İçeriğe atla

Yukarı Sorbca

Yukarı Sorbca
hornjoserbšćina, hornjoserbsce
Telaffuz[hɔʀnjɔˌsɛʀpʃt͡ʃina]
Ana dili olanlarAlmanya
BölgeSaksonya, Brandenburg
EtnisiteSorblar
Dil ailesi
Yazı sistemiSorb alfabesi
Dil kodları
ISO 639-2hsb
ISO 639-3hsb
Linguasphere53-AAA-bb parçasıdır (çeşitleri: 53-AAA-bba 'dan 53-AAA-bbf 'ye)
< 53-AAA-b < 53-AAA-b...-d
Glottologuppe1395[1]
Bu sayfa UFA fonetik Unicode semboller içerir. Doğru bir görüntüleme desteğiniz bulunmadığı takdirde, soru işaretleri, kutular veya diğer Unicode karakterleri görebilirsiniz. IPA sembolleri ile ilgili rehberi okumak için, bakınız Yardım:IPA.

Yukarı Sorbca (hornjoserbšćina) bugün Saksonya'nın bir parçası olan tarihi Lusatia eyaletinde Sorblar tarafından Almanya'da konuşulan bir azınlık dilidir. Batı Slav dili altında Aşağı Sorbca, Çekçe, Lehçe, Slovakça ve Kaşupça ile birlikte gruplandırılmıştır.

Tarih

Almanya'daki Yukarı Sorbca dilinin tarihi, MS 6. yüzyılda Slav göçleriyle başladı. 12. yüzyıldan itibaren, Flandre, Saksonya, Thüringen ve Franconia'dan kırsal Cermen yerleşimcilerinin büyük bir akışı vardı. Bu "Ostsiedlung" (doğu yerleşimi veya genişlemesi), Sorbca dilinin kullanımında yavaş ama istikrarlı bir düşüşe neden oldu. Buna ek olarak, Saksonya bölgesinde, Sorbca dili yasal olarak Alman diline tabi tutuldu. Dil yasakları daha sonra eklenmiştir: 1293'te Sorbca dili mahkemelerden önce Berne Kalesi'nde yasaklanmıştır; 1327'de Zwickau ve Leipzig'de ve 1424'ten sonra Meissen'de yasaklandı. Ayrıca, bölgedeki birçok loncada dil bakımından sadece Almanca kökenli üyeleri kabul etme koşulu vardı.

Ancak, bugünkü Lausitz bölgesindeki Milzener ve Lusitzer'in merkezi bölgeleri, yeni Alman dili yerleşimlerinden ve yasal kısıtlamalardan nispeten etkilenmedi. Bu nedenle dil orada gelişti. 17. yüzyılda, o bölgedeki Yukarı Sorbca konuşanların sayısı 300.000'in üzerine çıktı. Yukarı Sorbca ile ilgili yazılı en eski kanıt, Bautzen şehrinde keşfedilen ve 1532 yılına tarihlenen Burger Eydt Wendisch anıtıdır.

Almanya'da Yukarı Sorbca

Almanya'da iki dilli bir işaret ; İlk sırada Almanca, ikinci sırada Yukarı Sorbca

Tahminen 20.000 ile 25.000 arasında Yukarı Sorbca konuşmacısı vardır. Bunların neredeyse tamamı Saksonya eyaletinde, özellikle Bautzen (Budyšin) bölgesinde yaşıyor. Dilin merkezi Crostwitz (Chrósćicy) köyü ve çevredeki belediyelerde ve özellikle de batısındadır. Bu küçük alanda, Yukarı Sorbca baskın yerel dil olmaya devam etmektedir.

Fonoloji

Sesli harfler

Yukarı Sorbca'ya ait ünlü envanteri tam olarak Aşağı Sorbca ile aynıdır.[2] Aynı zamanda Slovence'nin sesli harf envanterine çok benzer.

Sesli harf fonemleri[2][3]
Ön Merkez Art
Kapalı i u
Yarı kapalı e o
Yarı açık ɛ ɔ
Açık a
  • /i/ sert ünsüzlerden sonra orta merkezde [ ɪ ] biçimine dönüşür.[4]
  • /e, o/ yavaş konuşmada kırılarak [i̯ɛ, u̯ɔ] biçimine dönüşür.[2][5]
  • /e–ɛ/ ve /o–ɔ/ ayrımları vurgulanmamış hecelerde zayıflar veya kaybolur.[6]

Sessiz harfler

Sessiz harf fonemleri[2][7]
Dudak ünsüzü Diş/diş eti ünsüzü Damak ünsüzü Art damak-küçük dil ünsüzü Gırtlak ünsüzü
sert yumuşak sert yumuşak yumuşak sert yumuşak sert
Genizcil m mʲ n ɲ
Süreksiz sessiz p pʲ t k
sesli b bʲ d ɡ
Yarı kapantılı sessiz t͡s (t͡sʲ) t͡ʃ
sesli (d͡z) d͡ʒ
Sürtünmeli sessiz f s ʃ x
sesli (v) z (zʲ) ʒ ɦ
Titrek ʀ ʀʲ
Yarı ünlü β ɥ l j
  • /v, d͡z, t͡sʲ, zʲ/ çok nadirdir.[8][9][10]
  • /β/ biraz dudaksız art damak yaklaşımıdır [β̞ˠ], oysa /ɥ/ (/β/ 'nin yumuşak karşılığı) güçlü bir dudaksız damak yaklaşımıdır.[11]
  • /ʀ, ʀʲ/ küçük dil ünsüzüdür. [r, rʲ] 'nin diş eti yaklaşımı eskimiştir.[12]
  • /t͡ʃ, d͡ʒ, ʃ, ʒ/ çoğu lehçede, diş eti-damaklıdır. Bu ünsüzler dil palası-üst damaksıl (yassı-art diş eti) olduğu [t͡ʂ, ʂ, ʐ] Aşağı Sorbca'dan farklıdır (Aşağı Sorbca'da /t͡ʂ/ 'nin sesli muadili yoktur)[13][14] /ʃ, ʒ/ 'nin dil palası-üst damaksıl gerçekleşmeleri Hoyerswerda'nın kuzeyindeki bazı köylerde konuşulan Yukarı Sorbca lehçelerinde de görülür.[15][16]
  • Aspire edilmiş bir [kʰ], bazı durumlarda /x/ 'in bir morfem-başlangıç değişkeni ve yanı sıra /k/ 'nin olası bir kelime-başlangıç değişkenidir.[17]

Örnekler

Yukarı Sorbca'da Babamız Duası:

Wótče naš, kiž sy w njebjesach. Swjeć so Twoje mjeno. Přińdź Twoje kralestwo. Stań so Twoja wola, kaž na njebju, tak na zemi. Wšědny chlěb naš daj nam dźens. Wodaj nam naše winy, jako my tež wodawamy swojim winikam. A njewjedź nas do spytowanja, ale wumóž nas wot złeho. Amen.

Yukarı Sorbca'da İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin 1. maddesi:

Wšitcy čłowjekojo su wot naroda swobodni bir su jenacy po dostojnosći bir karides. Woni su z rozumom bir swědomjom wobdarjeni ve maja mjezsobu w duchu bratrowstwa wobchadźeć.

(Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik ruhu içinde hareket etmelidirler.)[18]

Ayrıca bakınız

Atıflar

  1. ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Upper Sorbian". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History. 
  2. ^ a b c d Stone (2002), s. 600.
  3. ^ Šewc-Schuster (1984), s. 20.
  4. ^ Šewc-Schuster (1984), s. 34.
  5. ^ Šewc-Schuster (1984), ss. 32-33.
  6. ^ Stone (2002), ss. 601, 606–607.
  7. ^ Šewc-Schuster (1984), s. 46.
  8. ^ Šewc-Schuster (1984), ss. 36, 38.
  9. ^ Stone (2002), ss. 603-604.
  10. ^ Zygis (2003), s. 191.
  11. ^ Šewc-Schuster (1984), ss. 36–37, 41, 46.
  12. ^ Stone (2002), s. 602.
  13. ^ Šewc-Schuster (1984), ss. 40-41.
  14. ^ Zygis (2003), ss. 180–181, 190–191.
  15. ^ Šewc-Schuster (1984).
  16. ^ Zygis (2003), s. 180.
  17. ^ Šewc-Schuster (1984), ss. 26–27, 42–43.
  18. ^ Sorbian 3 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. at Omniglot.com

Kaynakça

  • Šewc-Schuster, Hinc (1984), Gramatika hornjo-serbskeje rěče, Budyšin: Ludowe nakładnistwo Domowina 
  • Stone, Gerald (2002), "Sorbian (Upper and Lower)", Comrie, Bernard; Corbett, Greville G. (Ed.), The Slavonic Languages, London and New York: Routledge, ss. 593-685, ISBN 9780415280785 
  • Zygis, Marzena (2003), "Phonetic and Phonological Aspects of Slavic Sibilant Fricatives" (PDF), ZAS Papers in Linguistics, cilt 3, ss. 175-213, 11 Ekim 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi, erişim tarihi: 19 Mayıs 2020 

Dış bağlantılar

Sözlükler

Çekçe-Sorbca ve Sorbca-Çekçe

Almanca-Sorbca

Sorbca-Almanca

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Türk alfabesi</span> Türkçenin yazımında kullanılan alfabe

Türk alfabesi, Türkçenin yazımında kullanılan Latin alfabesi temelli alfabedir. 1 Kasım 1928 tarihli ve 1353 sayılı yasayla tespit ve kabul edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Avusturya</span> Orta Avrupada bir ülke

Avusturya veya resmî adıyla Avusturya Cumhuriyeti, Orta Avrupa'da denize kıyısı olmayan, dokuz eyaletten oluşan ülke. Batıda Lihtenştayn ve İsviçre, güneyde İtalya ve Slovenya, doğuda Macaristan ve Slovakya, kuzeyde ise Almanya ve Çekya ile komşudur. Avusturya'nın yüzölçümü 83.879 km2dir ve yaklaşık 9 milyonluk bir nüfusa sahiptir. Avusturya Almancası ülkenin resmi dili olsa da, birçok Avusturyalı gayri resmi olarak çeşitli Bavyera lehçelerinde konuşmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Orhun Yazıtları</span> 8. yüzyıla tarihlenen Göktürk yazıtları

Orhun Yazıtları, Göktürk Yazıtları ya da Köktürk Yazıtları, Eski Türkçe (𐰆𐰺𐰴𐰣∶𐰖𐰔𐱃𐰞𐰺𐰃) olan, Türklerin bilinen ilk alfabesi olan Orhun alfabesi ile II. Köktürk Kağanlığı döneminde Göktürkler tarafından yazılmış yapıtlardır. Birçok kişi ilk Türkçe yapıt olarak bilse de ilk Türkçe yapıt Çoyr Yazıtıdır. Orhun yazıtları Türkçenin tarihsel süreçteki gramer yapısı ve bu yapının değişimiyle ilgili bilgiler verdiği gibi Türklerin devlet anlayışı ile yönetimi, kültürel ögeleri, komşuları ile soydaşlarıyla olan ilişkileri ve sosyal yaşantısıyla ilgili önemli bilgiler içermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Fince</span> Sondan eklemeli Finlandiyanın resmi dili

Fince (

<span class="mw-page-title-main">Estonca</span> Estonyanın resmi dili

Estonca, Estonya'nın resmî dilidir. 1,1 milyon Estonya vatandaşına ek olarak on binlerce Estonyalı göçmen tarafından konuşulan dil. Ural Dil Ailesi'nin Fin-Ugor dilleri'ne mensuptur. Dil, Finceye oldukça benzemektedir. Dili ailedeki diğer dillerden ayıran en önemli özellik, kısa, uzun ve çok uzun olmak üzere üç farklı tonlama barındırmasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Moğolca</span> Moğol yerlisinin konuştuğu dil

Moğolca, Moğolistan ve civardaki bazı özerk bölgelerde resmî dil olan Asya dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Otuz Yıl Savaşı</span> Avrupada 1618-1648 arası sürmüş savaş

Otuz Yıl Savaşı ya da Otuz Yıl Savaşları, çoğunlukla Kutsal Roma İmparatorluğu'nun sınırları içerisinde 1618'den 1648'e kadar sürmüştür. Avrupa tarihinin en yıkıcı savaşlarından birisi olan savaş sonucunda tahminen 4,5 ila 8 milyon arasında insan ölmüştür ve Almanya'nın bazı bölgelerinde %50'nin üzerinde nüfus düşüşü olmuştur. Seksen Yıl Savaşı, Mantova Veraset Savaşı, Fransız-İspanyol Savaşı ve Portekiz Restorasyon Savaşı da Otuz Yıl Savaşı ile bağlantılı savaşlardır.

<span class="mw-page-title-main">Çuvaşça</span> Türk dili

Çuvaşça, Rusya'nın orta kesiminde, Ural Dağları’nın batısında konuşulan çağdaş dönem Türki dillerden biridir. Türk dillerinin Ogur-Bolgar grubu öbeğinden varlığını korumuş tek dilidir. Çuvaşça, Çuvaşların anadili ve Çuvaşistan’ın resmî dilidir. Yaklaşık iki milyon kişi tarafından konuşulur. 2002 verilerine göre Çuvaşistan’da bu dili konuşan nüfusun % 92 etnik olarak Çuvaş, % 8’i ise başka etnik kökenlidir. Çuvaşça, okullarda eğitim dili olmasına ve medyada kullanılmasına karşın, Rusçanın yaygın kullanımından dolayı tehlike altında olan bir dildir.

<span class="mw-page-title-main">Sorblar</span> Batı Slavlarına dahil, Almanyada "resmi azınlık" statüsü taşıyan halk

Sorblar Batı Slavlarına dahil, Almanya'da "resmi azınlık" statüsü taşıyan halk. Almanya'nın Saksonya ve Brandenburg eyaletlerinde, Oberlausitz ve Niederlausitz bölgelerinde yoğun olarak yaşamaktadırlar. Devleti bulunmayan tek slav topluluğudur.

<span class="mw-page-title-main">Sorbca</span>

Sorbca, Slovakça, Çekçe ve Lehçe ile birlikte Batı Slav dilleri koluna dahil bir dildir. Almanya'nın doğusunda yaşayan yaklaşık 50.000 kişi tarafından konuşulur. Almancada eskiden "Wendisch" veya "Lausitzserbisch" isimleriyle de anılırdı. Aşağı Sorbca ve Yukarı Sorbca olmak üzere iki ayrı yazılı dile sahiptir. Ancak Aşağı Sorbca tarihe karışma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Aşağı Sorbca Lehçeye, Yukarı Sorbca ise Çekçeye yakındır.

Haçek, karon veya ters şapka işareti (ˇ), Latin alfabesi kullanan bazı dillerde bulunan bir ayırıcı imdir. Üzerine eklendiği harfin okunuşunu değiştirmek amacıyla kullanılır.

Aşağı Sorbca (dolnoserbšćina), Brandenburg'un bir parçası olan Almanya'nın tarihi Niederlausitz eyaletinde, Doğu Almanya'da konuşulan bir Batı Slav azınlık dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Milceni</span>

Milceni veya Milzeni, günümüz Oberlausitz bölgesine yerleşmiş bir Batı Slav kabilesi idi. İlk olarak MS 9. yüzyılın ortalarında, Bavyera Coğrafyacısı tarafından yazılmış sivitalarda belirtilmişlerdir. 10. yüzyılda Almanlar tarafından yavaş yavaş fethedildi. Milceni'nin modern torunları Almanya'nın Saksonya Eyaleti'nin Sorblarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Batı Slavları</span>

Batı Slavları Slav halklarının Batı Slav dillerini konuşan bir alt grubudur. 7. yüzyılda ortak Slav topluluğundan ayrıldılar ve 8. ve 9. yüzyıllarda Orta Avrupa'da bağımsız devletler kurdular. Batı Slav dilleri 10-14. yüzyıllar arasında tarihsel olarak kanıtlanmış biçimlerine dönüştü.

<span class="mw-page-title-main">Sorb bayrağı</span>

Sorb bayrağı, Lausitz bölgesindeki Batı Slav Sorb halkı tarafından kullanılan ve Panslavizm renklerinden oluşan üç renkli bir bayraktır. 1842 yılında ilk kez Sorbların simgesi olarak kullanıldı. Bu bayrağı Panslavizm renklerini kullanan diğer bayraklardan ayırt etmek için 23 Mart 1848 tarihinde farklı Slav gruplarından temsilcilerin Berlin'de yaptığı buluşmada bu bayrağın renk düzeni mavi-kırmızı-beyaz olarak belirlendi. 1912'de Domowina, Sorbları temsil eden bir çatı organizasyonu olarak kuruldu. Nazi dönemi boyunca, 1935'te bayrak, 1937'deyse Domowina yasaklandı. Lausitz'in Sovyet ve Polonya işgâline girmesinden sonra, 17 Mayıs 1945'te bayrak ilk kez tekrar Domowina'ya yerleştirildi. Alman Demokratik Cumhuriyeti'nin bayrak yasalarında Sorb bayrağından hiç bahsedilmedi, lâkin Cottbus ve Dresden ilçe konseyleri, bayrağın özel günler ve resmî tatillerdeki kullanımını düzenledi.

Artdişyuvasıl ünsüzler veya post-alveolar ünsüzler, dilin diş yuvası sırtının arkasına yakın bir şekilde durarak veya ona dokunarak çıkardığı ünsüzlerdir. Mafsal yeri, sırtın kendisinde bulunan dişyuvasıl ünsüzlerden daha geridedir, ancak damak ünsüzlerinin mafsal yeri olan sert damak kadar geride değildir. Türkçedeki örnekleri: ç, c, ş, j, l.

<span class="mw-page-title-main">Sorabistik</span>

"Sorabistik", odak noktası Sorb dili ve edebiyatının olduğu akademik disipline verilen isim.

<span class="mw-page-title-main">Maria Grollmuß</span> Gazeteci

Maria Karoline Elisabeth Grollmuß Katolik bir Sorb gazetecisi ve Nazi hükûmetine karşı olan sosyalist direniş üyesiydi.

<span class="mw-page-title-main">Marja Kubašec</span>

Marja Kubašec ;. Edebiyat tarihçileri tarafından Yukarı Sorbca'da roman yazan ilk kadın olarak kabul edilen bir Sorb yazardı. Öğretmen olarak çalışırken tiyatro oyunları, kısa öyküler, biyografiler ve Sorb halkının tarihini konu alan romanlar yazdı.

<span class="mw-page-title-main">Eva-Maria Chornakets</span>

Eva-Maria Chornakets ;, Lusatlı çocuk yazarı, editör ve oyun yazarıdır. Yukarı Sorbca, Aşağı Sorbca ve Almanca dillerinde eserler vermektedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.