Yeni Ordu (İngiltere)

Yeni Ordu (İngilizce: New Model Army) İngiliz İç Savaşında Parlamento yanlıları tarafından 1645 yılında kurulmuş olan ve 1660 yılındaki Restorasyon sonrasında lağvedilmiş olan silahlı kuvvettir.

Üç Krallık Savaşlarında meydana getirilen diğer ordulardan farklı olarak ülkenin herhangi bir yerinde sadık bir şekilde görev yapabilecek bir silahlı kuvvet olarak tasarlanmış ve sadece bir bölgeye has olarak kurgulanmamıştır. Mensupları sadece muharebe dönemlerinde silah altına alınan milislerden değil profesyonel askerlerden oluşmaktaydı. Subayların orduya bağlı olmaları için Lordlar Kamarası veya Avam Kamarasında herhangi bir görev almalarına izin verilmezdi.

Yeni Ordu savaş deneyimi olan ve özellikle Püriten inanca sahip olan askerlerle kurulmuştur. Sıradan askerleri toplumda radikal veya muhalif sayılabilecek görüşlere sahip olduğu için İngiltere ordularında Yeni Ordunun ayrı bir yeri vardır. İç savaş döneminde çok önemli bir iktidar aygıtı olan orduda dönem için radikal sayılabilecek Leveller fikirleri beslenecek ortam bulmuş, ordunun saygınlığı nedeniyle subaylar muhalif askerlerle tarihte pek az rastlanan Putney görüşmeleri gibi kamuya açık görüşmelerde ülkenin toplumsal yapısını tartışmıştır. Ordu özellikle başta Oliver Cromwell olmak üzere komuta heyeti tarafından ülkenin toplumsal hayatına yön verecek şekilde sayısız kez kullanılmıştır. Ordunun iç disiplini ve dini arka planı, özellikle Cromwell iktidarı döneminde belirleyici güç olmasını sağlamıştır.

Yeni Ordu, sürmekte olan iç savaş sırasında Parlamento yanlılarının mevcut silahlı kuvvetlerin durumundan memnun olmamaları üzerine 1644 yılında gündeme gelmiştir. Monarşi yanlılarına göre daha geniş mali kaynaklara ve insangücüne sahip olmalarına rağmen kurdukları milis ağırlıklı birlikler yerel muharebelerde kullanılabiliyor, uzak seferlere çıkamıyordu. 1644 yılı 2 Temmuz günü Sir William Waller komuta ettiği Londralı milislerden oluşan birliğin şehrin dışına çıkıldığında muharebelere katılmak istemediğini görür ve durumu üstlerine bildirerek sorunun çözülmemesinin yıkıcı etkileri hakkında uyarılarda bulunur. Ayrıca Parlamento ordularının komuta heyetinde de hala kralla uzlaşılmasını düşünen soyluların varlığı muharebelerde sonuç alınamamasına yol açıyordu. Kralla uzlaşılmasını savunan Manchester Earlü ile uzlaşma düşmanı olan kurmay heyeti başkanı Oliver Cromwell sürekli olarak çatışıyordu. Bu gönülsüzlük hali Newbury Muharebesinde kralcı birliklerin pusudan kaçmasına izin verecek kadar ileriye gitmiştir.

19 Kasım 1644 günü Parlamentodaki doğu eyalet temsilcileri milis kuvvetleri bir arada tutmaya yarayacak mali külfeti daha fazla karşılayamayacaklarını ilan ederler. Bu dönemde Parlamento silahlı kuvvetlerinin neredeyse yarısı bu eyaletlerce sağlanmaktaydı. Durumu incelemek için Parlamento bünyesinde bir kurul oluşturulmasına karar verilir. Bu sırada 19 Aralık günü Avam Kamarasında kabul edilen yasaya göre Lordlar ve Avam Kamarasında vekillik görevi yapanların orduda görev alması yasaklanır. Yeni kurulmakta olan orduyla doğrudan ilgisi olmasa da bu yasa Yeni Ordu bileşimini etkilediği için ilişkilendirilmiştir. Yasanın geçmesiyle birlikte Manchester ve Essex Earlleri cephede orduyu komuta etme imkanlarını kaybederler.

6 Ocak 1645 günü Yeni Ordunun kurulduğu ilan edilir, başkomutanlığa Sir Thomas Fairfax atanır. Bu sırada Cambridge bölgesinden vekil olan Oliver Cromwell komutasındaki süvari birliğinden ayrılsa da Fairfax'ın isteğiyle, görevi bırakan Albay Bartholomew Vermuyden'in yerini alır. Cromwell ve damadı Henry Ireton toplamda dört istisnası olan bu kanunu delen iki kişi konumunda olmuştur.

Yeni Ordu kâğıt üzerinde 22 bin askerden oluşuyordu. Süvari sınıfında her birisi 600'er kişilik 11 alay, piyade sınıfında her birisi 1200'er kişilik 12 alay ve 1000 kişilik bir ağır süvari alayı bulunuyordu. Ordu için gönüllü sıkıntısı çekilmezken özellikle Parlamento denetimindeki güney ve doğu eyaletlerinden katılım olmuştur. İç savaş sırasında orduda firar olayları da yaşanmıştır.^[1] Yazılmış olan Soldier's catechism^[2] kitapçığında yeni kurallar ve eğitimler ayrıntılarıyla işlenmiştir. Orduda günlük maaş piyadeler için 8 pens, süvariler için 2 şilindi. Ordunun idaresi daha da merkezileştirilmiş, özellikle tayınlar, giyim-kuşam gibi iaşe işlerinde organizasyon üst seviyedeydi. Süvarilerin kendi atlarını tedarik etmeleri isteniyordu. Yeni Ordu kurucuları komuta heyetinin oluşturulmasında sosyal statü veya zenginlikten ziyade askeri kabiliyeti önde tutmuştur. Çok sayıda asilzade komutan diğer komutanlarla aynı kurullarda çalışmaya zorlanmış ve komuta zaafı gösterenler tasfiye edilmiştir.^[3] Cromwell orduya aldığı askerlerde ve özellikle subaylarda Protestan ideallerine bağlılığı en önemli belirleyici etken olarak değerlendirmiştir. Bu yüzden çok sayıda İskoç asıllı profesyonel asker Yeni Ordu içinde yer almayı reddetmiştir. İç savaşta monarşinin önde gelen komutanlarından Prens Rupert Yeni Ordu askerlerinin askeri becerilerini överek onlara Ironsides^[4] diyecektir.

Günümüzdeki en kapsamlı İngilizce sözlük olan Oxford English Dictionary New Model Army tanımlamasının en eski kullanımının 1845 yılında İskoç tarihçi Thomas Carlyle tarafından yapıldığını yazar. Terim bu şekliyle 17. ve 18. yüzyıl metinlerinde yer almaz. 1646 yılı Şubat ayının kayıtları bu silahlı kuvvetlerden New modelled army^[5] olarak bahseder.

Yeni Ordu'nun gözbebeği süvari birlikleriydi. Arkebüzlerini kullanacak şekilde silahlanıp giyinirlerdi. Göğüs ve sırt bölgelerini koruyan zırhın altında deriden elbise kılıç darbelerine karşı dayanım sağlardı. Üç bölmeli görüş kısmı kalkabilen miğfer, sol el için de atın dizgininin de tutulabildiği zırhlı eldiven kullanılırdı. Her alay altı taburdan oluşurdu. Her bir taburda 100 askerin yanı sıra subaylar, astsubaylar, uzman personel bulunurdu. Her taburun ayrı flaması olurdu. Muharebe esnasında bir alay her birisi üç taburdan oluşan iki kısma ayrılır ve başında genellikle binbaşı veya albay olurdu. Süvarilerin disiplini monarşi yanlısı süvarilere göre daha iyiydi. Cromwell özellikle kaçan düşmanın ardından kovalama girişimlerini yasaklamış, muharebe sahasının kesinlikle terk edilmemesi yönünde emirler çıkartmıştı. Bu sayede Yeni Ordu süvari birlikleri cepheden saldırıp düşmanı dağıtıp yeniden toplanıp yeniden farklı bir yere saldırabilecek kabiliyetteydi. Diğer taraftan takip komutu aldıklarındaysa hiçbir ganimet veya yağma peşinde koşmadan hedefi takip edebilmeleriyle tanınırlardı.

Yeni Ordu bünyesinde her biri 100 kişilik 12 taburdan oluşan 1 alay ağır süvari gücü bulunuyordu. Albay John Okey komutasındaki birliğin muharebedeki temel görevi piyade keskin nişancılarını öncelikli olarak bertaraf etmekti. Devriye ve keşif görevlerinde de kullanılan birlik kuşatmalarda arkebüz ve el bombalarıyla açılan gediklerden girişi zorlardı. Forlorn hope birliklerini çoğunlukla bu birlikler oluştururdu.

Piyade alayları on bölükten oluşur, içlerinde tüfekli birliklerle kargı taşıyan askerler karışık olurdu. Piyadelerin kırmızı üniformaları vardı. Farklı alayların üniforma üzerindeki yaka ve manşetlerde kendi simgelerini temsilen farklı renkleri olurdu. Resmî yazışmalarda alayın adı komutanının adıyla anılırdı. Yeni Ordu bünyesinde her iki tüfekçiye karşılık bir kargıcı olurdu. Muharebe sırasında özellikle arkebüzcülerin süvarilere karşı savunmasız kalmasına karşı önlem olarak kargılı birliklerle birlikte kullanılmıştır.

Kargıcılar, miğferlerinin yanı sıra göğüs ve sırtıyla bacaklarını kapatan zırh giyerlerdi. 16 feet^[6] uzunluğunda kargı ve bir kılıç taşırlardı. Yükü oldukça ağır olan kargıcılar genel olarak ordunun sefer sırasında ilerleme hızını belirleyen bir etken olagelmiştir. Yeni Ordu özellikle İrlanda Seferinde gerilla birliklerine karşı savaşırken kargıları bırakmak durumunda kalmıştır.

Arkebüz kullanan askerler iç savaşın sonuna kadar zırh kullanmamıştır. Taşıdıkları kuşaklarında hem kurşun hem de barut taşırlardı. Seri atış sağlamak için altı kişilik derinliğe sahip sıralar hâlinde cephede yer alır, sırayla ateş ederlerdi. 1660 yılına kadar tüfeklerde süngü kullanılmamış, yakın dövüş sırasında kabza sopa olarak kullanılmıştır. Daha düşük kalite kılıç da ekipmanları arasında mevcuttur.

Topçu birliklerinin kurulması süreç içinde ilerlemiş monarşi yanlılarından Naseby Muharebesi ve Bristol kentinin alınmasıyla elde edilen toplarla öne çıkmıştır. Yeni Ordu kapsamında barut fıçılarının ve topçu arabalarının korunması için de özel birlikler oluşturulmuştur. Topçular özellikle kuşatmalarda piyadelerin önündeki tahkimat arasında gedik açmak için kullanılmıştır. Şehir kuşatmalarında surlara topları yaklaştırarak siper gerisinden atış yapmak çok zaman aldığından taktik olarak tercih edilmemiştir.

Yeni Ordu çadır kullanmayı tercih etmeyip, ahır, bina vb bulunabilen her türlü kapalı mekanı kullanmıştır. Nüfusun yoğun olmadığı İrlanda ve İskoçya bölgelerinde ise altı kişilik çadırlar kullanıldı. İskoçya seferinde askerler beraberlerinde 7 günlük erzaklarını taşırlardı.^[7]

Yeni Ordu 1645 yılı Nisan ayı sonlarında ilk silahlı çatışmasına girer. Ordu Oxford kentini kuşatmaya başlar. monarşi yanlılarının Leicester'ı ele geçirmelerinin ardından Fairfax Oxford'un bırakılmasını ve yaklaşan kralın ordusunun karşısına çıkılması için kuzeye doğru ilerlenmesi yönünde emir verir. 14 Haziran günü Yeni Ordu, kral I. Charles'ın daha küçük ama daha deneyimli ordusunu Naseby Muharebesinde yener. İskoç birlikleri ve yerel milisleri muharebe bölgesinde bırakılır. Ordunun ana gövdesi batıya ilerler ve monarşistlerin kılıç artıklarını Langport'da 10 Temmuz günü imha eder.

İç savaşı kazandıktan sonra Yeni Ordu askerleri parlamentoyla çok sayıda konuda ters düşerler. İlk olarak maaşları düzenli şekilde ödenmemiş durumdadır ve çatışmaların sona ermesiyle birlikte muhafazakâr vekiller ya orduyu terhis etmek istemiş ya da alacaklarını ödemeden İrlanda'ya yeniden savaşmaya göndermeye çalışmıştır. İkinci olarak Uzun Parlamento askerlere savaş sırasında işlenen suçlara istinaden sorumsuz olduklarına dair bir karar vermek istemiyordu. Askerler ise muharebelerden çok sonra düzenlenen mahkemelerle bazı askerlerin çeşitli suçlardan suçlu bulunarak asıldıklarından hareketle bu konuda ısrarcı davranıyorlardı. Üçüncü olarak askerler eğer vekillerin çoğu monarşiyi yenden tesis etmek istiyorlardıysa neden hayatlarını riske edip savaştıklarını ve eğer dini reformlar dahil hiçbir şey değişmeyecekse neden ölüme gittiklerini sorgulayıp, temsilcilerine de bu yönde talimat veriyorlardı. Her alaydan iki temsilci seçilmiş ve bunlara ajitatör denmişti. Ayrıca bu temsilciler, her alaydan iki subay ve generallerden oluşan bir ordu konseyini de oluşturmaktaydı. Bu kurulun denetiminde bir araya gelen askerler yapılan toplantılarla fikirlerini parlamentoya da iletmişlerdir.

Özellikle Londra bölgesinde etkili olan Leveller fikirleriyle temas eden askerler, dönem için devrimci olarak adlandırılabilecek bir anayasa önerisinde bulunurlar. Adı Halk Sözleşmesi olan bu metin neredeyse tüm erkek vatandaşlar için genel oy hakkı, seçim yasalarında reform, iki yılda bir halk oyuyla seçilen parlamento, dinsel özgürlük ve mali borç yüzünden hapse atılmanın kaldırılmasını öngörüyordu. 1647 yılının Ekim ayında başlayan Putney görüşmelerinde bu metin ve ona karşılık Henry Ireton başta olmak üzere ordu konseyi üyeleri tarafından yazılmış olan alternatif metin tartışılır. Görüşmeler uzlaşmayla sonuçlanmayacak, süreç sonunda Leveller fikirlerini savunanlar fizik olarak tasfiye edileceklerdir.^[9]

İkinci İngiliz İç Savaşı olarak da adlandırılan çatışmaların yeniden alevlendiği 1648 yılı Temmuz ayına Yeni Ordu hazırlıksız yakalanmaz. Surrey, Kent ve Galler bölgelerinde monarşi yanlısı ayaklanmalar bastırılır, Ağustos ayında ise Preston Muharebesinde İskoçlar yenilir. Ordudaki çok sayıda asker radikal siyasal talepleri dillendirir olmuş ve kral I. Charles'ın idam edilmesini ister hale gelmişti. Orduda Grandee olarak adlandırılan kurmay heyet kralla artık uzlaşma imkanının kalmadığını, eğer kendisine bir fırsat daha verilirse yeniden bir savaş çıkartmaya çalışacağı konusunda konsensus oluşmuştu. Parlamentonun ordunun duruşuna uymaması üzerine 6 Aralık 1648 günü gerçekleştirilen Pride Darbesi sayesinde muhalif vekiller iktidardan uzaklaştırılır. Ortaya çıkan Rump Parlamentosu kralı yargılayacak yasal düzenlemeyi yaparak sürecin önünü açar. Vatana ihanetten yargılanan kral I. Charles suçlu bulunur ve 30 Ocak 1649 günü idam edilir. Ortak düşman bertaraf edilince Putney görüşmelerinde ortaya çıkmış olan fikir ayrılıkları ordu içinde yeniden belirmeye başlar. Devrimci dönüşümlere muhalefet eden Oliver Cromwell, Henry Ireton, Thomas Fairfax ve diğerleri ordudaki rahatsızlıklara kapsamlı tasfiye ile müdahale etmeyi planlar.

1649 yılı boyunca patlak veren üç ayaklanmanın sebebi ödenmeyen ücretler ve siyasi talepler olarak ortaya çıkar. Albay John Hewson Alayındaki 300 asker Leveller programı ülkede uygulanana kadar İrlanda seferine çıkmayacaklarını söylerler. Bishopgate ayaklanmasında ise Albay Edward Whalley komutasındaki alay benzer talepleri dile getirir. Bu ayaklanmalar hem ödeme yapılarak hem de vaatler verilerek geçiştirilirken Banbury'de farklı boyutta olaylar patlak verir. Yüzbaşı William Thompson komutasındaki Leveller sempatizanı 400 asker siyasi talepleri ısrarla dile getirir. Diğer alaylarla temas kurup onları da yanlarına çekmek isteyen askerlere 13 Mayıs gecesi bizzat saldıran Cromwell komutasındaki birlikler öldürülür ve esir alınır. Yüzbaşı Thompson çatışmada öldürülürken, esir tutulanlardan ibret için 3 kişi 17 Mayıs günü kurşuna dizilir. Leveller idelojisi ordu içinde varlığını korusa da Cromwell için artık bir tehdit değildir.

1649 yılı 15 Ağustos günü Yeni Ordu İrlanda'ya ayak basarak fetih harekâtını başlatır. Yeni Ordu daha önce de İrlanda'da savaşmıştı ancak bu kez işgal birliği ölçeği çok büyüktür. İrlanda seferlerinin zorluğu yüzünden askerler arasında yaşanan huzursuzluk sefere katılacak askerlerin kurayla belirlenmesine yol açmıştır.

İrlanda'da Yeni Ordunun karşısındaki ahenkten uzak monarşi yanlısı ve Katolik ağırlıklı koalisyon askeri açıdan iyi durumda değildir. Önceki mağlubiyetlerden morali bozulan askerler ilk fırsatta safları terk etmeye hazırlanır konumdadır. Ancak buna rağmen dini inançlarının baskı altında olduğunu hisseden ve topraklarına el konulan yerel İrlandalılardan oluşan milisler direnişe devam etmekte kararlıdır. Özellikle bu birlikler nedeniyle Yeni Ordu askeri başarı kazansa da yüksek kayıplar vermiştir. Özellikle bazı kuşatmalarda^[10] ağır kayıplar veren Yeni Ordu birlikleri soğuk ve salgın hastalıklardan da zayıflamıştır. İrlandalılar savaş sırasında gerilla taktiklerini de kullanmış, erzak ikmal hatlarına ve erzak depolarına saldırılar gerçekleştirmiştir. Yeni Ordu bu saldırılara cevaben bazı köyleri boşaltmaya kalkınca nüfus içinde yaygın olarak kıtlık yaşanmıştır. Toplamda İrlanda'da 1649-1653 yılları arasında 43 bin İngiliz askerinin yanı sıra 9 bin İrlandalı Protestan savaşmıştır. Savaşın ardından 12 bin askere İrlandalı Katoliklerden alınan ve el konulan topraklar verilmiştir. Bazıları bu haklarını yerel İrlandalılara satacak yaklaşık 7 bin dolayında asker ise İrlanda'ya yerleşecektir.

1650 yılında İrlanda seferi sürerken, Yeni Ordunun bazı birlikleri İskoçya'daki Covenanters adıyla anılan isyancılarla savaşmaya gönderilir. Bu grup iç savaşın ilk döneminde Parlamento yanlısı olarak savaşa dahil olmuş ancak sonradan II. Charles'ı kral olarak tanıdığını ilan etmiştir. Sayısal olarak büyük bir dezavantaja sahip olmasına rağmen Cromwell, Dunbar ve Inverkeithing Muharebelerinde İskoçları yenmeyi başarır. Sonrasında II. Charles komutasındaki monarşi yanlılarını Worcester Muharebesinde yenen Yeni Ordu iç savaşın son çatışmasından galibiyetle ayrılmış olur.

Fetret Devrinde Yeni Ordu'nun bir kısmı George Monck komutasında İskoçya'da işgalci bir kuvvet olarak bulunur. Küçük çaplı monarşi yanlısı direnişlerle mücadele eden birlikler daha çok gerilla kuvvetleriyle çarpışmıştır. İngiltere'de ise ordu birlikleri büyük çaplı muharebelerden çok asayiş görevlerinde kullanılmıştır. Bu anlamda en büyük ayaklanma 1655 yılındaki Sealed Knot olarak bilinen ayaklanma girişimidir. Genelde daha silahlı çatışma olmadan başarısız olan ayaklanmalar Penruddock bölgesinde süvariler tarafından bastırılmıştır. Bu dönemdeki en büyük dış tehdit İngiliz-İspanyol Savaşı olur. 1654 yılında İngiltere, İspanyol İmparatorluğuna savaş ilan eder. Yeni Ordunun bazı birlikleri Karayiplerdeki İspanyol sömürgesi olan Hispanyola Adasını ele geçirmek için gönderilir. Buradaki muharebelerde başarısız olan Yeni Ordu birlikleri tropikal koşullara da uyum sağlayamaz ve ağır kayıplar verir. Birlikler başarısızlğın ardından daha savunmasız konumda olan Jamaika'ya saldırır ve burayı ele geçirir. Yeni Ordu birlikleri İspanya'ya karşı savaşta Avrupa'daki Flanders cephelerinde daha başarılı olur. Özellikle 1658 yılında Cromwell'in Paris Büyükelçisi görevindeki Sir William Lockhart komutasındaki Yeni Ordu birlikleri Fransız müttefikleri ve düşman İspanyolları şaşırtan bir başarı gösterecektir. Cromwell öldüğünde kurmuş olduğu rejimle beraber Yeni Ordu da yavaş yavaş çökmeye başlar. 1659 yılına gelindiğinde Yeni Ordu bünyesinde farklı komutanlara bağlı grupların birbirleriyle savaşacağı kaygısı vardır. Monarşinin restorasyonu öncesinde İskoçya'da konuşlanmış olan General Monck komutasındaki Yeni Ordu birliklerinin Londra üzerine yürümesi ve herhangi bir direnişle karşılaşmadan II. Charles için tahtın önünü açması belirleyici olmuştur. 1660 yılındaki restorasyonun ardından Yeni Ordu dağıtılmış sadece Monck'un alayı Coldstream Guards^[11][12] adıyla ve bir süvari alayı da Royal Horse Guards adıyla varlığını sürdürmüştür.