İçeriğe atla

Yoşiyahu

Yoşiyahu
(Yoşiyahu ben Amon)
Yoşiyahu Kanun kitabını dinlerken, çizen: Julius Schnorr von Carolsfeld
Yehuda Kralı
Hüküm süresiMÖ 641 - Tamuz 610
Önce gelenAmon
Sonra gelenYehoahaz
Doğum~MÖ 648
Kudüs
Ölüm~MÖ Tamuz 609
Kudüs
Eş(ler)iZebida
Hamutal
Çocuk(lar)ıYohanan, Yehoahaz, Yehoyakim, Sıdkiya
HanedanDavud Hanedanlığı
BabasıAmon
AnnesiYedida
DiniYahudi

Yoşiyahu (veya Yoşiya, Josiah) (İbranice: יֹאשִׁיָּהוּ, "YHVH tarafından desteklenen"; Yunanca: Ιωσιας; Latince: Josias[1]) (~ MÖ 649–609) büyük reformlar yapan Yehuda kralıydı (MÖ 641–609). Tarihçiler tarafından, kendi zamanına denk gelen Deotronomik reformlar döneminde dini yazıtlar yazdırdığı veya bulduğuna inanılır.

Yoşiyahu, babası Kral Amon'un 2 yıl süren iktidarından sonra[2] öldürülmesi sonucu sekiz yaşında tahta geçti.[3][4]

Ailesi

Kral Amon ile Bozkatlı Adaya'nın kızı Yedida'nın oğluydu. Büyükbabası Menaşe, Tanrı'ya sırtını dönmekle suçlanmıştı. Menaşe, putları Tapınağa sokmuştu. Yoşiyahu'nun büyük büyükbabası Kral Hezekiya ise yaptığı dini reformlarla tanınmaktaydı.

Yoşiyahu'nun 4 oğlu vardı: Pedayalı Rumah'ın kızı Zebuda'dan Yohanan ve Eliakim (d. ~MÖ 634); Libnalı Yeremya'nın kızı Hamutal'dan Sıdkiya (d. ~MÖ 618) ve Şallum (d. ~MÖ 633/632).[5][6][7][8]

Şallum, Yehoahaz adını benimseyip Yoşiyahu'nun yerine geçti.[5][9] Şallum'un yerine de Yehoyakim ismini benimseyen Eliakim geçti.[10] Ardından oğlu Yekoniya[11] ve Sıdkiya ismini benimseyen Mattanyahu geçti.[12] Krallık Babilliler tarafından fethedilip sürgüne gönderilmeden önceki son kral Sıdkiya'ydı.

Dini reformlar

Tanah'taki tanımlamaya göre Süleyman Mabedi'nin krokisi.

Hükümdarlığının 18. yılında Yoşiyahu, seneler boyunca toplanan vergileri Baş Rahip Hilkiya'ya verip Tapınağı renove etmesini istedi. Bu dönemde Hilkiya, Yasa Kitabı'nı keşfetti. Hilkiya, Tapınağın hazine odasını temizlerken[13] "Kanun kitabı" olarak tasvir edilen bir tomar buldu[14] bu tomar, "Musa'nın elinden YHVH'nın yasaları kitabı" olarak da bilinir.[13] Krallar kitabında bahsedilen "Tora kitabı" (ספר התורה) deyişi,[14] Yeşu'nun Musa'dan kutsal yazıları aldığı anlatılan Yeşu kitabında da kullanılmaktadır.[15][16] Bu kitap Torah'ın bir parçası olarak tanımlanmamışken çoğu uzmana göre ya Yasa kitabı'nın bir kopyası ya da 1805'te De Wette'nin düşündüğü gibi Yasa kitabına sonradan giren bir yazıttır.

Hilkiya bunu Yoşiyahu'ya sundu ve kral bunun Kudüs halkına okunması emrini verdi. Bu durum peygamber Hulda tarafından övgüyle bahsedilirken, Tanrı'nın onu, günah işleyen eski nesilleri cezalandırmadan evvel rahmete ulaştıracağını bildirdi.[17][18]

Antik İsrail

Yoşiyahu, sadece YHVH'e ibadet edilmesini teşvik ederken diğer ibadet şekillerini yasakladı.[19] "Putatapan törenlerinde fuhuş yapanların Tanrı'nın Tapınağı'ndaki evlerini yıktı",[20] ayrıca Baal ve Aşera'ya ibadet etmek için kullanılan pagan nesneleri parçalattı. Yoşiyahu, hayattaki pagan rahipleri öldürttü ve ölmüş olanların cesetlerini mezarlarından çıkarttırıp altarlarında yaktırdı, bu, aşırı bir hareket olarak görülür. Yoşiyahu ayrıca, Pesah festivalini tekrar yürürlüğe soktu.[21]

Tanah'ta, ismi verilmeyen bir Tanrı adamının (muhtemelen peygamber İddo) İsrail Kralı I. Yarovam'a, Yoşiyahu'dan üç asır önce "Davud'un soyundan Yoşiya diye birinin geleceğini" ve Beyt-El'deki altarı parçalayacağı kehanetinde bulunduğu anlatılır.[22] Yoşiyahu, isimsiz bir "Tanrı'nın adamı"nın mezarı dışında Beyt-El'daki pagan kutsal yerleri yıktırdı.[23] Yoşiyahu, kehanetin doğru çıkması ve Tanrı'nın adamına dokunulmaması sebebiyle "Tanrı'nın adamı" için çifte mezar yaptırdı.

Tanah'ın Tarihler kitabında ise, Yoşiyahu'nun, Yehuda Krallığı dışında bulunan Menaşe, Efraim, Şimon ve Naftali topraklarındaki pagan altarları yıkıp Tapınağa, Ahit Sandığı'na geri döndüğü anlatılır.[24]

Dış ilişkiler ve ardılı

Firavun II. Neko

Yoşiyahu MÖ 641/640'ta Yehuda kralı olduğunda uluslararası platformda hareketlilik söz konusuydu. Doğuda Asur İmparatorluğu çözülmeye başlamış, Babil İmparatorluğu henuz Asurluların yerini almamış ve batıda Mısır yeni yeni Asur hakimiyetinden kurtulmuş olarak kendine istikrar sağlamaya çalışıyordu. Komşu ülkelerdeki iktidar boşluğu nedeniyle Kudüs, kendini dış baskılardan uzak kalarak idare edebiliyordu.

Asurlulara destek olmak için, II. Neko, MÖ 609'un baharında Babil ile savaştı. Ordularını, Via Maris üzerinden Suriye'ye soktu, yolda Filisti ve Şaron düzlüklerinden ve Yezreel (Emir) Vadisi'nden geçti. Megiddo'da, Babil yanlısı Yoşiya önderliğindeki Yehuda ordularınca yolu kapandı. Çıkan savaşta Yoşiya öldürüldü.[25][26] Asurlularla müttefikleri Mısırlılar Babillilerle Harran'da çatıştı. Babil Tarihçesine göre savaş MÖ 609'da Tamuz (Temmuz/Ağustos) ile İlul (Ağustos/Eylül) ayları arasında gerçekleşmiştir. Dolayısıyla Yoşiya ya MÖ 609'un Tamuz ayında ya da bundan bir ay evvel Mısırlılar Harran'a ulaşmaya çalışırken ölmüştür.[27] Yehoahaz Tamuz ayında başa geçtiğine göre Yoşiya'nın bu ayda ölmüş olması muhtemeldir.

Neko, II. Asuruballit'in Asur ordularıyla birlikte Babil'e karşı seferine devam etti, Fırat'ı geçip Harran'ı kuşattılar fakat ele geçiremediler. Kuzey Suriye'ye geri çekildiler ve Asur İmparatorluğu çöktü.

Babil seferinden geri dönen Neko, yolda, yanlış tarafı destekleyen Yehudalılarla savaştı. Burada Yoşiya'nın yerine Yehoahaz'ın tahta geçtiğini gördü. Neko Yahoahaz'ı tahttan edip yerine abisi Eliakim'i Yehoyakim ismiyle tahta geçirdi. Yehuda'ya 100 talant gümüş ve miktarı bilinmeyen miktarda altın haraç ödemesini empoze etti. Yehoahaz'ı esiri olarak Mısır'a götürdü ve Yehoahaz orada öldü.[8][28][29]

Yoşiyahu
Davud hanedanlığı
Resmî unvanlar
Önce gelen
Amon		Yehuda Kralı
MÖ 641-Tamuz 610 		Sonra gelen
Yehoahaz

Ayrıca bakınız

  • The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Its Sacred Texts.
  • Hertz J. H. (1936) The Pentateuch and Haftoras. Deuteronomy. Oxford University Press, London.
  • Friedman, R. (1987) Who wrote the Bible? New York: Summit Books

Kaynakça

  1. ^ Wells, John C. (1990). Longman pronunciation dictionary. Harlow, England: Longman. s. 386. ISBN 0582053838.  entry "Josiah"
  2. ^ Edwin Thiele, The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings, (1st ed.; New York: Macmillan, 1951; 2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1965; 3rd ed.; Grand Rapids: Zondervan/Kregel, 1983). ISBN 082543825X, 9780825438257, 217.
  3. ^ "2 Krallar 22:1". 26 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
  4. ^ "2 Krallar 21:23-26". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
  5. ^ a b "1 Tarihler 3:15". 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
  6. ^ "2 Krallar 23:36". 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
  7. ^ "2 Krallar 24:18". 4 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
  8. ^ a b "2 Krallar 23:31". 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
  9. ^ "Yeremya 22:11". 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
  10. ^ "2 Tarihler 36:4". 4 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
  11. ^ "2 Tarihler 36:8". 4 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
  12. ^ "2 Krallar 24:17". 4 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
  13. ^ a b "2 Tarihler 34:14". 26 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
  14. ^ a b "2 Krallar 22:8". 26 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
  15. ^ "Yeşu 1:8". 6 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
  16. ^ Yeşu 8:34
  17. ^ "2 Krallar 22:14-20". 26 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
  18. ^ "2 Tarihler 34:22-28". 26 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
  19. ^ "2 Krallar 23". 24 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
  20. ^ "2 Krallar 23:7". 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
  21. ^ "2 Krallar 23:4-15". 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
  22. ^ "1 Krallar 13:1-3". 9 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
  23. ^ "2 Krallar 23:15-19". 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
  24. ^ "2 Tarihler 35:1-4". 25 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
  25. ^ "2 Krallar 23:29". 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
  26. ^ "2 Tarihler 35:20-24". 25 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 
  27. ^ Ibid., 182, 184-185.
  28. ^ Philip J. King, Jeremiah: An Archaeological Companion (Westminster John Knox Press, 1993), page 20.
  29. ^ "2 Tarihler 36:1-4". 4 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2011. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Eski Ahit</span> Kitâb-ı Mukaddesin ilk kısmı

Eski Ahit veya Eski Antlaşma, Kutsal Kitap'ın İbranice kaleme alınmış olan ilk kısmına Hristiyanların verdiği isimdir. Yahudilerin Tanah ve Müslümanların Tevrat ve Zebur olarak kabul ettikleri kitapları içinde barındırır. Kutsal Kitap'ın birinci yüzyılda Grekçe kaleme alınan yazılarına "Yeni Ahit" adı verildi. İnançlı Yahudilerce "Yeni Ahit" kabul edilmez. Toplam 39 bölümden oluşur. Eski Ahit; Tevrat, Tarihsel Kitaplar, Şiirsel Kitaplar, Peygamberlik Kitapları olarak 4 temel bölüme ayrılır.

<span class="mw-page-title-main">Tanah</span> Yahudiliğin ana kutsal metinlerini oluşturan kitapların kanonik bir koleksiyonu

Tanah/Tanak, Yahudiliğin ana mukaddes metinlerini oluşturan kitapların kanonik bir koleksiyonudur. Hristiyanlar tarafından İbranice Mukaddes Kitap ya da Eski Ahit denir. Metinlerin neredeyse tamamı Kutsal İbranice ile yazılmış olup, ufak bir bölümü de Kutsal Aramiceyle yazılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Süleyman Mabedi</span> antik Yeruşalimdeki bir mabet

Süleyman'ın Mabedi veya Birinci Mabet,, günümüzde Kudüs'ün Eski Şehri'deki Tapınak Dağı'nda MÖ 964'te yapımına başlanmış ve MÖ 957'de bitirilmiş devasa bir Yahudi mabediydi. Adını bizzat yapım emrini veren Yehuda ve İsrail Krallığı kralı Süleyman'dan almıştır. Fakat bu mabede Yahudiler tarafınca Süleyman'ın Mabedi değil, "Mukaddes Ev" anlamına gelen Beit HaMiqdaş denir.

<span class="mw-page-title-main">Yehuda kabilesi</span>

Yehuda kabilesi, gelecekte Yehuda Krallığı'na dönüşecek olan Yakup'un oğlu Yehuda tarafından kurulan bir İsrailoğlu kabilesi. Yakup'un oğulları tarafından kurulan toplam On İki İsrail Kabilesi'nden biri olan Yehuda kabilesi, ismini kurucusu Yehuda'dan alır.

<span class="mw-page-title-main">Benyamin kabilesi</span> Torada adı geçen On İki İsrail Kabilesinden birisi

Benyamin kabilesi Tora'da adı geçen On İki İsrail Kabilesi'nden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Şimon kabilesi</span>

Şimon kabilesi, Tora'da adı geçen On İki İsrail Kabilesi'nden biridir.

<span class="mw-page-title-main">I. Yarovam</span>

Jeroboam, riyb (uğraşan) ve 'am (halk) kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuş "insanlar için uğraşan" veya "halkın haklarını savunan" anlamına gelen bir isimdir. Kuzeydeki on kabilenin Rehoboam'a karşı ayaklanıp İsrail Krallığı'ndan ayrılarak kurdukları Kuzey İsrail Krallığı'nın ilk kralıydı. Hükümdarlığı 22 yıl sürdü. Hükümdar olduğu tarihler William F. Albright'a göre MÖ 922 - MÖ 901 ve Edwin R. Thiele'ye göre MÖ 931 - MÖ 910'dur.

<span class="mw-page-title-main">Ahazya (Yehuda)</span> Yehuda Krallığının 7. kralı.

Ahaziah Yehuda Kralıydı. Babası Jehoram annesi de Ahab'ın kızı Athaliah idi. Tanah'ta adı Jehoahaz olarak da geçer. Ahab Hanedanlığı yıllarına göre 42 yaşında tahta geçti fakat gerçek yaşı 22 idi. Çoğu dinbilimciler 2 Tarihler kitabında geçen 42 yaşın bir yazım hatası olduğu, doğrusunun 2 Krallar kitabında yazıldığı gibi 22 olduğunu savunur. Bazı Yunan ve Suriye metinlerinde 2 Tarihler'deki yaşın 22 olarak düzeltildiği gözükür. William F. Albright'a göre M.Ö. 842'de, E. R. Thiele'ye göre ise M.Ö. 841/840 yılında krallık yaptı. Annesi Athaliah'ın etkisiyle "Yahveh"cileri kızdıran ibadet şekillerini ülkeye soktu.

<span class="mw-page-title-main">Yehoahaz (Yehuda)</span>

Yehoahaz Yoşiyahu'nun oğlu ve ardılı, Yehuda Krallığının 3 ay süreyle kralı; Annesi Livnalı Yeremya'nın kızı Hamutal'dı. MÖ 633/632'de doğduğunda ismi Şallum'du. Kardeşi Yehoyakim'den iki yaş genç olmasına rağmen 23 yaşında Yehoahaz ismiyle tahta geçti. Firavun II. Neko tarafından tahttan indirilene kadar 3 ay süreyle krallık yaptı ve en sonunda Mısır'a esarete gönderildi.

<span class="mw-page-title-main">Amon (Yehuda)</span> Yehuda kralı

Amon, Tora'ya göre babası Menaşe'den sonra tahta geçen Yehuda Kralıdır. Annesi, Yodfat'lı Haruz'un kızı Meşullemet'tir. Karısı, Bozkat'lı Adaya'nın kızı Yedida'dır.

<span class="mw-page-title-main">Yehoiakim</span> Yehuda kralı

Yehoyakim veya Jehoiakim, MÖ 635 – 597 yılları arasındaki Yehuda kralıdır. Yoşiyahu'nun Rumah'lı Pedaya'nın kızı Zevuda'dan olan ikinci oğludur. Doğumdaki ismi Eliakimdi.

Tesniyeci kaynak ya da kısaca D, Belgesel hipotez (BH)'e göre Tora'yı oluşturan dört kaynaktan biridir. Bu kaynak, Tora'da Tesniye kitabıyla sınırlıdır fakat benzer tema ve dil Tanah'ın Yeşu, Hakimler, Samuel ve Krallar kitaplarında da kullanılmaktadır. Bu adı geçen kitaplar dizisi din bilimadamlarınca Tesniyesel tarih olarak adlandırılır.

<span class="mw-page-title-main">Yehoyakin</span> Yehuda kralı

Yehoyakin, Babil kralı MÖ 6. yüzyılda kendisini tahtından edip sürgüne gönderene kadar Yehuda Krallığı'nın kralıydı. Yehoyakin hakkındaki bilgilerin çoğu Eski Ahit'ten gelmektedir. Irak'ta yapılan kazılar sonucu bulunan Yehoyakin'in İstihkak Tabletleri'yle Yehoyikan'ın varlığı su üstüne çıkarıldı. Bu tabletler Babil'in İştar Kapısı'nın yakınlarında bulunmuş olup tarihi yaklaşık MÖ 592'ye dayandırılır. Çivi yazısıyla yazılan tablette Yehoyakin'in ("Ya-'-ú-kinu") ve beş oğlunun Babil'deki yemek harçlığıyla ilgili bilgi mevcuttur. Babil kayıtlarıyla İbrani dini kayıtlar kıyaslandığında Yehoyakin'in sürgündeki süresi doğru bir şekilde hesaplanabilmektedir. Bir ölçüde, Kudüs'ün düşüşü MÖ 597'ye dayandırılabilir.

<span class="mw-page-title-main">Sıdkiya</span>

Sıdkiya Babil Krallığı tarafından yıkılmadan önce Yehuda Krallığı'nın son kralıydı. Kudüs Kuşatması'nın ardından II. Nebukadnezar tarafından üç ay on gün hükümdarlık yapan yeğeni Yekoniya yerine başa geçirildi.

Krallar Kitabı, Kral David'in ölümünden Yekoniya'nın Babil'de esir düşmesine kadar geçen 400 yıllık sürede antik İsrail ve Yehuda krallıklarıyla ilgili hikâyeleri anlatır. Yeşu, Hâkimler ve Samuel kitaplarının bulunduğu bir dizi tarihsel kitabın sonuncusudur ve ana amacı Yahudi krallığın Babilliler tarafından neden yıkıldığını dini açıdan anlatmak ve sürgünden dönüşün temelini hazırlamaktı.

Yeşu Kitabı, Eski Ahit'in ve Tanah'ın altıncı kitabıdır. 24 konu başlığı içeren kitapta Kenan topraklarına giriş, Yeşu önderliğinde toprakların fethi ve paylaşımı ve bu topraklarda Tanrı'ya yapılan hizmet anlatılır.

Yeşaya kitabı, Tanah'taki Son Peygamberlerin ilk kitabıdır; bu kitabın ardından Hezekiel, Yeremya ve Oniki küçük peygamber kitapları gelir. Hristiyanlıktaki Eski Ahit'te ise bu sıralama biraz farklıdır.

<span class="mw-page-title-main">Hezekiel Kitabı</span> İbrani Kutsal Kitabının (Eski Ahit) bir parçası olan Büyük Peygamberlerin dördüncü bölümü

Hezekiel kitabı, Tanah'taki Son Peygamberlerin üçüncü kitabı olup Yeşaya ile Yeremya kitaplarından sonra ve On iki küçük peygamber kitaplarından önce gelir. Bu sıralama Hristiyanlık'taki Eski Ahit'ten biraz farklıdır. İsmini, görümlerinin kaydedildiği, MÖ 6. yüzyılda yaşamış rahip ve peygamber Hezekiel'den alır.

Sefanya kitabı 'nın, giriş cümlesine istinaden, yazarı "Yahuda Kralı Amon oğlu Yoşiya zamanında Hizkiya oğlu Amarya oğlu Gedalya oğlu Kuşi oğlu Sefanya" olarak kabul edilir. Sefanya hakkında elde edilen tüm bilgiler bu metinden gelir. Kitabın giriş cümlesi, diğer kitapların giriş cümlelerine kıyasla daha uzun olup içinde iki özellik barındırır. Sefanya'nın babası Kuşi'nin anlamı "Etiyopyalı"dır. Toplumda, Tanrı'nın İbrahim ile yaptığı anlaşma gereği soyağacının önemi vardır ve bu nedenle yazar, peygamberin atalarının ismini verip Etiyoplı'dan ziyade İbrani olduğunu ispatlama gereği duymuş olabilir. Hatta peygamberin soyu bir zamanlar Yehuda kralı olan Hezekiya'ya kadar dayanır. Sefanya kitabının yazarı Kûşluları veya Etiyopyalıları kınamaktan çekinmemektedir. 2:12'de özlüce ve tartışmaya kapalı bir şekilde mesaj gönderir: "Ey Kûşlular, Siz de benim kılıcımla öleceksiniz". Sefanya'nın Kral Hezekiya olan aile bağı, 3:1-7'de kraliyet şehrine yaptığı şiddetli eleştiriyi meşrulaştırmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Karkamış Muharebesi</span> Mısır ile Babil arasında antik bir muharebe

Karkamış Muharebesi, MÖ 604 yılında Babilliler ile Mısırlıların Karkamış'ta karşı karşıya geldiği savaş.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.