Yunus Nadi Abalıoğlu
Yunus Nadi Abalıoğlu | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1879 Seydiler, Seydikemer, Muğla, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 28 Haziran 1945 (66 yaşında) Cenevre, İsviçre |
| Defin yeri | Edirnekapı Şehitliği, İstanbul |
| Milliyet | Türk |
| Eğitim | Mekteb-i Hukuk |
| Meslek | Gazeteci · siyasetçi |
| Çocuk(lar) | Nadir Nadi Doğan Nadi Nilüfer Nun Leyla Uşaklıgil |
Yunus Nadi Abalıoğlu (1879, Muğla - 28 Haziran 1945; Cenevre), Cumhuriyet gazetesini kuran Türk gazeteci ve siyasetçidir.
II. Abdülhamid döneminde öğrencilik yıllarında başladığı gazeteciliği Yeni Gün gazetesini ve ardından Cumhuriyet gazetesini çıkararak ömür boyu sürdürdü. Gazeteciliğinin yanı sıra Osmanlı Mebuslar Meclisi'nde mebus, Türkiye Büyük Millet Meclisinde altı dönem milletvekilli olarak bulundu. Türk Kurtuluş Savaşı'nda verilen millî mücadeleyi ve Atatürk'ün Devrimlerini kararlılıkla desteklemiş bir kişidir.
Gazeteci Nadir Nadi, gazeteci Doğan Nadi, Nilüfer Nun ve Leyla Uşaklıgil'in babasıdır.
Anısına her yıl öykü, roman, şiir, karikatür ve sosyal bilimler alanlarında ödüller verilmektedir.
Yaşamı
1879 yılında Fethiye’de Seydiler Köyü’nde dünyaya geldi. Babası Fethiye eşrafından Abalızade Halil Efendi'dir.
İlköğrenimini Fethiye’de tamamladıktan sonra Rodos’ta Ahmet Mithat Efendi ve Tevfik Ebüzziya’nın sürgünlükleri sırasında kurdukları ve o dönemde çok saygın bir okul olan Süleymaniye Medresesi'ne devam etti. Bu okulda, Arapça, Farsça ve Fransızca öğrendi.[1] Öğrenimine İstanbul’da Galatasaray Sultanisi'ne ve İstanbul Hukuk Mektebi’nde devam etti. Öğrenciliği sırasında Malumat gazetesinde yazı yazarak gazetecilik yaşamına başladı.
1901’de, II. Abdülhamid'e karşı dernek kurduğu gerekçesiyle tutuklandı ve Midilli kalesinde üç yıl hapse mahkûm edildi. Cezasını Fethiye’de çekme isteği kabul görünce Fethiye’ye gitti ve Meşrutiyetin İlanı’na kadar orada kaldı. Sürgün döneminde Fethiye’de Nazime Hanım ile evlendi. Bu evlilikten Nadir (1908), Doğan (1913), Nilüfer (Nun), Leyla (Uşaklıgil) adlı dört çocuğu dünyaya geldi.
II. Meşrutiyet yılları
1908’de İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne üye olan Yunus Nadi, Meşrutiyet’in ilanı üzerine İstanbul’a geldi. İkdam ve Tasvir-i Efkar gazetelerinde çalıştı.
1909’da Selanik’e gitti ve İttihat ve Terakki Cemiyeti’yle yakın ilişkisinden nedeniyle bu cemiyetin Selanik’te çıkan yayın organı Rumeli Gazetesi'ne başyazar oldu (1910).
Balkan Savaşı başlayınca yeniden İstanbul’a dönen Yunus Nadi, 1912 ve 1914 seçimlerinde Meclis-i Mebûsan'a Aydın Mebusu olarak seçildi. Bir yandan da babaları Tevfik Ebüzziya’nın ölümü üzerine artık Velid ve Talha Ebüzziya kardeşlerin çıkardığı Tasvir-i Efkar’da başyazılar yazmaya ve yazı işlerini yönetmeye devam etti.
Savaş sırasında işgale uğrayan Edirne’nin kurtarılması için kamuoyunu harekete geçirme görevi İttihat ve Terakki tarafından kendisine verildi ve bu amaçla başarılı bir kampanya yürüttü. Edirne’nin geri alınması ile sonuçlanan II. Balkan Savaşı’ndan sonra Sofya’da ateşemiliter olan Mustafa Kemal, memleket ve dünya hakkındaki düşüncelerini içeren yazılarını Selanik’te tanıştığı Yunus Nadi’ye göndermekteydi. Yunus Nadi, bu yazıları Tasvir-i Efkar’da yayımladı.
I. Dünya Savaşı
Çanakkale Savaşı sırasında Enver Paşa’nın getirdiği yasağa Tasvir-i Efkar gazetesi yazı işleri müdürü Abidin (Daver) Bey ile birlikte karşı çıktı ve izin verilmemesine rağmen Mustafa Kemal’in resmini gazetede yayımladı. Bu resim, Mustafa Kemal’in İstanbul basınında yayımlanan ilk resmi oldu.[2]
Yeni Gün Gazetesi
1. Dünya Savaşı'ndan sonra Velid Ebuzziya ile anlaşmazlığa düştüğü için Tasvir-i Efkar gazetesinden ayrılan Yunus Nadi, 1918'de Yeni Gün gazetesini kurdu. Aynı yıl son Osmanlı Meclis-i Mebusanı'nda İzmir Mebusu seçildi. Anadolu'daki millî mücadele hareketini desteklediğini Yeni Gün’de açıkça yazdı. Gazetesi, Sultan Vahdettin'in ve İngiliz güçlerinin baskısı nedeniyle sık sık kapatıldı.
16 Mart 1920’de İstanbul'un işgalinden bir gün sonra gazetesi İngilizler tarafından kapatıldı. Yunus Nadi Anadolu'ya geçmek zorunda kaldı. 10 Ağustos 1920'den itibaren gazetesini “Anadolu’da Yeni Gün” adıyla çıkardı ve Anadolu'daki millî mücadeleyi desteklemeye devam etti. Gazete, 11 Mayıs 1924'e kadar Ankara’da yayımlandı.
Anadolu Ajansı
Yunus Nadi Bey, Anadolu’ya kaçışı sırasında Halide Edip Hanım ile tanışmıştı. Bu tanışma sırasında Anadolu'ya millî mücadele hakkında daha rahat bilgi akışı sağlayacak bir haber ajansı kurulması fikri doğdu, böylece Anadolu Ajansı'nın temelleri atıldı. Ajansın kuruluşu 6 Nisan 1920’de gerçekleşti.
Türkiye Komünist Fırkası
Ankara hükûmeti ile Sovyet hükûmeti arasındaki yakınlaşmanın sonucu olarak 18 Ekim 1920'de Mustafa Kemal Paşa'nın emri ile tüm bağımsız ve muhalif komünist ve Bolşevik eğilimli örgütlenmelerin tasfiye edilip yasaklanarak devlet denetimi altına alınması için kurulan resmî Türkiye Komünist Fırkasının kurucuları arasında yer aldı.[3] Bunun üzerine Yeni Gün gazetesi, Türkiye Komünist Fırkasının yayın organı olarak yayımlandı.
Kurtuluş Savaşı Yılları
Yunus Nadi, Ankara’ya geldiği 1920 yılında Büyük Millet Meclisi'ne İzmir mebusu olarak girdi. 1924 yılında ise Muğla mebusu olarak mecliste yer alan Yunus Nadi, bir yandan gazeteciliği sürdürürken altıncı dönemin sonuna kadar TBMM'de Muğla mebusu olarak siyaset yapmaya devam etti. 1921 yılı başında Birinci İnönü Muharebesi'nden sonra İtilaf Devletleri’nin çağrısı ile gerçekleşen Londra Konferansı'nda millî hükûmeti temsil eden delegeler arasında yer aldı. 1921 yılı Temmuz ayında Kütahya-Eskişehir Muharebeleri'nin Ankara hükûmeti kuvvetlerince kaybedilmesinden sonra Mustafa Kemal'in başkomutanlığa getirilmesi için mücadele etti, bu konuda milletvekillerini ikna etmek için konuşmalar yaptı, Yeni Gün’de yazılar yayımladı.[1] Savaşın zaferle biteceğine inanan ve başyazılarının çoğunu “düşman yıkılmalıdır, yıkılacaktır” cümlesiyle bitiren Yunus Nadi, 1922’de Sakarya Meydan Muharebesi’nin kazanılmasından sonra Yeni Gün matbaası önünde toplanan bir halk kitlesi tarafından “Düşman yıkıldı” sesleriyle alkışlandı.[1]
29 Ekim 1923 günü Cumhuriyetin kurulduğunu bildiren anayasa değişikliğini Anayasa Komisyonu başkanı sıfatıyla meclis kürsüsünden okuyan kişi idi.
Cumhuriyet Gazetesi
Yunus Nadi, cumhuriyetin ilanından sonra İstanbul'a giderek Zekeriya Sertel ve Nebizâde Hamdi ile birlikte Cumhuriyet gazetesini yayımlamaya başladı. Gazete, Mustafa Kemal'in teklifi üzerine Hâkimiyet-i Milliye ve Yeni Gün gazetelerinin birleştirilmesi ile doğmuştu. Cağaloğlu'ndaki eski İttihat ve Terakki Genel Merkez Binası (Pembe Konak), gazete binası yapıldı. 7 Mayıs 1924 günü yayımlanan ilk sayıda Mustafa Kemal'le Millî Mücadele ve Kurtuluş Savaşı hakkında yapılmış bir röportaja yer verildi. Yunus Nadi, kısa bir süre sonra çıkan anlaşmazlıklar sonucu Zekeriya Sertel ve Nebizâde Hamdi'nin ayrılmasından sonra gazetenin tek sahibi oldu.
II. Dünya Savaşı Yılları
Gazete patronluğu yanı sıra ona büyük servet getiren Manisa Soma'da linyit madeni işletmesi de mevcuttu.[4]
Yunus Nadi, II. Dünya Savaşı başlangıcından 1943 yılına kadar olan dönemde savaşın gelişmelerini kendi yorumuyla okurlara aktardı. Bu dönemde Alman yanlısı olarak tanındı, faşizm avukatlığı yaptığı öne sürüldü, hatta kendisine “Yunus Nazi” diye lakap takıldı.[5] Savaş sırasında bulunması zor olan gazete baskı kağıdını Almanya'dan ithal ediyordu.[6] Çoğu kişi bununla Nadi'nin Almanya yanlısı olması arasında bağ kuruyordu.[6]
Aslında faşizm suçlaması savaştan önce de ortaya atılmıştı. Bunun en önde gelen örneği, 1937 sonbaharında Cumhuriyet gazetesi ile Tan gazetesi arasında yaşanan ünlü polemikti. Alman Propaganda Bakanı Joseph Goebbels’in Nazi partisinin 4. kongresinde "Nazi ilkeleri Türkiye'de gelişiyor" şeklinde bir söz sarf ettiğini ve hiç de mesnetsiz olmayan bu iddianın endişe verici olduğunu yazan Sabiha Sertel ile Yunus Nadi arasında başlayan, Tan başyazarı Ahmet Emin Yalman’ın da katıldığı polemik giderek Tan gazetesine ve yazarlarına karşı Nazilere benzer ırkçı ve antisemitik sözlü saldırılara kadar varmış ve sonunda Atatürk’ün emriyle konu kapanmıştı.[1]
Yunus Nadi, 1943 seçimlerinde aday gösterilmedi ve meclis dışı kaldı.
Ölümü
Uzun süredir devam eden hastalığının tedavisi için gittiği Cenevre’de 28 Haziran 1945'te öldü. Cenazesi, İstanbul’da Edirnekapı Şehitliği’ne defnedildi. Ölümünden sonra gazetenin yönetimini oğlu Nadir Nadi üstlendi.
Yunus Nadi Armağanı
Ölümünden sonra adını yaşatmak için, Türkiye’de sanat alanında verilen ilk ödül olan Yunus Nadi Armağanı verilmeye başladı.
Eserleri
- Kırk Dokuz Saat Zeplin İle Havada (1930), anı-seyahat.
- Ankara'nın ilk günleri (1955)
- Babıali’nin Millî Hareketi dağıtmak ve Mustafa Kemal’i tevkif etmek teşebbüsü
- Ali Galib Hadisesi (1955)
- Birinci Büyük Millet Meclisinin açılışı ve isyanlar (1955)
- Çerkez Ethem kuvvetlerinin ihaneti (1955)
- Kurtuluş Savaşı Anıları (1955)(1978)
- Mustafa Kemal Paşa Samsun'da (1955)
- Cumhuriyet Yolunda
Kaynakça
- ^ a b c d "Fatma İçöz, İkinci Dünya Savaşı ve Yunus Nadi, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2006". 10 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2011.
- ^ "Mustafa Kemal'in İstanbul Basınında ilk kez yayımlanan resminin öyküsü". 9 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2011.
- ^ TBMM Kütüphane Dokümantasyon ve Tercüme Müdürlüğü. "Siyasi Partiler". 27 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2011.
- ^ 1936 Maden Yıllığı
- ^ Soner Çağaptay (2006). Islam, secularism, and nationalism in modern Turkey: who is a Turk? Volume 4 of Routledge studies in Middle Eastern history, Armenian Research Center collection. Taylor & Francis. s. 150. ISBN 9780415384582.
- ^ a b John M. VanderLippe, The politics of Turkish democracy: İsmet İnönü and the formation of the multi-party system, 1938-1950 2 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., SUNY Press, 2005 ISBN 0791464350, sayfa 40 (İngilizce)
