İçeriğe atla

Yer sürati

Sol arkadan esen rüzgâr nedeniyle uçağın yer sürati hakikî hava süratinden (TAS) yüksektir ve B noktası yerine C noktasına erişmiştir.

Yer sürati[1] (GS), uçuştaki herhangi bir hava aracının yeryüzü üzerindeki izdüşümünün hızı. GS kısaltması İngilizce ground speed kavramının akronimidir. Havacılıkta yer süratinin hava sürati ile ilişkisinin anlaşılabilmesi için öncelikle şu süratlerin bilinmesi gerekir:

  • IAS: İşarî hava sürati. Hava taşıtlarındaki ana sürat göstergesinde görülen hızdır.[2] Pito-statik sistemden gelen dinamik ve statik hava basıncı verileri ile hesaplanır. Uçağın performans ve aerodinamik hesaplamalarında kullanılan ana sürattir. CAS ve EAS süratleri ise IAS'ın çeşitli hata payları düzeltilmiş hâlleridir ve genellikle IAS'a yakındır. Bu yazıda IAS ifadesi -anlatım kolaylığı nedeniyle- CAS ve EAS ile eşanlamlı kullanılacaktır.
  • TAS: Hakikî hava sürati. Bir hava taşıtının içinde hareket ettiği hava kütlesine nazaran süratidir. İçinde bulunduğu hava kütlesi ile birlikte aynı yönde ve hızda hareket eden bir nesnenin (örneğin serbest salınan bir sıcak hava balonu veya bulut) hakikî hava sürati sıfırdır. TAS, seyrüsefer hesaplamalarında kullanılan ana sürattir.

Yer sürati, hava aracının TAS'ı ile etki eden rüzgârın kafa veya kuyruk bileşeninin toplamıdır. Örneğin hava aracının TAS'ı saatte 100 K ve kuyruk rüzgârı 20 K ise, yer sürati 120 K'dir. Yani uçağın yerdeki izdüşümü saate 120 deniz mili mesafe katetmektedir. Kafa rüzgârı (önden esen rüzgâr) 20 K ise TAS'ı 80 knottur. Seyrüsefer hesaplamalarında kullanılması gereken en hassas değer TAS'tır.

IAS uçağa çarpan hava moleküllerinin sayısı ile alakalıdır. Bu nedenle kalkış, iniş, tırmanış, alçalış ve perdövites süratleri gibi hava aracının performansı ve aerodinamik özellikleri ile ilgili hesaplamalarda önemlidir. Örneğin sıfır rüzgârda hava yoğunluğu az olan bir meydanda (örneğin oldukça yüksek rakımlı bir meydanda) kalkış yapan uçağın deniz seviyesindeki işarî kalkış süratine erişebilmesi için kalkış koşusunda daha hızlı (daha yüksek yer sürati ile) hareket etmesi gerekir. Uçak dışarıdan bakan bir gözlemciye göre daha hızlı gitmesine rağmen pilotun saatten okuduğu kalkış IAS'ı, deniz seviyesindeki ile aynı olacaktır. Aynı zamanda daha yüksek yer sürati ile koşan uçak daha fazla pist katedeceği içim kalkış mesafesi uzayacaktır.

ISA şartlarında TAS ile IAS birbirine eşittir. Bu nedenle alçak irtifâlarda TAS ile IAS çok yakındır. İrtifâ arttıkça hava yoğunluğu azaldığı için "IAS sabit tutulursa" TAS büyür (IAS'tan uzaklaşır). Yani aynı sayıda hava molekülüne çarpabilmek için uçağın daha hızlı hareket etmesi gerekir. Çok yüksek irtifalarda hava yoğunluğu sıfıra yakın değerlere ulaşır.[3] Örneğin Dünya'nın yörüngesinde dönen bir yapay uydu saatte binlerce km yer sürati ile hareket eder. Eğer bu uydunun sürati normal uçaklardaki pito-statik sistemle ölçülürse; işarî süratinin (IAS) neredeyse sıfır olduğu görülür.[3]

Kaynakça

  1. ^ DHMİ Havacılık Terimleri Sözlüğü, 2011.
  2. ^ Indicated airspeed 8 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Skybrary.com. Erişim: 5 Mart 2012.
  3. ^ a b Types of airspeed 2 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Aerospaceweb.com. Erişim: 6 Mart 2012.


İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sürükleme</span>

Sürükleme; akışkanlar mekaniğinde bir cismin, bir akışkan içindeki hareketine gösterdiği direnç. Sürükleme İngilizce drag sözcüğüne atfen "D" harfi ile gösterilir.

<span class="mw-page-title-main">Rule</span> Hava aracının kendi gücüyle yerde hareketi

Rule veya taksi; bir hava taşıtının kendi gücünü kullanarak yerdeki yolculuğu. Bu hareket genellikle tekerlekleri üzerinde olabileceği gibi bazı hava taşıtları için kızakları ya da dubaları üzerinde olabilir.

<span class="mw-page-title-main">Aerodinamik</span> Fizik terimi ve bilim dalı

Aerodinamik, hareket eden katı kütlelerin havayla etkileşimlerini inceleyen bilim dalıdır. Aerodinamik sözcüğü Yunancadan gelmiş olup bu bilim dalı havanın hareketi ile ilgilidir. Parçalı olarak katı bir cisim ile irtibata geçmiş olması, havanın hareketi ve uçağın kanadı gibi, buna örnek olarak gösterilebilir. Aerodinamik akışkan dinamiği ve gaz dinamiğinin bir alt dalıdır ve aerodinamiğin birçok bakış açısı, teorisi bu alanlarda ortaktır. Aerodinamik genellikle gaz dinamiği için kullanılır; gaz dinamiğinin aerodinamikten farkı, tüm gazlar için çalışması ve aerodinamik gibi yalnızca hava ile sınırlanmamış olmasıdır.

<span class="mw-page-title-main">DME</span> Distance Measuring Equipment

DME, havacılıkta yaygın olarak kullanılan bir radyo seyrüsefer yardımcısı. Taşıtın yer istasyonundan olan uzaklığını -genellikle deniz mili (nm) cinsinden- ölçen aviyonik bir sistemdir.

<span class="mw-page-title-main">VOR</span>

VOR ; alet uçuşunda yaygın olarak kullanılan bir radyo seyrüsefer yardımcısı. Bir yer istasyonu ile hava aracındaki alıcıdan oluşur. En basit tanımı ile, hava aracının yer istasyonuna göre hangi manyetik radyal üzerinde olduğunu gösterir. Tek başına VOR sistemi baş ve mesafe bilgisi vermez.

<span class="mw-page-title-main">Sürat</span> skaler bir fiziksel nicelik

Günlük ve kinematik kullanımda sürat bir objenin hızının büyüklüğü olarak adlandırılır ve skaler bir büyüklüktür. Ortalama sürat ise toplam alınan yolun toplam zamana bölünmüş halidir. Anlık sürat ise zaman 0’a yaklaşırken hesaplanan ortalama sürate denir.

<span class="mw-page-title-main">Hız göstergesi</span> motorlu araçlarda hız göstergesi

Hız göstergesi ya da sürat saati, taşıtlarda sürati bildiren gösterge. Aracın birim zamanda katettiği mesafeyi mesafe/zaman formatında sürücüye bildirir.

<span class="mw-page-title-main">Varyometre</span>

Varyometre veya dikey hız göstergesi ; hava taşıtlarının tırmanma ve alçalma oranlarını birim zamandaki yükseklik farkı cinsinden gösteren bir uçuş göstergesi. Uçağın tırmanışta, alçalışta veya düz uçuşta olduğu bilgisini pilota verir. İyi kalibre edilmişse, düz uçuşta 0 (sıfır) değerini gösterir.

<span class="mw-page-title-main">İşarî hava sürati</span>

İşarî hava sürati (IAS), hava taşıtlarındaki ana sürat göstergesinde görülen hız. IAS, İngilizce indicated airspeed kavramının kısaltmasıdır. İşarî hava sürati, pito-statik sistemden gelen dinamik ve statik basınç verileri ile hesaplanır. Uçağın performans ve aerodinamik hesaplamalarında kullanılan ana sürattir. Pek çok hava taşıtında sürat knot cinsinden kullanılır ve sürat saatlerindeki değerler KIAS olarak verilir.

Düzeltilmiş hava sürati (RAS) veya kalibre edilmiş hava sürati (CAS), işarî hava süratinin (IAS) alet, montaj ve konum hataları giderilmiş hali. RAS İngilizce rectified airspeed ve CAS calibrated airspeed sözcüklerinin akronimidir. İşarî hava sürati, pito-statik sistemden gelen verilerle hesaplanır ve hava taşıtındaki ana sürat göstergesinde görülür. Uçaktaki pito tüpünün montajı esnasında oluşabilecek hatalar, değişik konfigürasyonlarda oluşacak hava akışı farklılıkları gibi nedenlerle IAS değeri küçük hatalar içerir. CAS sürati bu hataların giderilmiş halidir.

<span class="mw-page-title-main">Hakikî hava sürati</span>

Hakikî hava sürati ya da gerçek hava sürati (TAS), bir hava taşıtının içinde hareket ettiği hava kütlesine nazaran sürati. TAS, İngilizce true airspeed kavramının akronimidir. İçinde bulunduğu hava kütlesi ile birlikte aynı yönde ve hızda hareket eden bir nesnenin hakikî hava sürati sıfırdır.

<span class="mw-page-title-main">Uçuş kompüteri</span>

Uçuş kompüteri, havacılıkta kullanılan, genellikle metal veya plastikten yapılmış, mekanik, dairesel bir hesap cetveli. Bazı ülkelerde E6B, CRP-5 gibi meşhur modellerin isimleri uçuş komputeri ile eşanlamlı olarak kullanılır. Başta ABD olmak üzere bazı ülkelerde whiz wheel ismi de aynı anlamda kullanılır. Çoğunlukla iç içe geçmiş kaydıraklı dairesel cetvellerden ve bunların ortasından geçen bir dikdörtgen karttan oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Yoğunluk irtifası</span>

Yoğunluk irtifası (DA), atmosfer yoğunluğunun Uluslararası Standart Atmosfer (ISA) şartlarına oranla irtifa cinsinden ifadesi. DA kısaltması, İngilizce density altitute kavramının akronimidir.

<span class="mw-page-title-main">Radyo seyrüseferi</span>

Radyo seyrüseferi veya radyo navigasyonu, Dünya üzerindeki bir noktadan başka bir noktaya giderken, seyrüsefer yardımcısı olarak radyo frekansları ile çalışan araçların kullanımı. Radyo seyrüsefer yardımcıları genellikle; vericinin gönderdigi radyo elektromanyetik dalgalarının alıcı tarafından alınması ve ses, görüntü veya yazıya dönüştürülmesi prensibiyle çalışırlar.

<span class="mw-page-title-main">Hava veri bilgisayarı</span>

Hava veri bilgisayarı, modern glass kokpitlerde bulunan temel bir aviyonik bileşendir.

<span class="mw-page-title-main">Ekranoplan</span> deniz seviyesindeki muazzam kararsız bölgede yüksek hızlara ulaşabilen kargo aracı

Ekranoplan, ilk olarak Rusların Hazar Denizi'nde hızlı nakliyat yapabilmek amacıyla geliştirilen ve üretilen, deniz seviyesindeki muazzam kararsız bölgede yüksek hızlara ulaşabilen bir kargo aracıdır. Yüzeye yakın olan kanatları sayesinde fazladan bir kaldırma kuvveti oluşturur. Aracın deniz ile arasındaki mesafenin azalarak sürtünme kayıplarının en aza inmesi hedeflenmiştir. Ancak en büyük problem büyük dalgalar ve belirsiz hava koşulları olmuştur bu nedenle deniz seviyesinden en fazla 3 metre yükseklikte gidebilecek şekilde tasarlanmıştır. Aynı zamanda 5 metrelik dalga koşuluna kadar kalkış, istikrarlı “uçuş seyri” ve güvenli “iniş” yapabilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Pist (havacılık)</span> hava araçların iniş ve kalkış yaptığı alan

Pist, hava araçlarının iniş ve kalkış yapması için kullanılan dikdörtgen şeklindeki alan. Türkçeye Fransızca piste sözcüğünden geçmiştir. Asfalt, toprak veya çim gibi farklı yüzeylere sahip olabilir. Piste geliş-gidişlerde ve meydanın diğer kısımlarında hava taşıtlarının kendi motor gücü ile yerdeki hareketlerine (rule) tahsis edilmiş yollara taksi veya rule yolları denir. Pistler ve rule yolları, bir meydandaki manevra sahasını oluşturur.

<span class="mw-page-title-main">V süratleri</span> Vikimedya liste maddesi

V süratleri (V-speeds), havacılıkta gerek sabit kanatlı, gerekse döner kanatlı hava taşıtlarının emniyetli operasyonu için kullanılan çeşitli işarî sürat limitleri. Bazı hava araçlarında bu süratlerden bir kısmı sürat saatlerinde renk kodları ile işaretlenir.

<span class="mw-page-title-main">Hava sürati</span> hava aracının etrafındaki havaya bağlı sürati

Hava sürati, herhangi bir hava aracının hava içerisindeki hızı. Havacılıkta çok farklı amaçlarla kullanılan pek çok farklı hava sürati türü olduğu için genelgeçer bir hava sürati tanımı yapmak hatalı olur. Hava sürati kavramı ile genellikle hava araçlarının ana sürat saatinden okunan ve uçağın etrafındaki hava kütlesine göre bağıl hızını veren işarî hava sürati kastedilir.

<span class="mw-page-title-main">Pitot tüpü</span>

Pito tüpü veya pitot tüpü, bir akışkanın yarattığı toplam basıncı ve buna bağlı olarak akışkanın hızını ölçen cihaz. Özellikle hava araçlarında yaygın olarak kullanılan pito tüpü, statik sistemle birlikte dinamik basıncın işarî sürate çevrilmesinde kullanılır. Adını mucidi Fransız mühendis Henri Pitot'dan almıştır.