska'yı Ruslardan satın alan Amerikalıların dilinden de Yupikçeye geçen alıntılar bulunur:[13]

  • ingek : 'mürekkep' (< İngilizce ink)
  • anainessaaq : 'soğan' (< İngilizce onions)
  • patitussaaq : 'patates' (< İngilizce potatoes)
  • snuukuuq : 'kar makinesi' (< İngilizce snow-go)

Yupikçe Vikipedi

Yupik dilinde yayımlanan Vikipedi versiyonu (Yugtun Vik'ipitiyaq 21 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) henüz Incubator'da olup test edilmektedir.

Ayrıca bakınız

Dipnotlar

  1. ^ a b "Alaska Native Language Center : Alaska Native Languages / Population and Speaker Statistics". 9 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2012. 
  2. ^ "Yupiugukut". 28 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2010. 
  3. ^ "Alaska Native Language Archive, Central Alaskan Yup'ik Collection Container List". 6 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2010. 
  4. ^ Panu Hallamaa (1997), Unangam Tunuu and Sugtestun: A Struggle for Continued Life 14 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Northern Minority Languages: Problems of Survival, Senri Ethnological Studies 44 1997, pp 187-223
  5. ^ "LKSD, Department of Academic Programs and Support". 4 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2010. 
  6. ^ "Jerry Lipka, Culturally Negotiated Schooling: Toward a Yup'ik Mathematics". 18 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2010. 
  7. ^ "How to count in Yup'ik". 14 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2010. 
  8. ^ Yup’ik Eskimo Grammar, Irene Reed and all.(1977)
  9. ^ On the Facebook: Cup'ik Word Of The Day - Chevak 8 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Rebecca Nayamin (Kashunamiut School Cup’ik Language Teacher)
  10. ^ "Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti, Nunivak Island Cup'ig Language Preliminary Dictionary". 5 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2010. 
  11. ^ Marianne Mithun, The search for regularity in irregularity[]
  12. ^ "Native Village of Raven IGAP Newsletter, Environmental Program, March, 2006" (PDF). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Eylül 2010. 
  13. ^ Steven A. Jacobson (1984), Central Yup'ik and the Schools, A handbook for teachers 4 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Alaska Native Language Center

Kaynakça

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İnuit halkları</span> “İNUİT" bir halk topluluğunun ismi

İnuit halkları, Arktik bölgede, Alaska, Kanada ve Grönland'da yaşayan Eskimoların ayrıldığı iki ana koldan biri. Diğer kol Yupik halklarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Eskimo - Aleut dilleri</span>

Eskimo - Aleut dil ailesi, Grönland, Kanada, Alaska ve Sibirya'nın belli bölgelerinde konuşulan dillerdir. Eskimo - Aleut halklarının ana dilleridir.

<span class="mw-page-title-main">Eskimo halkları</span> Eski bir kuzey dünya topluluğu

Eskimolar ya da İnuit ve Yupikler, Arktik bölgedeki dört ülkeye dağılmış olarak, Doğu Sibirya, Alaska, Kanada ve Grönland'da yaşayan ve Eskimo - Aleut dillerini konuşan Eskimo - Aleut halklarının en büyük grubunu oluşturan avcı ve toplayıcı halk.

<span class="mw-page-title-main">Supikçe</span>

Supikçe ya da Supik dili, Güney Alaska'da Supikler tarafından konuşulan Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 3.500 kişilik Supik nüfustan 200 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Yupikler</span>

Yupikler ya da Alaska Yupikleri, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin batı ve güneybatısında yaşayan Yupik kolundan bir Eskimo halkıdır. Kendilerini yuk («insan») kelimesi ile -pik/-piaq («gerçek») ekinden türettikleri Yupʼik/Yupʼiaq adıyla ifade ederler. Dillerini ise Yugtun olarak adlandırırlar. Hem Yupik halkları hem de Alaska yerlileri içinde en büyük nüfusa sahip olanlardır. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 25.000 kişilik Yupik nüfustan 10.400 kadarı anadillerini konuşabiliyor. İngilizce bilmeyen Alaska yerlileri içinde 1993 yılında ilk sırayı % 42 lik oranla Yupikler, ikinci sırayı da % 20 lik oranla İnyupikler çeker. Şamanist inançlı avcı ve toplayıcıdırlar. Alaska'nın çetin ikliminde yenebilir her türlü şeyin yenildiği, yenemeyenlerin de kullanılabilirliğine bağlı olarak değerlendirildiği bir yaşam tarzı oluşturmuşlardır. Avların modern dünyada önemsenmeyecek kısımlarından ilginç eşya ve aksesuarlar yapmaları da asgari malzemenin azami olarak değerlendirilmesi olarak görülür. Fokların karınzarının pencere camı olarak kullanılması ya da kuş ve balık derisinden parka ya da ayakkabı yapmak Yupiklerin iklim ve coğrafya zoruyla oluşmuş geleneklerindendir. Dünya maske sanatında Yupik maskeleri benzersizdir. Y önsesini koruyan ana grup Yupik adını alırkan, bu sesi ç önsesine dönüştüren lehçeleri konuşanlar Çupik olarak adlandırılırlar.

Sibirya Yupikçesi , Amerika Birleşik Devletlerinde Alaska'ya bağlı St. Lawrence Adasında ve Rusya'ya bağlı Çukçi Özerk Bölgesinde yaşayan Sibirya Yupikleri tarafından konuşulan Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 1.400 kişilik nüfustan 1.000 kadarı, Rusyadaki 900 kişilik nüfustan ise ancak 300 tanesi anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Nunivak Çupikleri</span>

Nunivak Çupikleri, Amerika Birleşik Devletlerinde, Alaska eyaletinin batısında Bering denizinde bulunan Nunivak Adasında (Nuniwar) yaşayan Yupik kolundan bir Eskimo halkıdır.

Nunivak Çupikçesi, Alaska'da, Nunivak Adasında Nunivak Çupiklerinin konuştuğu Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili olan Yupikçenin bir şivesi.

<span class="mw-page-title-main">Yupik halkları</span> Rusyada Çukçi Yarımadasında ve ABDnin Alaska eyaletinde yaşayan Eskimoların ayrıldığı iki ana koldan birisi

Yupik halkları ya da Yupik Eskimoları, Rusya'da Çukçi Yarımadasının birbirinden ayrı iki kıyısında ve Amerika Birleşik Devletlerinde Alaska eyaletinde yaşayan Eskimoların ayrıldığı iki ana koldan biri. Diğer kol İnuit halklarıdır.

Naukan Yupikçesi, Rusya'ya bağlı Çukçi Özerk Okrugunda Naukan ile Dejnyov adlı iki köyde Naukan Yupikleri (нывуӄаӷмит) tarafından konuşulan ve soyu tükenme tehlikesi altında olan Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili.

Sirenik Yupikçesi ya da Sirenik Eskimocası, Rusya'ya bağlı Çukçi Özerk Okrugunda bulunan Çukçi Yarımadasının güney kıyılarında Sirenik (Сиӷы́ных) başta olmak üzere birkaç köyde Sirenik Yupikleri (Сиӷы́ныгмы̄́ӷий) tarafından geçmişte konuşulan ve Valentina Vıye adlı son konuşanının 1997 yılında ölmesiyle de yok olan Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili. Diğer Yupik dillerinden oldukça farklı olduğu için kimilerine göre Eskimo dillerinin Yupik ve İnuit dışında üçüncü koludur.

<span class="mw-page-title-main">Nome Census Area</span>

Nome Census Area, Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı Alaska eyaletinin Eskimo halklarından Yupik ve İnyupiklerlerce meskun olan bir sayım bölgesi. Örgütlenmemiş borough olduğu için bir yönetim merkezi de yoktur. En gelişmiş şehri geçmişte Nome Altına Hücumu hareketinin yaşandığı Nome'dir.

<span class="mw-page-title-main">Wade Hampton Census Area</span> mvdöpe cope şqv

Wade Hampton Census Area, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin Eskimo halklarından Yupiklerlerce meskun olan bir sayım bölgesi. Örgütlenmemiş borough olduğu için bir yönetim merkezi de yoktur. En gelişmiş şehri Hooper Bay'dır.

<span class="mw-page-title-main">Batı Kanada İnuitçesi</span>

Batı Kanada İnuitçesi, Kanada'da Batı Kanada İnuitleri tarafından konuşulan İnuit dilleri kolundan bir Eskimo dili.

<span class="mw-page-title-main">Alaska Eskimoları</span>

Alaska Eskimoları, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin kıyı bölgelerinde yaşayan Yupik kolundan Alaska Yupikleri, Sibirya Yupikleri ve Supikler ile İnuit kolundan İnyupiklerinn oluşturduğu Eskimo halklarının ortak adı. Arktik kültür grubunun üç alt grubunu oluştururlar. Alaska yerlileri içinde en büyük nüfusa sahip birinci ve ikinci halklardır. 45.600 etnik nüfustan ancak 13.344 kadarı anadillerini konuşabiliyor. Geçmişte Rus Alaskası döneminde Rusların Aleutlarla bir tutup aynı adla andıkları Supikler Eskimo kültüründen ziyade Aleut kültürü etkisinde asimile olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Yukon-Kuskokwim Deltası</span>

Yukon-Kuskokwim Deltası, ABD'nin Alaska eyaletinde Yukon ile Kuskokwim nehirlerinin Bering Denizi'ne döküldüğü alanda bulunur ve dünyanın en büyük nehir deltalarından biridir. Kapladığı alan 70.000 km² dir ve kabaca Oregon eyaletinin alanı kadardır. Çoğunlukla tundradan oluşan delta, Yukon Deltası Milli Yaban Hayatı Sığınağının bir parçası olarak korunmaktadır. Balık ve özellikle de kuşlarca zengindir.

<span class="mw-page-title-main">Yupik maskeleri</span>

Yupik maskeleri, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin batı ve güneybatısında yaşayan Yupiklerin dansta ya da şamanistik törenlerde kullanılan maskeleri. Yupikler Eskimo maskeleri geleneğini sürdürdükleri gibi Alaska yerli sanatında da maskeleriyle öne çıkarlar. Maskelerde insan yüzü olarak yalnızca erkek kullanılır. Tek ya da çift olabilirler. Boyu 3 inç olan yüz maskelerinden, ağırlığı 10 kiloya ulaşan yüz maskelerine kadar değişik boy ve ağırlıkta olabilirler ve bu ağır maskeleri birkaç kişi taşır. Yapımında birkaç kişinin emeği bulunabilir. Avın bereketli geçmesi için kullanılır. Yupik maskeli danslarında yüz maskeleri ile parmak maskeleri kullanılır. Maskeler törenlerde geleneksel olarak kullanıldıktan sonra imha edilir. Maskelerde labret, dövme, kar gözlüğü gibi aksesuarlar da kullanılır. Yupik maskeleri sürrealist değildir. Mücevher tasarımcılarına da ilham kaynağı olur.

Çupikçe ya da Chevak Çupikçesi, Alaska'da, Chevak ile Hooper Bay yöresinde Çupiklerin konuştuğu Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili olan Yupikçenin bir lehçesi. Nunivak Çupikçesi gibi bu da Yupikçenin y sesine karşılık ç sesini kullanmasıyla belirginleşir.

Yupik dilleri, Rusya'da Çukçi Yarımadası'nın birbirinden ayrı iki kıyısında ve Amerika Birleşik Devletleri'nde Alaska eyaletinde Eskimo-Aleut dilleri ailesinden Yupik halkları tarafından konuşulan Eskimo dilleri ailesidir. Eskimo dillerinin diğer ana kolu İnuit dilleridir. Alaska Yerli Dil Merkezi'ndeki son rakamlara göre 30.800 kişilik nüfusa sahip Yupik halklarından 11.900 kadarı anadillerini konuşabilimektedir.

Eskimo dilleri, Rusya'da Çukçi Yarımadasının birbirinden ayrı iki kıyısında, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinde, Kanada'da ve Danimarka'ya bağlı Grönland'da Eskimo-Aleut dilleri ailesinden Eskimo halkları tarafından konuşulan dil ailesi. Yupik dilleri ile İnuit dilleri olmak üzere İki ana kolu vardır. Fakat, Sirenik Yupiklerinin günümüzde konuşanı kalmayan dilleri diğer Yupik dillerinden belirgin biçimde farklıdır ve bu farklılığa dayanarak Menovşçikov (Меновщиков) gibi kimi uzmanlar Sirenik Yupikçesini Yupik dilleri dışında tutarak Sirenik Eskimocası adı altında Eskimo dillerinin üçüncü ana kolu olarak sınıflandırır. Sirenik Yupikçesi 1997 yılında tükenmiştir. Alaska Yerli Dil Merkezindeki son rakamlara göre 124.000 kişilik nüfusa sahip Eskimo halklarından 85.544 kadarı anadillerini konuşabiliyor.