Yivli tüfek 19. yüzyılın ortalarında yapılan bir ateşli silah türüdür.[1] Başlangıçta terim, yivsiz bir silah olarak üretilmiş tüfekleri ifade ediyordu. Daha sonra namlular yivli namlularla değiştirildi. Buna kadar 19. yüzyılın başlarında tüfekler ve misket tüfeği vardı.[2]
Tüfek, hafif ateşli bir silahtır. Omuza dayanarak, elde veya kucakta kullanılır. Kullanıldığı yerlere göre piyade tüfeği, su altı tüfeği, av tüfeği gibi adlar alır. Mekanizma, kundak, dipçik ve namlu olmak üzere dört ana parçadan meydana gelir. Mekanizma ateşlemeyi ve kovanı dışarı atmayı sağlar. Kundağın muhafaza ettiği namlu mermiye yön vermeye, dipçik ise tüfeğin omuza dayanarak tepkisini hafifletmeye yarar. Çeşitli tüfekler bulunur.
Ateşli silahlar, barut gazının itici gücüyle mermi atan bütün silahların genel adıdır. Ateşli silah denince, genellikle bir kişi tarafından taşınabilen küçük çaplı silahlar akla gelse de ateşli silahlar kategorisi; büyük toplardan tüfeklere, av tüfeğine ve tabancaya kadar her türde ve boyuttaki silahları kapsar.
Namlu, ateşli silahların, saçma, barut ve barutu ateşleyen kapsülden meydana gelen fişeğin ucundaki saçma(lar) veya mermiyi hedefe göndermesi için gerekli; yivli veya yivsiz, uzun delikli metal borudur.
Av tüfeği, avcılıkta kullanılan tüfeklere verilen genel ad. Ancak Türkiye'de yürürlükte olan yasalar gereği yivli av tüfeklerinin satın alınması bulundurulması ve taşınması oldukça zor koşullara dayandığından olsa gerek ki uzun zamandan beri av tüfeği kavramı "yivsiz av tüfekleri" için kullanılmaktadır ancak gerçekte yivli tüfekler de birer av tüfeği kavramına dahildir.
Vickers makineli tüfeği ya da Vickers silahı, Vickers Limited firması tarafından Birleşik Krallık Ordusu için üretilen, su soğutmalı namluya sahip .303 inç (7.7 mm) mermi atabilen bir Makineli tüfekti. Makineli tüfek için 4 ila 6 kişilik bir mürettebat gerekiyordu. Bir kişi ateş ediyor, bir diğeri mühimmatı besliyor ve geri kalanı da silah taşınacağı zaman yardım ediyordu.
Piyade tüfeği, seçici ateş'e sahip askerî tüfek türüdür. Orta derece hartuç ve çıkarılabilir bir şarjör kullanır. En eski askeri sınıf olan piyadenin ana muharebe silahıdır. Kullanımı standarttır. Sualtı tüfek, muharebe tüfeği, bullpup, saldırı silahı gibi türleri bulunur. 20. yüzyılın sonunda, saldırı tüfekleri dünya ordularının çoğunda standart silah haline gelmişti. Çoğu halde tam güçlü tüfekler ve hafif makineli tabanca'ların yerini aldı.
Drilling, ilk olarak 19. yüzyılın ortalarında Almanya'daki Sulh bölgesinde silah imalatı yapan atölyelerde üretilen üç namlulu av tüfeği türüdür. Gelenkesel yan yana çift namlulu kırma tip av tüfeğinin namlusunun altına üçüncü bir yivli mermi namlusu eklenerek elde edilen silah türüdür. Hem saçma atan av tüfeği, hem de yivli mermi atan silah olması dolayısıyla avcıya birçok avantaj sağlaması bu silahın popüleritesini arttırmıştır.
.308 Winchester, 30-06 SpringField fişeğinin yerini almak için .300 savage kalibresinden geliştirilmiş bir mermidir. Vuruş gücü ve menzil olarak 30-06 Springfielde benzer ancak kovan boyu kısaltılmıştır. 30-06 SpringField fişeğinin uzun olması nedeniyle yeni nesil otomatik silahlarda tutukluk yaptığı görülmüştür. Sorunun çözümünü araya ABD Winchester firmasıyla T64E3 kod adıyla yapılan ortak çalışmada ilk olarak 1952 senesinde Winchester için özellikle ticari ve sportif/av amaçlı geliştirilmiş fişeğin başarısının ardından 2 sene sonra NATO bünyesinde .308 winchesterın üzerinden NATO'da yaygın olarak kullanılan 7.62x51mm NATO geliştirilmiştir. bu iki mermi birbirinden sade 0.2mm çap farkı gösterip çok küçük kovan yapısı farkına sahipler. Çekirdek çapı 7.82mm(0.308 inç) dir. 30-06 SpringField mermisinin 63mm olan kovan boyu 51mm'ye indirilmiş; kovan hacim kapasitesinde fazla azalma olmaması için kovan çapı yaklaşık 1mm kadar genişletilmiştir. Yani kovan hacmi fazla değişmeme şartıyla boyu kısaltılmış olan fişek görünüm olarak 30-06 Springfield fişeğinden daha kısa ve şişman bir yapıya sahiptir. Winchester o dönemde üretimde olan(ve hala üretimi devam eden) Winchester Model 70'te 308 winchester kalibresini kullanmış ve başarılı modelinin başarısını katlamıştır. bu silah vietnam savaşı döneminde ABD birliklerince keskin nişancı tüfeği olarak kullnılsa da başarısını daha çok Polis özel birliklerinin keskin nişancı tüfeği ve ayrıca çok başarılı bir av silahı olarak göstermiştir. daha önce de belirtildiği gibi .308 winchester askeri kullanımdan ziyade sivil kullanım için üretilen bir kalibredir. ancak onun çok az farklı olan modeli 7.62x51mm NATO, NATO ülkelerinde yaygın olarak kullanılan bir kalibredir ve G3'ten tut birçok keskin nişancı tüfeğine kadar yaygın bir kalibre olarak kullanılmaktadır. sivil kullanıma açık olan .308 winchester kalibre yivli av tüfekleri 7.62x51mm NATOyu kullanabilseler de silah performansı bu tip kullanımda ciddi olarak düşmekte ancak bir tehlike arz etmemektedir.
Şarjör, tabanca, tüfek gibi ateşli silahların mermilerini ateşe hazır halde bulunduran düzenektir. Silahın özelliğine göre, 7'li, 9'lu, 14'lü vb türleri vardır. Göğüs-göğüse yapılan sokak muharebelerinde kullanılan kısa namlulu 9 mm kalibreli Sten'lerin şarjörleri 32'lik, fleuber mermi atan küçük kalibreli yivli-setli tüfeklerin ki ise daha büyük kapasitelidir.
7.62x51mm NATO mermisi, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra özellikle savaşın getirdiği hızlı silah değişim ve gelişmesinin ürünü olarak üretilen tam/yarı-otomatik silahlarda kullanılmak üzere 30-06 SpringField kalibresinin kovanının uzun olması nedeniyle yaşanan tutukluk sorununun giderilememesi ve yeni bir kalibreye ihtiyaç duyulmasından dolayı T64E3 kod adıyla Winchester firmasıyla ortak çalışma sonucunda oluşturulan kalibredir. ilk olarak 1952'de sportif amaçlarla kullanılan .308 Winchester kalibresi Winchester'ın Model 70 tüfeği için geliştirildi ve ardından iki sene sonra onun askeri versiyonu olan ve çok az bir farkı olan 7.62x51mm tanıtıldı. Bu kalibre ABD'de ilk olarak M14'te kullanıldı ve başarısını kanıtladı; ancak kısa süre sonra ortaya çıkan 5.56x45mm kalibresi piyade tüfeklerinde bu kalibreye üstünlüğünü kanıtlayıp bu kalibreyi solladı. O tarihten günümüze söz konusu 7.62x51mm kalibresi keskin nişancı tüfekleri ve makineli tüfeklerde üstünlüğünü ispatlamıştır ve yüksek miktarlarda üretimine devam edilmektedir. Türkiye'nin değiştirmek için çalışmalar olsa da halen ana ordu silahı olan G-3 bu kalibreyi kullanmaktadır. Diğer bu kalibredeki silahlardan ise keskin nişancı tüfeği olarak; PSG-1, M110 SASS ve M24 SWS, Piyade tüfeği olarak; HK417, FN SCAR, makineli tüfek olarak M240 makineli tüfek, M1919 Browning machine gun'ın ve FN MAG ve tabi bunlara ilaveten birçok silah daha sayılabilir. Genel olarak piyade tüfekleri ele alındığında yeni dizayn HK417 gibi silahlar sadece güçlü bir kalibreye ihtiyaç duyulup 5.56x45mm NATO yetersiz kaldığı yerlerde kullanıldığını görebiliyoruz ancak makineli tüfek ve keskin nişancı tüfeği gibi mutlak güce gerek duyulduğu yerlerde ve acı bir gerçek olarak "yaralamak değil öldürmek" gerekliliğinin %1,0 olduğu yerlerde bu kalibrenin üstünlüğü tartışılmazdır. SSCB yapımı silahlarda bu sorun baştan biraz farklı ve zamanının gerekçelerine göre farklı çözülmüştür. Sovyet yapımı silahlarda 7.62 kalibresi iki fişek ile tasarlanmış ve kullanıma girmiştir. AK-47 gibi piyade tüfekleri ve benzeri sovyet piyade tüfekleri 7.62x39mm ile donatılmış Dragunov SVD gibi keskin nişancı tüfekleri ve makineli tüfekler ise 7.62x54mm kalibresinde dizayn edilmiştir.
Makineli silah, tam otomatik ve/veya portatif silahtır, genellikle şarjör, mermi kayışı veya büyük kapasiteli magazinlerden mermi alarak ve yine genellikle dakikada birkaç yüz mermi atma oranıyla tasarlanmışlardır. İlk makineli tüfekler bir el kolunun çevrilmesi gibi, manuel olarak kullanılıyordu. Birleşik Devletler kanunlarında terim olarak, özellik kullanılmamak suretiyle tam otomatik silahları tanımlar, örneğin medya haberlerinde veya yasal kodlarda.
Fişek, genel anlamda Türkçede yivsiz av tüfeklerinin kullandığı mühimmata denir. Fişekler yapılarından dolayı ve içerdikleri saçma/tek kurşun veya benzeri katı/gaz atılacak malzemeden dolayı kalibre ile değil gauge ile değerlendirilirler. Ancak başka parametreler de bu fişeklerin yapıları ve kullanım alanlarını etkilemektedir. Fişekler 8ga-36ga arasında çaplarda üretilseler de nadir olarak 10ga modeller de mevcuttur. En çok kullanımda olan 12ga çapı kendi içinde 70–76 mm uzunluğa sahip kovanlarda üretilmektedir. Ayrıca aynı çap fişeğin barut miktarı ve içerdiği saçma miktarı da değişmektedir.
FN F2000, FN Herstal tarafından Belçika'da üretilen bir saldırı silahıdır. Hâlen Belçika Özel Kuvvetleri yanında, Şili, Hindistan, Pakistan, Hırvatistan, Peru ve Polonya özel kuvvetleri tarafından da kullanılmaktadır. Slovenya Ordusunun standart tüfeğidir.
Zastava M93 Black Arrow 12.7mm veya .50 kalibre Zastava Arms tarafından geliştirilen ve üretilen madde delici tüfektir. Zastava M93, yüz yıllık muhariplik tarihi boyunca en kesin ve en güvenilir mekanizma sistemlerinden birisi olduğunu kanıtlayan Mauser sistemi temelinde tasarlanmıştır.
Süngü bir yivli tüfek, misket tüfek veya benzeri herhangi bir ateşli silahın namlusunun ucuna takılan bıçak, hançer, kılıç veya sivri uçlu bir silahtır. Tüfeğin mızrak gibi kullanabilmesine olanak sağlar. 17. yüzyıldan I. Dünya Savaşı'na dek piyade saldırıları için başlıca silah olarak kabul ediliyordu. Günümüzde ikincil silah görevi görür ve savaşta en son başvurulacak silah olarak kabul edilir.
Küçük Silahlar ve Hafif Silahlar (SALW), silah kontrol protokollerinde, insan tarafından taşınabilir silahların iki ana sınıfını ifade eder:
Kısa namlulu tüfek (SBR), Amerika Birleşik Devletleri'nde yasal bir tanımlamadır. Namlu uzunluğu 41 cm'den az olan veya toplam uzunluğu 66 cm'den az olan, omuzdan ateşlenen, yivli bir ateşli silahtır. Birleşik Devletler'de Alkol, Tütün, Ateşli Silahlar ve Patlayıcılar Bürosu (ATF) tarafından "Title II" silahı olarak düzenlenir.
Springfield misket tüfeği, Amerika Birleşik Devletleri silahlı kuvvetleri için Springfield, Massachusetts'teki Springfield Armory tarafından üretilen çeşitli küçük silah türlerinden herhangi birine atıfta bulunabilir. Modern zamanlarda, bu tüfeklere genellikle tasarım tarihleri ve ardından Springfield adı verilir. Ancak, o sırada ABD Mühimmat Departmanı belgeleri, adında "Springfield" kullanmıyordu.
Minié Tüfeği 19. yüzyılda piyade tüfeği gelişimi açısından önemlidir. Minié mermisi'nin 1847'de Fransız Ordusu kaptanı Chasseurs d' Orléans'tan Claude-Étienne Minié ve Henri-Gustave Delvigne tarafından icat edilmesinin ardından 1849'da bu tüfeğe uygulandı. Mermi, tüfeklerin hızlı namludan yüklenmesine izin verecek şekilde tasarlandı ve tüfeğin bireysel askerler için ana savaş silahı olarak yaygın şekilde kullanılmasını sağlayan bir yenilikti. Fransızların, Cezayirli muhalifler tarafından el yapımı uzun namlulu silahlarla, tüfeklerinin geride bırakıldığı Kuzey Afrika'da Fransız ordusunun karşılaştığı zorlukların ardından bunu benimsedi. Minié tüfeği, yivli tüfekler kategorisine aitti.