İçeriğe atla

Yugoslavya darbesi

Yugoslavya darbesi
Tarih27 Mart 1941 (1941-03-27)
KonumBelgrad, Yugoslavya Krallığı
SonuçYugoslavya istilası
Can kaybı1 (yanlışlıkla)[1]

Yugoslavya darbesi, 27 Mart 1941'de Yugoslavya Krallığı'nın başkenti Belgrad'da meydana gelen askerî darbe.

Darbe 1938'den beri birçok darbe planıyla özdeşleştirilen Hava Kuvvetleri Komutanı Dušan Simović'in bilgisi dahilinde batı yanlısı bir grup Sırp Yugoslav Krallık Hava Kuvvetleri çalışanı tarafından planlanmış ve gerçekleştirilmiştir. Hava Kuvvetleri Tuğgenerali Borivoje Mirković, Yugoslav Kraliyet Muhafızları lideri Živan Knežević ve kardeşi Radoje Knežević darbeyi gerçekleştiren en önemli figürlerdir. Radoje Knežević'in yanında birçok sivil figür de darbe planı gerçekleştirilmeden önce haberdar olup plan yürürlüğe girmeye başladığı andan itibaren organizasyon aşamasına katılmışlardır.

Yugoslavya Komünist Partisi darbede hiçbir görev üstlenmemesine rağmen kitlelerin birçok kentte sokağa dökülmesine önayak olmuş ve askerlerin yaptığı bu müdahaleye destek vermiştir. Darbe başarılı olmuş ve Naip Prens Pavle Karađorđević, Dr. Radenko Stanković, Dr. Ivo Perović ve Başbakan Dragiša Cvetković'in yönetimi sona ermiştir. Darbeden iki gün önce Cvetković hükûmeti Yugoslavya'nın Tripartite Paktı'na dahil olması için Viyana Protokolü'nü imzalamıştır. Darbe planları daha uzun bir süre için yapılmış; ancak Tripartite Paktı'nın imzalanması darbecileri Britanya Özel Operasyonlar Şefi'nin de cesaretlendirmesiyle hızlandırmıştır.

Ordu işbirlikçileri tahta geçme yaşına geldiğini ilan ettikleri 17 yaşındaki kral II. Petar Karađorđević'i başa getirmiş ve Simović'in başbakanlığı ve Vladko Maček ile Slobodan Jovanović'in yardımcılığında bir ulusal birlik hükûmeti kurulmuştur. Darbe Nazi Almanyası önderliğindeki Mihver Devletleri'nin doğrudan Yugoslavya istilası ile sonuçlanmıştır.

Arka planı

Ekonomi profesörü ve tarihçi Jozo Tomasevich'e göre Yugoslavya Krallığı katı merkeziyetçi yapısı[2], ülkedeki milletlerin ve bunların dominant dinleri arasındaki güçlü birlik[3] ve düzensiz ekonomik gelişme[4] nedeniyle kurulduğundan beri zayıftı ve iki savaş arası dönemde de böyle kaldı. Bilhassa Sırp Ortodoks Kilisesi'nin ulusal konulara etkisi ile Katolik ve Müslüman gruplara karşı ayrımcılık ve Sırp olmayan nüfusun ülkenin dominant unsuru Sırplar tarafından ikinci sınıf vatandaş olarak görülmesi hoşnutsuzluğu iyice artırdı.[3] Merkeziyetçi sistem Sırp ordusunun gücü, Hırvatların sisteme dahil olmamadaki inadı, Sırpların temsili üstünlüğü, yozlaşma ve siyasi partilerdeki disiplinsizlikten almıştır.[5] 1929'a kadar durum hükûmetin demokratik sistemini bozacak şekilde ilerlemiştir. Yugoslavya'nın tamamının yönetiminin Sırp yöneticilerce domine edilmesi ülkenin politik anlamda dengelenmediğini ve ülkenin karşılaştığı ekonomik ve sosyal sorunların çözülmesi ihtiyacını karşılayamayacak durumda olduğunu göstermiştir.[6]

Yugoslavya Krallığı'nın 1929 ve 1939 yılları arasındaki banovinaları (banatları)

Siyaset bilimci Profesör Sabrina P. Ramet rejimin işlevsizlik ve meşruiyet eksikliğini ülkenin "ulusal sorun"u haline gelen etnik gruplar arasında kutuplaşmasının nedeni olarak görür. Bireysel hakların korunması, hoşgörü ve eşitliğin inşası ve devletin din, dil ve kültür farklılıklarına tarafsız yaklaşımının garanti edilmesi konularında hukukun egemenliğinin sekteye uğraması ülkedeki meşruiyet eksikliğini ve istikrarsızlığı artırmıştır.[7]

1929'da Kral I. Aleksandar tarafından kurulan 6 Ocak Diktatörlüğü ile demokrasi sekteye uğramıştır.[6] Bu olayda idari yapılanmada geleneksel bölge anlayışı lağvedilerek ülkedeki nehirleri temel alan bir anlayışa gitmek gibi yöntemler izlenerek ülkedeki etnik ayrılıkların kırılması amaçlanmıştır.[8] Bu hareket önemli derecede muhalefetle karşılaşmış, Sırp ve Sloven muhalefet partileri ve muhalif figürler Yugoslavya'nın etnik temelli altı idari yapıya ayrılmasını talep etmiştir. 1933'e kadar Hırvatların çoğunlukta olduğu Sava Banovina'da durumdan memnun olmayanlarca 1933'e kadar sivil itaatsizlik gelişmiş, rejim güçleri buna birçok suikast, suikast denemesi ve Hırvat Köylü Partisi (Sırp-HırvatçaHrvatska seljačka stranka HSS) lideri Vladko Maček'in de aralarında olduğu Hırvatların birçok kilit ismini tutuklayarak yanıt vermiştir.[9] Kral Aleksandar'ın 1934'te Marsilya'da suikaste kurban gitmesinin ardından kuzeni Pavle Karađorđević, senatör Dr. Radenko Stanković ile Sava Banovina Valisi Dr. Ivo Perović'le üçlü bir yönetim kurmuş ve başa Alexandar'ın 11 yaşındaki oğlu II. Petar'ı geçirmişse de yönetim daha çok Prens Pavle Karađorđević'in tekelinde kalmıştır.[10] Prens Pavle Karađorđević kuzeninden daha liberal bir görüşe sahip olsa da diktatörlük yönetimi bu dönemde de devam etmiştir.[11] Diktatörlük neticesinde ülke tutarlı bir dış politika izlemiş; ancak Yugoslavya'nın içte barışı yakalamadan topraklarında hak iddia eden komşularıyla barışı yakalamasının zorluğu gözler önüne serilmiştir.[12]

İki dünya savaşı arası dönemde Yugoslav dış politikası

Ülke 1921'den itibaren Macaristan'ın olası toprak taleplerine karşı Romanya ve Çekoslovakya ile Küçük Antant'ı müzakere etmiş, on yıl ikili anlaşmalarla süren dönemin ardından gerekli aranjmanları 1933'te resmîleştirmiştir. Bunu ertesi yıl Bulgaristan'ın isteklerine karşı Yunanistan, Romanya ve Türkiye'yle katıldığı Balkan Antantı izlemiştir. Bu dönemde Yugoslav hükûmeti Avrupa barış anlaşmalarında garantör olarak gördüğü Fransa ile iyi ilişkiler kurmuş ve bu ilişkiler 1927'de imzalanan dostluk anlaşmasıyla resmiyet kazanmıştır.[13] Bu tanzimler yapılırken Yugoslavya için en büyük sorunu İtalya teşkil etmiş, İtalya Bulgar ayrılıkçıların kurduğu İç Makedon Devrimci Örgütü'nü maddi olarak desteklemiştir.[14] Kral Aleksandar'ın Benito Mussolini'yle müzakere çabaları karşılık bulmamış, Aleksandar'ın suikaste uğramasının ardından 1937 yılına kadar bu konuda kayda değer bir gelişme yaşanmamıştır.[15] Aleksandar suikastının sonrasında Yugoslavya askeri ve diplomatik açıdan izole edilmiş, ardından ülke İtalya'yla ikili ilişkilerine yardımcı olması için Fransa'dan yardım istemiştir.[16]

Cvetković–Maček Anlaşması

11 Aralık 1938 Yugoslavya Seçimleri[17]
Kaolisyon/Parti Oy % Temsilciler %
Yugoslav Radikal Birliği – Milan Stojadinović
  • Radikal Halk Partisi
  • Sloven Halk Partisi
  • Yugoslav Müslüman Organizasyonu (JMO)
  • Yugoslav Ulusal Partisi
1,643,78354.130682.0
Birleşik Muhalefet – Vladko Maček 1,364,52744.96718.0
Yugoslav Ulusal Hareketi – Dimitrije Ljotić30,7341.000
Total3,039,041100.0373100.0

Prens Pavle Karađorđević ulusal dayanışmanın olmaması ve ülkesinin siyasi açıdan güçsüzlüğünü gördükten sonra Yugoslavya'da Hırvatlar arasında dominant parti olan HSS'nin lideri Maček ile siyasi uzlaşı adına müzakereler yapmak için birçok kere adım atmıştır. Ocak 1937'de başbakan Milan Stojadinović, Prens Pavle Karađorđević'in isteği üzerine Maček ile bir araya gelmiştir; ancak Stojadinović Sırp yönetici sınıfın domine ettiği Yugoslavya'ya karşı Hırvat hoşnutsuzluğunu çözmek için yetersiz ya da isteksizdir.[18] 1938'de Anschluss ile birlikte Üçüncü Reich Yugoslavya'ya komşu olmuş[19] ve aralık ayında erken seçim yapılmıştır.

Dipnotlar

  1. ^ Tomasevich 1969, s. 67.
  2. ^ Tomasevich 1969, s. 60.
  3. ^ a b Tomasevich 1969, ss. 61-62.
  4. ^ Tomasevich 1969, s. 62.
  5. ^ Hoptner 1963, s. 7.
  6. ^ a b Tomasevich 1969, s. 61.
  7. ^ Ramet 2006, s. 76.
  8. ^ Ramet 2006, ss. 79-80.
  9. ^ Ramet 2006, s. 87.
  10. ^ Dragnich 1983, s. 99.
  11. ^ Tomasevich 1969, ss. 60-63.
  12. ^ Hoptner 1963, s. 9.
  13. ^ Hoptner 1963, ss. 10-12.
  14. ^ Hoptner 1963, s. 14.
  15. ^ Hoptner 1963, ss. 19-20.
  16. ^ Hoptner 1963, s. 28.
  17. ^ Tomasevich 2001, s. 40.
  18. ^ Tomasevich 1975, ss. 22-23.
  19. ^ Roberts 1987, s. 7.

Kaynakça

Kitaplar

Akademik dergiler

Websiteleri

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Etnik temizlik</span> bir etnik gruba mensup insanların zorla yerinden edilmesini amaçlayan değişik siyasal politikalar

Etnik temizlik, bir etnik gruba mensup insanların zorla yerinden edilmesini amaçlayan değişik siyasal politikaları ifade eder. Genellikle, zorla göç ettirme, belirli bir nüfusun yerini değiştirme gibi uygulamaların sonucunda ortaya çıkar. Bu terim, etnosid ve jenosid ile yakından ilişkilidir.

<span class="mw-page-title-main">13. Waffen-SS Dağ Tümeni Handschar</span>

13. SS Waffen Dağ Tümeni "Handschar", Waffen SS'e bağlı 38 tümenden biridir. Tümenin ismi olan Handschar, tümenin amblemiydi. Adı Hançer Birliği olmasına rağmen birliğin sembolü aynı zamanda Bosna-Hersek'in sembolü olan pala'dır. Ülkede yaşayan Müslüman Boşnaklar ve Katolik Hırvatlar'dan kurulmuştur. II. Dünya Savaşı sırasında Balkanlardaki komünist Partizanlara karşı savaşması için Kudüs Baş Müftüsü Emin el-Hüseyni'nin girişimi ile kuruldu. Himmler, Boşnakları etkilemek için Almanya'dan kaçan yahudilerin Orta Doğuda bir devlet kurmasından çekinen ve bu sebeple Nazilere sempati duyan Kudüs müftüsü Emin el-Hüseyni'den yararlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Milan Nedić</span> Sırp general ve politikacı (1878-1946)

Milan Nedić Sırp general ve siyasetçidir. II. Dünya Savaşı döneminde, Yugoslav Ordusu'nun Genelkurmay Başkanı, Yugoslav Kraliyet Hükümeti'nin Savaş Bakanı ve Nazi destekli bir Sırp kukla hükûmeti olan Ulusal Kurtuluş Hükümeti'nin Başbakanı'ydı.

<span class="mw-page-title-main">Yugoslav Partizanları</span>

Yugoslav Partizanları ya da Ulusal Kurtuluş Ordusu, resmi adıyla Ulusal Kurtuluş Ordusu ve Yugoslavya'nın Partizan Müfrezeleri, komünist olmayan otonomik bir yapıda olan Leh direniş hareketiyle karşılaştırılan Avrupa'nın en etkili Anti-Nazi direniş hareketiydi. Yugoslav Direnişi II. Dünya Savaşı sırasında Yugoslavya Komünist Partisi önderliğinde sürdürülmüştür.

Aşağıdaki liste II. Dünya Savaşı ve 1990'lardaki bağımsızlık savaşları sırasında Yugoslavya'da meydana gelmiş toplu katliamlar ve infazların listesidir. Katliam bölgeleri bir zamanlar Yugoslavya sınırları içerisinde olan, ancak günümüzde Bosna-Hersek, Hırvatistan, Sırbistan, Slovenya, Makedonya ve Karadağ ülkelerinin sınırları içerisinde kalan bölgelerdir.

<span class="mw-page-title-main">László Bárdossy</span> Macaristan başbakanı (1890-1946; hd. 1941-1942)

László Bárdossy, Macar diplomat ve siyasetçidir. Şubat 1941-Mart 1942 arasında Macaristan Krallığı dışişleri bakanı, Nisan 1941-Mart 1942 arasında Macaristan Krallığı başbakanı olarak görev yapmıştır.

Vidovdan Anayasası Sırp-Hırvat-Sloven Krallığı'nın ilk anayasasıdır. Kurucu Meclis tarafından 28 Haziran 1921 tarihinde oylama karşıtı boykota rağmen onaylanmıştır. Anayasa adını Aziz Vitus'a adanan bir Sırp Ortodoks tatili olan kutlamadan (Vidovdan) alır. Anayasanın kabul edilmesi için basit oy çoğunluğuna ihtiyaç vardı. 419 temsilciden 223'ü lehte, 35'i aleyhte ve 161'i de çekimser oy kullanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Pavle Karađorđević</span> Yugoslavya prensi (1893-1976; hd. 1934-1941)

Paul Karađorđević, Yugoslavya Prensi Paul olarak da bilinir, Kral I. Petar'ın kardeşi Prens Arsen'in oğluydu. Kral II. Petar'ın reşit olmadığı sırada naiplik yaptı. Naipliğini yaptığı II. Petar, büyük kuzeni I. Aleksandar'ın en büyük oğluydu.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Sırbistan</span>

Büyük Sırbistan terimi, Sırp milliyetçi ve irredentist ideolojisini, geleneksel öneme sahip tüm bölgeleri Sırplar, bir Güney Slav etnik grubu olan Sırplar için birleştirecek bir Sırp devleti yaratma ideolojisini tanımlar. İlk hareketin ana ideolojisi (Pan-Sırbizm), tüm Sırpları, versiyona bağlı olarak, çevredeki birçok ülkenin farklı bölgelerini talep ederek tek bir devlette birleştirmekti.

<span class="mw-page-title-main">Arnavutluk'ta Holokost</span>

Arnavutluk'ta Holokost, II. Dünya Savaşı sırasında İtalyan ve Alman işgali altında Arnavutluk'taki Yahudilere karşı Alman, İtalyan ve Arnavut işbirlikçi güçleri tarafından işlenen suçlardan oluşuyor. Savaş boyunca, yaklaşık 2.000 Yahudi Arnavutluk'a sığındı. Bu Yahudi mültecilerin çoğu, ülkenin ilk olarak Faşist İtalya ve daha sonra da Nazi Almanyası tarafından işgal edilmesine rağmen, yerel Arnavut nüfusu tarafından iyi muamele gördü. Besa olarak bilinen geleneksel misafirperverlik geleneğini takip eden Arnavutlar, Yahudi mültecileri sık sık dağ köylerinde barındırdılar ve onları Adriyatik limanlarına taşıyarak İtalya'ya kaçmalarını sağladılar. Diğer Yahudiler ülke genelinde direniş hareketlerine katıldı.

<span class="mw-page-title-main">Yugoslavya'nın işgali</span> 1941 İkinci Dünya Savaşı sırasında Mihver devletleri tarafından Yugoslavya Krallığına Alman liderliğindeki saldırı

Yugoslavya'nın işgali veya Nisan Savaşı ve 25. Harekât, Nisan 1941 tarihinde II. Dünya Savaşı sırasında Mihver devletlerinin Yugoslavya'yı işgalidir. İşgal emri, Adolf Hitler'in Yugoslavya darbesinin ardından 27 Mart 1941'de yayımladığı "25. no. Führer Direktifi" ile ortaya kondu.

<span class="mw-page-title-main">Vjekoslav Vrančić</span> Arjantinli siyasetçi (1904-1990)

Vjekoslav Vrančić Yugoslavya'da II. Dünya Savaşı sırasında Hırvatistan Bağımsız Devletinde farklı görevlerde bulunan üst düzey bir Hırvat Usta görevlisiydi. Bildiriden sonra, Dışişleri Bakanlığı'nda Ustaşa Genel Sekreteri olarak görev yaptı. 1942'de Ante Pavelić'in İtalyan İkinci Ordusu'na elçi oldu. Bu görevde Çetnik temsilcileri Jevđeviċ, Grđiċ ve Kraljeviċ ile müzakerelere girdi.

<span class="mw-page-title-main">Ulusal Kurtuluş Hükûmeti</span>

Ulusal Kurtuluş Hükûmeti, ayrıca Nedić'in hükûmeti ve Nedić'in rejimi Nisan 1941'de Yugoslavya'nın Mihver Devletleri tarafından işgalini takiben Almanya, Sırbistan'daki önemli kaynaklar üzerindeki kontrolünü sürdürmek için askeri bir hükûmet yetkisi altında konrolüne aldı. Bu kaynaklara iki büyük ulaşım yolu, Tuna Nehri ve Avrupa'yı Bulgaristan ve Yunanistan ile bağlayan demiryolu hattı ve Sırbistan'ın ürettiği demir dışı metaller dahildi. Almanlar, büyük miktarda Alman insan gücünü birleştirmemek için bir kukla hükûmet kurmaya karar verdiler. Ulusal Kurtuluş Hükûmeti, II. Dünya Savaşı sırasında Sırbistan'ın Alman işgali altındaki topraklarında kurulan Komisyon Üyesi Hükûmet'in ardından ikinci Sırp işbirlikçi kukla hükûmetidir. Sırbistan'daki Alman Askeri Komitesi tarafından kurulmuş ve 29 Ağustos 1941'den Ekim 1944'e kadar bölgede operasyonlar gerçekleştirmiştir. Bağımsız Hırvatistan Devletinden farklı olarak, işgal altındaki Sırbistan'da kurulan rejime hiçbir zaman uluslararası hukukta statü tanınmamıştır. Başbakan, General Milan Nedić'ti. Ulusal Kurtuluş Hükûmeti Ekim 1944'ün ilk haftasında Belgrad'dan ve Budapeşte'den Kitzbühel'e tahliye edildi ve Almanya'nın Sırbistan'dan çekilmesi sağlandı.

<span class="mw-page-title-main">Hırvat milliyetçiliği</span>

Hırvat milliyetçiliği, Hırvatların milliyetini savunan ve Hırvatların kültürel birliğini destekleyen milliyetçiliktir.

<span class="mw-page-title-main">Hırvatistan-Sırbistan ilişkileri</span>

Hırvatistan-Sırbistan ilişkileri, Hırvatistan ile Sırbistan arasındaki dış ilişkilerdir. İki ülke, Hırvatistan Kurtuluş Savaşı'nın sona ermesinin ardından 9 Eylül 1996'da diplomatik ilişkiler kurdu.

<span class="mw-page-title-main">Banjica toplama kampı</span>

Banjica toplama kampı ; II. Dünya Savaşı sırasında Sırbistan'da yer alan bir Nazi toplama kampıydı. Belgrad'ın Banjica mahallesinde işletilen kampa 1941 ve 1944 yılları arasında 23.000'den fazla Sırp, Yahudi, Çingene, siyasi muhalif ve diğer kurban yerleştirildi. Mahkûmlar ya Gestapo, ya Feldgendarmerie ya da Sırp işbirlikçi bir polis teşkilatı olan Specijalna policija Uprave grada Beograda tarafından tutuklanıyor ve ardından kampa yerleştiriliyorlardı. Kamp Alman bir Gestapo subayı olan Willy Friedrich'in komutası altındaydı ve kamp personelinin kaynakları Milan Nedić altındaki Ulusal Kurtuluş Hükûmeti tarafından sağlanıyordu. Kamp; "acımasızlığı" ve mahkûmlarının tabi tutulduğu insanlık dışı ve zalim muamele ile ünlüydü, öyle ki; binlerce mahkûm Jajinci, Marinkova Bara ve mahallenin Yahudi mezarlığında yer alan poligonlarda yerinde infaz edilmişti. 1944'ün sonlarına doğru, savaşın gidişatı Nazi Almanyası için kötüleşmeye başladıkça, Naziler, Banjica'da işledikleri suçları saklamak amacıyla hayatta kalan mahkûmları kampta öldürülmüş olanların cesetlerini topraktan çıkarıp yakmaya zorladı. Alman kuvvetlerinin Ekim başlarında kamptan atılmasına kadar; 100 Yahudi ve Sırp savaş tutsağı ile 50 kadar Sicherheitspolizei memurundan oluşan özel bir birim bu görevi üstlendi.

<span class="mw-page-title-main">Karadağ milliyetçiliği</span>

Karadağ milliyetçiliği, Karadağlıların bir millet olduğunu iddia eden ve Karadağlıların kültürel birliğini teşvik eden milliyetçiliktir.

<span class="mw-page-title-main">Jasenovac toplama kampı</span> Hırvatistanda topla kampı

Jasenovac, İkinci Dünya Savaşı boyunca Mihver işgâli altında bulunan Yugoslavya'da Bağımsız Hırvatistan Devleti yetkilileri tarafından Jasenovac köyünde kurulmuş toplama ve imha kampı. Avrupa'daki en büyük on toplama kampından biri olan Jasenovac toplama kampı, Avrupa'nın işgâl altındaki bölgelerinde Yahudiler ve diğer etnik gruplara yönelik kendi başlarında imha kampları işleten tek Mihver yanlısı rejim olan Ustaşa rejimi tarafından kuruldu ve işletildi. Kuruluşundan sonra zaman geçtikçe Avrupa'daki en büyük üçüncü toplama kampı hâlini aldı.

<span class="mw-page-title-main">Yugoslav Çalışmaları</span>

Yugoslav çalışmaları disiplinler arası bir bilim dalıdır. Yugoslav döneminin, özellikle tarihi ve aynı zamanda dilleri, edebiyatları ve felsefesi hakkındaki çalışmaları da kapsamaktadır. Tarihsel olarak Yugoslav Çalışmaları terim aynı zamanda Sırpça, Hırvatça, Makedonca, Boşnakça, Slovenya ve Karadağ çalışmaları için bir şemsiye terim olarak kullanılmıştır.

Haziran 1991'de Boşnakların ve Bosnalı Sırpların temsilcileri, Yugoslavya krizi esnasında Bosna-Hersek Sosyalist Cumhuriyeti'nin gelecekteki statüsünü tartışmak üzere bir araya geldi.