Yugurlar

Yugur
Yogïr / Sarïg Yogïr
Yogor / Šera Yogor
	; Çin'in posta pulu
Toplam nüfus
	18.000 (tahmini)
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Çin: Kansu	13.719 (2000)
Diller
	Batı Yugurca, Doğu Yugurca
Din
	Tibet Budizmi, Şamanizm (Tengrizm)

Yugurlar veya Sarı Uygurlar^[1] (Batı Yugurca: Yogïr ya da Sarïg Yogïr, Doğu Yugurca: Yogor ya da Šera Yogor; Sarïg ve Šera = Sarı; Çince: 裕固族; pinyin: yùgù zú) bir Türk etnik grubu ve Çin'in resmi olarak tanınan 56 etnik grubundan biridir, 2000 nüfus sayımına göre 16.719 kişilerdir.^[2] Yugurlar çoğunlukla Çin'in Kansu eyaletindeki Sünen Yugur Özerk bölgesinde yaşamaktadırlar. Çoğunlukla Tibet Budizmine inanmaktadırlar.^[3] Yugurların çoğu Türk dili, doğu eyaletlerinde ise Moğolca ve Çince konuşurlar.

Nüfus

2000 nüfus sayımında toplam Yugur nüfusu 13.719 olarak kaydedilmektedir. Nüfusun %90'ı Gansu Eyaletinin Sunan Yugur Özerk İlçesinde,^[4] geri kalan kısım Jiuquan kentine^[5] bağlı Huangnibao beldesinde^[6] yaşamaktadır.

Diller

4.600 kişi Türk dillerinden Batı Yugurcayı, 2.800 kişi Moğol dillerinden Doğu Yugurcayı ve diğerleri ise Çinceyi konuşmaktadırlar.

Din

Budizm'in Tibet koluna bağlıdır, ayrıca Şamanizm'den kalma kimi uygulamaları sürdürmektedirler.

Tarih

Çin kaynaklarına dayalı olarak Yugurların, dolayısıyla en eski Türk kavimlerinin kısa tarihine değinilir. Buna göre Eski Sibirya halklarından 高車 Gaoche veya 敕勒 Chile boyundan olan 丁零 Dingling boyu memleketlerinden su ve otlak aramak amacıyla Han Hanedanı (MÖ 206- MS 220) döneminde oradan oraya göç etmişler, sonunda da Moğolistan bozkırlarına yerleşmişlerdir.^[7]

Kuzey ve Güney Hanedanları (MS 420-MS 589) döneminde Chile boyu Heşi/Gansu koridoru bölgesine yerleşmeye başlamış ve tarihleri de böyle başlamıştır.^[7] Chilelerden kopan Yuanhe boyu 祁連山 Qilian Dağları eteklerine gelmiş, buraya yerleştikten sonra da 回紇 Huihe (Uygur) adını almışlardır. İşte bunlar Yugurların atalarıdır.^[7] İlk önce 756’da, sonra da 758 ve 821’de Huihe (Uygur) Hanları Tang Hanedanından prenseslerle evlenmişlerdir (“kunçuy” 公主 gongzhu). Bu evlilik Huiheler (Uygurlar) ile Tang Hanedanı arasında uzun süreli bir barışın da vesilesi olmuştur.^[7] Bu evliliğe ilişkin bazı tasvirler Dunhuang mağaralarındaki duvar resimlerinde de tasvir edilmiştir.^[7] 840’ta Huiheler adlarını Çevik Şahin’e çevirmişler, sonra da 回鶻 Huihu/ Uygur adını almışlardır. Uygurları oluşturan en güçlü grup ise Yağlakarlar olup Heşi/Gansu koridorunun en güçlü kavimlerindendirler. Tarihte 甘州回鶻 Ganzhou Huihu/Kançuv Uygurları olarak bilinirler.^[7] Tang Hanedanı döneminde, 300 yıla yakın bir süre Huihular hayvancılığın yanı sıra ticaretle de ilgilenmişler, ipek yolunun güvenliğini sağlamışlar, böylelikle de Doğu’yla Batı’nın ticaretine katkıda bulunmuşlardır. Bölgede 10. yüzyılın ortasına doğru Karahanlılar ortaya çıkmıştır. Tang Hanedanının da 10. yüzyıl başlarında sona ermesi ile Çin’de de Song Hanedanı kurulmuş, Huihular ile ilişkiler aynı şekilde devam etmiştir.^[7] Kuruluşlarının üzerinden bir buçuk yüzyıl geçmeden Kançuv Uygur Devleti’nin varlığına Tangutlar son vermişlerdir. Bunun ardından da yavaş yavaş devleti oluşturan boylar dağılmaya başlamıştır.^[7] Yugurların bilinen anlatıları arasında genç bir kız olan 薩里瑪珂 (萨里玛珂) Sali Make’nin hayatını anlatan destan gelir. 600 yıldan beri ağızdan ağıza anlatılan bu destan çok saygı duyulan bir kahramanın acıklı hikâyesini anlatır.^[7] Yugur kızları onun anısına bugün de çok süslü şapkalar, elbiseler dikerler ve giyerler.

Yugurlar Ming Hanedanı (1368-1644) zamanında ve sonrasında Qilian/ Çilian dağlarına ve çevresine yerleşirler. Bu bölgeye yerleşen Yugurlar 黃番 Huangbo adını alırlar.Yugurlar Qing/Mançu Hanedanı döneminde, İmparator Kangşi zamanında yedi kola ayrılır.^[7]

Batı Yugurcayı konuşanlar Uygur Kağanlığı'nın yıkılışından sonra güneye inerek Gansu'ya yerleşerek Kansu Uygur Krallığı (870 - 1036)'nı kurduğu düşünülmektedir. Bu krallıkta Mani dini ve Budizm yayılmıştır. Daha sonra bu krallık Tangutlar tarafından yıkılmıştır. Yugurlar 1696 yılında Qing hanedanı döneminde Çin yönetimine girmiştir.

Doğu Yugurcayı konuşanların ise 13. yüzyılda kuzeyden Çin'e indiği düşünülmektedir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ Rudelson, Justin Ben-Adam (1997). Oasis Identities: Uyghur Nationalism Along China's Silk Road (İngilizce). Columbia University Press. ISBN 978-0-231-10787-7.
^ Concise Encyclopedia of Languages of the World (İngilizce). Elsevier. 6 Nisan 2010. ISBN 978-0-08-087775-4.
^ Wong, Edward (28 Eylül 2016). "Modern Life Presents Nomads of China's Highlands With a 'Tragic Choice'". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 20 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2023.
^ Basitleştirilmiş Çince:肃南裕固族自治县 Geleneksel Çince:肅南裕固族自治縣 Pinyin: Sùnán Yùgùzú Zìzhìxiàn
^ Çince: 酒泉市 Pinyin: Jiŭquán shì
^ Basitleştirilmiş Çince: 黄泥堡裕固族乡 Geleneksel Çince:黃泥堡裕固族鄉 Pinyin: huángníbǎo yùgùzú xiāng
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j CHEN, Yan-Jiong (24 Şubat 2009). "Genetic polymorphisms of X-STR loci in Chinese Yugur ethnic group and its application". Hereditas (Beijing). 30 (9): 1143-1152. doi:10.3724/sp.j.1005.2008.01143. ISSN 0253-9772.