Yelkovan kuşu
| Yelkovan kuşu | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Puffinus griseus | ||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
| Sinonimler | ||||||||||||
|
Yelkovan kuşu (Puffinus), Fırtına kuşları (Procellariiformes) takımından martı iriliğinde bir okyanus kuşu. Birçok türü vardır. Hepsi de iyi yüzücü ve çoğu dalıcıdır.
Özellikler
Boyları 30–63 cm uzunluğundadır. Perde ayaklı göçmen kuşlardır. Sivri ve uzun kanatlarıyla uzun mesâfeler kat ederler. Çoğunun sırtı gri, siyah, kahverengi ve karın altları beyazdır. Tamamen siyah olan türler de vardır. Tüyleri sık ve su geçirmez özelliktedir. Uzun ve ucu çengelli gagaları boynuzsu plaklarla örtülüdür. 15 yıl kadar yaşarlar. Burun delikleri tüp şeklinde ayrık iki boru hâlinde dışarı açılır.
Beslenme
Yelkovan kuşları uçarken su yüzeyine yakın uçar ve yüzeyde bulabildikleri küçük balıklar, deniz kabukluları, yengeç, salyangoz ve atıklarla beslenirler.
Davranış
Yalnız üreme dönemleri karaya çıkarlar. Kuluçka zamanı haricinde okyanuslarda yaşarlar. Fırtına kuşları gibi midelerinden yağlı ağır kokulu bir madde salgılarlar. Bazıları bunu yavrularını beslemede, bir kısmı ise düşmanlarına karşı kendilerini korumada kullanırlar. Tehlike anında bu sıvıyı burun deliklerinden dışarı fışkırtırlar. Çok uzaklara göç eden mükemmel uçuculardır. Koloniler halinde açık adalarda ürerler. Kullanılmayan tavşan yuvalarını veya kendi açtıkları çukurları yuva olarak kullanırlar. Tek ve beyaz bir yumurta yumurtlarlar. Özellikle Avustralya adalarında büyük koloniler meydana getirirler. Tek eşlidirler. Erkek ve dişi sırayla kuluçkaya yatar. 50 gün içinde yumurta açılır. Yavru 12-14 hafta anne ve baba tarafından yuvada beslenir. Sonra yalnızlığa terk edilir. Yürüyemeyecek kadar irileşen yavru bir hafta zarfında zayıflayarak yuvadan ayrılır. Anne ve babasının uçtuğu yöne doğru uçmaya başlar. 3-4 yıl sonra içgüdüsü ile doğduğu yere döner. Yelkovan kuşlarının yön bulma kabiliyetleri güçlüdür. Uçsuz bucaksız okyanuslar üzerinden uçarak yuvalarını şaşırmadan bulurlar. Bu kuşlar her yerde yaşayabilirler.
Yayılış
Yelkovan kuşu, Akdeniz ülkelerinde ve Türkiye'de de bulunur. Örneğin İstanbul Boğazı'nda suyun az üzerinde sürüler halinde Karadeniz'den Marmara'ya veya Marmara'dan Karadeniz'e hızla uçarlar. Türkiye'de bulunan türü sarıgagalı yelkovandır (Puffinus kuhlii).
Deney için alınan iki yelkovan kuşundan biri Venedik'te (İtalya'da), diğeri Boston'da (ABD'de) serbest bırakıldı. İlki, 1300 km'lik yolu iki haftada aşarak yuvasına ulaştı. İkincisi ise 500 km'yi 12,5 günde alarak yuvasını buldu. Yelkovan kuşları göçmen kuşlardır. Kuluçka zamanı haricinde daima denizde yaşarlar.
Türler
- Puffinus puffinus
- Puffinus assimilis
- Puffinus atrodorsalis
- Puffinus auricularis
- Puffinus bannermani
- Puffinus bulleri
- Puffinus carneipes
- Puffinus creatopus
- Puffinus gavia
- Puffinus gravis
- Puffinus griseus
- Puffinus heinrothi
- Puffinus huttoni
- Puffinus lherminieri
- Puffinus mauretanicus
- Puffinus nativitatis
- Puffinus opisthomelas
- Puffinus pacificus
- Puffinus persicus
- Puffinus tenuirostris
- Puffinus yelkouan
Kültür
Yelkovan kuşu, Orhan Veli Kanık'ın "Gün Olur" şiirinde aşağıdaki dizelerde geçer:
Gün olur, alır başımı giderim,
Denizden yeni çıkmış ağların kokusunda
Şu ada senin, bu ada benim,
Yelkovan kuşlarının peşi sıra.
Mor ve Ötesi adlı Türk rock grubunun Güneşi Beklerken albümündeki "Mermiler" şarkısında geçer:
...Şimdi aramız dağlar
Yelkovan kuşları
Uzun yolculuk var...
Kitap
- Hayvanlar Ansiklopedisi. Parıltı Yayıncılık. 2013. ss. 331-332. ISBN 978-605-100-090-9.
Kaynakça
Dış bağlantılar
 Wikimedia Commons'ta Yelkovan kuşu ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur. |
 Wikispecies'te Yelkovan kuşu ile ilgili detaylı taksonomi bilgileri bulunur. |
