Yelken, rüzgâr gücünden yararlanarak geniş yüzey oluşturacak biçimde yan yana dikilen ve teknenin direğine uygun biçimde takılarak onu hareket ettiren kumaş veya şeritlerin tümü.
Bumba, yelkenli teknelerde yelkenin alt kenarının bağlı olduğu uzun direktir.
Gulet Brikten daha küçük, çoğunlukla iki direkli, randa veya markoni yelkenli, bazı örneklerinde pruvası kabasorta armalı, bir tür uskunadır. 1970'li yıllardan beri inşa edilen Türk yapımı guletler, armadan bağımsız olarak, kemane eğrili baş bodoslaması, hafif kavisli şiyer hattı ve kepçe kıçlı profili olan bir gövde formuna sahip yelkenli tekneler olarak tanımlanabilir.
Karavel ya da Karavela, 15. yüzyılda ortaya çıkan iki ya da üç Latin yelkenine sahip olan yelkenli bir gemi türüdür. Sonraki dönemlerde Latin ve kare yelkenlerin birleşimi ile hareket edenleri de üretilmiştir. Sığ sularda seyredebilme yetenekleri ve görece üstün manevra yetenekleri ile Orta Çağ denizciliğinde en önemli gemi türlerinden biridir.
Gemi dünya denizlerini, okyanuslarını, nehir, göl ve diğer yeterince derin su yollarını dolaşan, mal ve yolcu taşıyan veya savunma, araştırma ve balıkçılık gibi özel görevleri yapan büyük bir deniz taşıtı’dır. Gemiler genellikle boyut, şekil, yük kapasitesi ve amaca göre teknelerden ayrılır. Yelken çağı'nda "gemi", en az üç Kabasorta arma‘lı direkleri ve tam cıvadra yelken planıyla yelkenli gemi olarak tanımlanır.
Kalyon, İngilizler tarafından 16. yüzyılda geliştirilen rüzgarla giden, üç direkli, yelkenli, büyük savaş gemisi.
Kadırga, daha çok Akdeniz'de kullanılan çektiri (çektirme) tipi bir savaş gemisi. İlk olarak 8. yüzyılda Akdeniz'de deniz savaşlarında kullanılmaya başlandı. 17. yüzyıla kadar gelişme göstermiştir. Antik çağlardan beri kullanılırdı. Asıl hareket mekanizması kürektir ve yelken buna yardımcı olması için tasarlanmıştır.
Fırtına rüzgârın hızlı bir şekilde esmesine denir. Rüzgâr hızı 27 knot üzerine çıktığında, yani 7 bofor ve üzeri olduğunda fırtınamsı rüzgâr, 34 knot üzerine çıktığında, yani 8 bofor ve üzeri olduğunda rüzgâra artık fırtına denir.
Rüzgâr sörfü genellikle iki ile beş metre arasında yüzer bir tahta ve hareketini tek bir yelken ile sağlayan su üzerinde yapılan bir yelken sporu dur. Yelken grubu tahtaya her yönde serbestçe dönebilen esnek bir mafsal ile bağlıdır. Dümen ile yönlendirilen bir yelkenli den farklı olarak rüzgâr sörfü direk ve yelkeni döndürülerek, eğilerek ve tahtasının üzerine basılarak yönlendirilir.
Uskuna, arması tarafından belirlenen bir yelkenli türüdür: iki ya da daha fazla direği sübye armalıdır ve iki direkli bir uskunada pruva direği genellikle grandi direğinden daha kısa olur. Yaygın bir türevi olan gabya yelkenli uskuna ayrıca pruva direğinde dört köşeli bir gabya yelkeni bulundurur, buna aynı zamanda babafingo gibi başka dört köşeli yelkenler de dahil olabilir ancak bu onu bir barkentin yapacağı için trinketa yelkeni bulundurumaz. Pek çok uskuna pik armalıdır ancak diğer örnekler arasında bermuda armalı ve velena yelkenli uskunalar da bulunur.
Dromon bir kadırga çeşidi ve İtalyan tarzı kadırgalar yerlerini alana kadar Bizans donanmasının 5 ile 12. yüzyıllar arası en önemli savaş gemisi. Roma İmparatorluğu döneminde Roma donanmasının ana ekseni Antik Liburna gemisinden geliştirilmiştir.
Barka veya bark, ön ve ana direklerinde kare yelken, sadece mizen direğinde uzunlamasına yelkene sahip üç veya daha fazla direkli bir yelkenli gemi türüdür. Bazen sadece mizen sadece kısmen öne ve arkaya hizalıdır ve üstte kare şeklinde bir yelken taşır.
Baş istralya, yelkenli bir gemide, geminin ana halatlarını oluşturan ve direğin geriye doğru düşmesini engelleyen armaların bir parçasıdır. Baş istralyanın bir ucu direk ve çubukların üst kısmındaki cundalara, diğer ucuysa geminin pruva kısmına bağlanır.
Bir yelkenli geminin direği, gemiye omurga hattı boyunca dikey olarak yerleştirilmiş çubuklardan oluşur. Direğin yelkenleri, çubukları, bumbaları taşımak ve seyir fenerleri, gözetleme mevkisi, kumanda konumu, radyo anteni, işaret feneri için gerekli yüksekliği sağlamak gibi görevleri vardır. Büyük gemilerin boyutu ve biçimi geminin tarzına göre değişen birden çok direği bulunur. Neredeyse bütün yelkenli direkleri halatlarla sabitlenmiştir.
Sübye arma, bir gemide kabasorta armadakinin aksine yelkenlerin geminin omurga doğrultusuna dik yerine paralel yerleştirilmesidir.
Kabasorta arma, birincil hareket yelkenlerinin, geminin omurgasına ve çubuklarına dik veya kare, olan yatay çubuklar üzerinde taşındığı genel bir yelken ve arma dizilimidir. Bu çubuklara seren, serenlerin uçlarına cunda denir. Esasen böyle armalandırılmış bir gemiye kabasorta armalı denir.
Bojort veya bojert, aslen Hollanda ve Flandre menşeli, yuvarlak yapılı, düz giden küçük gelgit ve kıyı yelkenli gemisidir. Gemiler, Kuzey Denizi'nin sığ kıyıları ve kanalları boyunca mal taşımak ve şamandıra döşemek için kullanıldı. Danimarka'da, bu gemi tipi öncelikle kıyı sularında bir posta gemisi olarak kullanıldı. Bojort, 16. ve 17. yüzyıllarda kuzey Avrupa sularında en tanınmış kıyı denizcilerinden biriydi.
Le Tour de la Martinique des Yoles Rondes, Martinik'te yıllık bir yelken yarışıdır. Adanın en büyük spor etkinliği, Temmuz sonu ve Ağustos başında gerçekleşir ve seyirciler arasında popülerdir.
Kılavuz teknesi veya Pilot botu, Kılavuz kaptanları kara ile kılavuzluk edecekleri gemiler arasında taşımak için kullanılan bir tekne türüdür. Kılavuz tekneleri bir zamanlar hızlı olması için yelkenli teknelerden oluşuyordu çünkü gelen gemiye ilk ulaşan kılavuz kaptan işi kapıyordu. Günümüzde kılavuz tekneleri, gemiye gelmeden önce gemi acenteleri tarafından telefon edilerek planlanmaktadır.
