İçeriğe atla

Yermerkezlilik

1539 tarihli bir temsili yermerkezli evren modeli.
Figure des corps célestes (Gökcisminin vücut yapısı) - Bartolomeu Velho tarafından çizilmiş Evrenin Ptolemaik-yermerkezli modeli. Cosmographia adlı eserden alınmıştır (Bibilothèque National, Paris).

Yermerkezlilik, geosantrizm veya geosentrizm, Yeri (Dünyayı) evrenin merkezi kabul eden görüştür. Kopernik sistemi öncesinde geçerli olan Batlamyus'un sistemi yermerkezci bir sistemdir.

Gerçek dışı olduğu ispatlanan bu modele 17. yüzyıla kadar gelişmiş toplumlarda bile inanılmaktaydı. Bunun sebebi dünya yüzeyinde yaşayan canlıların bakış açısından dünyanın sabit, Güneş başta olmak üzere tüm gök cisimlerinin ise hareketli görünüşüdür.

Antik Yunan, Romalı ve Orta Çağ felsefecileri genelde yermerkezli modeli, bazı mitolojilerde geçen düz dünya modelinin aksine küresel dünya ile beraber kullanır.[]

Aristo'nun yermerkezli evren modeli

Aristoteles ortaya koymuş olduğu bu model'de yeryüzünü evrenin merkezine alır ve onun evrenin merkezinde hareketsiz olarak nitelendirir.Ona göre Dünyanın etrafında katmanlar şeklinde yükselen evren küreseldir ve sonludur. “Gökyüzünün dairesel bir şekil taşıması zorunludur. Çünkü hem varlığına uygun şekil hem de doğaca en önde gelendir.’' der Aristo bu modelde Güneş ve gezegenlerin yeryüzünün etrafında dairesel bir hareketle döndüğünü belirtmiştir. Özellikle Kopernik in günmerkezli evren modeline kadar kozmolojide büyük etkiler yaratan bu modelin 17.yüzyıla kadar savunucuları olmuştur.[1][2]

Kaynakça

  1. ^ "Düz dünya'dan Big Bang'e 15 Evren Modeli". Barış Özcan. 29 Kasım 2020. 19 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2022. 
  2. ^ "Aristoteles'in Evreni: Dünya Merkezli Evren | Rasyonalist Bilim" (İngilizce). 5 Ocak 2021. 24 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2022. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Batlamyus</span> Yunan matematikçi, astronom ve coğrafyacı (100–170)

Klaudyos Batlamyus, İskenderiyeli Yunan matematikçi, coğrafyacı, astronom ve müzik teorisyeniydi ve üçü daha sonra Bizans, İslam ve Batı Avrupa bilimi için önemli olan yaklaşık bir düzine bilimsel tez yazmıştır. MS 100–170 yılları arasında yaşadığı tahmin edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Venüs</span> Güneş sisteminde yer alan, Güneşe en yakın 2., sıcaklık açısından 1. sırada yer alan gezegen

Venüs, Güneş Sistemi'nde Güneş'e uzaklık bakımından ikinci sıradaki, sıcaklık bakımından ise birinci sıradaki gezegendir.

<span class="mw-page-title-main">Galileo Galilei</span> İtalyan fizikçi ve astronom (1564–1642)

Galileo Galilei, İtalyan astronom, fizikçi, mühendis, filozof ve matematikçiydi.

<span class="mw-page-title-main">Dünya</span> Güneş Sisteminde Güneşe en yakın üçüncü gezegen

Dünya veya Yerküre, Güneş Sistemi'nde Güneş'e en yakın üçüncü gezegen olup şu an için üzerinde yaşam ve sıvı su barındırdığı kesin olarak bilinen tek astronomik cisimdir. Radyometrik tarihleme ve diğer kanıtlara göre 4,55 milyar yıldan fazla bir süre önce oluşmuştur. Dünya'nın yer çekimi, uzaydaki diğer nesnelerle, özellikle Güneş'le ve tek doğal uydusu Ay'la etkileşime girer. Dünya'nın Güneş'in etrafındaki yörüngesi, 365,256 güneş günü, yani bir yıldız yılı sürer. Bu süre içerisinde Dünya, kendi ekseni etrafında 366,265 kez döner.

<span class="mw-page-title-main">Evren</span> uzay, zaman ve herşeyin bütünü

Evren, Kâinat veya Kozmos, gezegenler, yıldızlar, gökadalar ve diğer tüm madde ile enerji yapıları dahil olmak üzere uzay ve zamanın tamamı ve muhtevasıdır. Bununla birlikte gözlemlenebilir evren, temel parçacıklardan başlayarak gökadalar ve gökada kümeleri gibi büyük ölçekli yapılara kadar tüm madde ve enerjinin mevcut düzeniyle sınırlıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kozmoloji</span> Evreni konu alan bilim dalı

Kozmoloji, bir bütün olarak evreni konu alan bilim dalıdır.

<span class="mw-page-title-main">Nicolaus Copernicus</span> Polonyalı matematikçi ve astronom (1473–1543)

Nikolas Kopernik, Kraliyet Prusyası'na bağlı Ermland Derebeyliği'nde Katolik piskopos danışmanı, boş zamanlarında matematik, astronomi ve harita bilimi ile meşgul olan bilim insanı.

<span class="mw-page-title-main">Günmerkezlilik</span>

Günmerkezlilik veya Güneş Merkezli(lik), gökbilimde, Dünya ve diğer gezegenlerin Güneş'in çevresinde döndüğü bir astronomik modeldir. Geçmişte, Yer'in merkezde olduğu (geosantrizm) astronomik modele karşı olarak ortaya çıkmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kepler'in gezegensel hareket yasaları</span>

Kepler'in gezegensel hareket yasaları, Güneş Sisteminde bulunan gezegenlerin hareketlerini açıklayan üç matematiksel yasadır. Alman matematikçi ve astronom Johannes Kepler (1572-1630) tarafından keşfedilmişlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Sisamlı Aristarkus</span> Yunan astronom ve matematikçi (MÖ 310 - yak. 230)

Aristarkus, Yunan gökbilimci ve matematikçi. Sisam adasında doğdu. Evrenin merkezine dünyayı değil de güneşi koyan günmerkezlilik inanışının bilinen ilk savunucularındandı. Pisagor'dan ve Filolaos'dan etkilendi. Her ikisi de güneşi merkeze koymalarına rağmen, gezegenlerin diziliş sırası açısından Filolaos'dan farklı görüşlerde oldu. Onun astronomik fikirleri 1800 yıl boyunca geçerliliğini sürdüren Aristo ve Batlamyus'un yermerkezli teorileri karşısında rağbet görmedi, ta ki Kopernik, Kepler ve Newton'un buluşlarına kadar. Ay'daki Aristarkus Krateri'ne onun adı verilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Doğal uydu</span> bir gezegenin yörüngesinde dönen gök cismi

Doğal uydu, en yaygın kullanımıyla, bir gezegenin, cüce gezegenin veya küçük bir Güneş Sistemi cisminin yörüngesinde dönen astronomik bir cisimdir.

<span class="mw-page-title-main">Astronomi tarihi</span>

Astronomi, kökenleri tarih öncesi dönemin dini, mitolojik, kozmolojik, takvimsel, astrolojik inanç ve uygulamalarına dayanan, antik çağlara kadar uzanan en eski doğa bilimlerinden biridir. Bunların izleri, uzun süre halk ve devlet astronomisi ile iç içe geçmiş bir disiplin olan astrolojide hala görülmektedir. Astronomi ve astroloji, Avrupa'da 1543 yılında başlayan Kopernik Devrimi sırasında tam olarak ayrılmamıştır. Bazı kültürlerde astronomik veriler astrolojik tahminler için kullanılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kopernik günmerkezliliği</span> Güneş merkezli evren modeli

Kopernik günmerkezliliği, Nicolaus Copernicus tarafından geliştirilen ve 1543 yılında yayımlanan bir astronomik modeldir. Bu modele göre Güneş, evrenin merkezinde hareketsiz olarak konumlandırılmıştı ve her şeyin başlangıcı olarak kabul edilirdi. Modern astronomik ve bilimsel gelişmelerin başlangıç noktası olarak gösterilir. Dünya ve diğer gezegenler ise sabit Güneş etrafında, sabit hızla periyodik hareketler yapmaktadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Antik Yunan astronomisi</span>

Yunan astronomisi klasik antik dönemde Yunan dilinde yazılmıştır ve antik Yunan, Helenistik, Greko-Romen ve geç dönem antik çağlarını kapsar. Yunanca, Helenistik dönemden Büyük İskender'in fethini takip eden süreçte bilimin dili haline geldiği için antik Yunan astronomisi coğrafi sınırları aşmıştır. Bu yüzden Helenistik astronomi olarak da adlandırılır. Helenistik ve Roma dönemleri boyunca Yunan olan veya olmayan birçok astronom, çalışmalarını Yunan geleneklerini kullanarak Ptolemaios krallığındaki İskenderiye kütüphanesini de içeren büyük bir enstitüde yürütüyordu.

<span class="mw-page-title-main">Düz Dünya</span> Dünyanın şeklinin bir düzlem veya disk şeklinde olduğu savunan düşünce

Düz Dünya modeli, Dünya'nın şeklinin bir düzlem veya daire (disk) olarak algılandığı eski bir kavramdır. Klasik döneme kadar Yunanistan, Helenistik döneme kadar Yakın Doğu'nun Tunç Çağı ve Demir Çağı medeniyetleri, Gupta dönemine kadar Hindistan ve 17. yüzyıla kadar Çin dâhil olmak üzere birçok antik kültür, düz bir Dünya kozmografisini onaylamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ortak merkezli küreler kuramı</span>

Ortak merkezli küreler kuramı, Eudoxus, Callippus ve Aristoteles tarafından geliştirilen eş merkezli kürelerin kozmolojik modeli olup bu modelde tümü Dünya merkezli olan göksel küreler kullanılmıştır. Bu yönüyle Batlamyus ve diğer matematiksel gök bilimciler tarafından Kopernik dönemine kadar kullanılan çok merkezli episiklik ve eksantrik modellerden farklıydı.

<span class="mw-page-title-main">Venüs'ün evreleri</span> Venüsün Evreleri

Venüs'ün evreleri, Ay evrelerine benzer şekilde, gezegenin yüzeyinde görülen aydınlatma varyasyonlarıdır. İlk kaydedilen gözlemlerin Galileo Galilei tarafından 1610'da teleskopik gözlemler olduğu düşünülmektedir. Venüs'ün aşırı uçtaki hilal evresi o zamandan beri çıplak gözle gözlemlenmiş olsa da, bunun tarif edildiğine veya bilindiğine dair tartışmasız tarihsel teleskop öncesi kayıt yoktur.

<span class="mw-page-title-main">Astronomik küre</span>

Astronomik küre, göksel boylam ve enlem çizgilerini ve tutulum gibi diğer astronomik açıdan önemli özellikleri temsil eden, Dünya veya Güneş merkezli küresel bir halka çerçevesinden oluşan gökyüzündeki nesnelerin bir modelidir. Bu nedenle, asıl amacı takımyıldızların haritasını çıkarmak olan düz bir küre olan göksel küreden farklıdır. İlk olarak MÖ 4. yüzyılda antik Çin'de ve MÖ 3. yüzyılda antik Yunanistan'da ayrı ayrı icat edildi, daha sonra İslam dünyası ve Orta Çağ Avrupası'nda kullanımları oldu.

<span class="mw-page-title-main">Kopernik Devrimi</span>

Kopernik Devrimi, Dünya'yı kozmosun ve evrenin merkezinde durağan olarak tanımlayan Batlamyus gök modelinden, Güneş'in Güneş Sisteminin merkezinde olduğu Güneş merkezli modele doğru yapılan bir paradigma değişimini ifade eder. Bu devrim iki aşamadan meydana gelmektedir. Bunlardan ilki doğası gereği son derece matematikseldir ve Dünya'nın Güneş'in etrafında dönüşünün gözlemlenmesidir. İkinci aşama ise 1610 yılında Galileo'nun bir broşürünün yayınlanmasıyla başlar. Nicolaus Copernicus'un "De devrimibus orbium coelestium"unun yayınlanmasıyla başlayan "devrime" katkılar, bundan yaklaşık bir asır sonra Isaac Newton'un çalışmalarına kadar devam etmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Tycho Brahe sistemi</span>

Tycho Brahe sistemi, astronom Tycho Brahe tarafından 1588'de yayımlanan bir evren modelidir. Bu model, Kopernik sisteminin matematiksel avantajlarını, Batlamyus sisteminin felsefi ve "fiziksel" avantajlarıyla birleştirir. Tycho Brahe'nin modeli, muhtemelen Valentin Naboth ve Silezyalı matematikçi ve astronom Paul Wittich'ten esinlenmiştir. Benzer bir kozmolojik model, Hindu astronomi eseri Tantrasamgraha'da Kerala astronomi ve matematik okulundan Nilakantha Somayaji tarafından Tycho Brahe'den bağımsız olarak ortaya konulmuştur.