İçeriğe atla

Yelken

Bu madde kumaş malzeme hakkındadır. Spor için yelken (spor) sayfasına bakınız.
Randa Kotra yelkenli

Yelken, rüzgâr gücünden yararlanarak geniş yüzey oluşturacak biçimde yan yana dikilen ve teknenin direğine uygun biçimde takılarak onu hareket ettiren kumaş veya şeritlerin tümü.

Rüzgâr prensibi

Bernoulli'nin prensibine göre rüzgâr açısının yelkenin yüzeyindeki yüküne bağlı olarak, yelkenin bir tarafında diğerinden daha fazla hava basıncı oluşur. Bu basınç farkı kaldırma gücü yaratarak yelkeni düşük basıncın olduğu tarafa iter. Omurga (veya ağırlık merkezi) yelken üzerindeki bu yanal gücü yelkenlinin yana yatarak ileri doğru hareketine dönüştürür. Bu yan yatma hareketinde dengeyi sağlamak için teknenin ağırlık merkezinden sallanan bir ağırlık vardır bu ağırlığa salma denir.

Bernoulli denklemi kullanılarak bulunan basınç farkı, tekneye aktarılan itkinin bir kısmını oluşturmaktadır. Asıl itki, momentumun korunumu sayesinde oluşur. Rüzgâr hareket halindeki hava moleküllerinden oluşmaktadır. Bu moleküller sahip oldukları hız ve kütle sayesinde belli bir momentum ile yelkene çarparlar. Yelkenin önünden giren rüzgâr, arka tarafından çıkarken momentumunun bir kısmını tekneye yelken vasıtasıyla iletir ve hızı yavaşlar. Tekne kendi ağırlığı oranında kazandığı bu momentumu harekete çevirir. Bu hareketin yan bileşenleri salma ile dengelenir, ileri yönlü bileşeni ise teknenin hız kazanmasıyla dengelenir.

mrüzgâr·Vrüz_giren=mtekne·Vtekne+mrüzgâr·Vrüz_çıkan

Yelkenli tekne tarihi

Çeşme, İzmir'de bir yelkenci.(Optimist sınıfı yelkenli)

Arkeolojik bulgular ilk yelkenli teknelerin Obeyd Döneminde (MÖ 6000-4300) kullanıldığını göstermiştir.[1] MÖ 3200'lerde Mısırlılar duvar resimleriyle Nil'de seyreden yelkenli tekneler tasvir etmişlerdir.[2] Tümüyle korunmuş biçimde bulunmuş en eski yelkenli tekne, Levantein menşeli MÖ. 14 yy'a tarihlenen Uluburun batığıdır.[3] İlk yelkenin malzemesi papirüstür.[] Mısırlıların ardından, Polinezyalılar kanolarında rüzgâr teknolojisini kullanmışlardır. Yelkenli tekneler daha sonra Roma, Yunan, Çin, İspanyol, Portekiz, Fransız ve İngilizler tarafından benimsenmiştir. İlk yat yarışları 1660 yılında İngiltere'de organize edilmiş, yarış o zamanın York Dükü ve 2. Charles'ın sahip oldukları yelkenli tekneler arasında geçmiştir. 1749 yılında Galler prensi tarafından ilk yelken trofisi (trophy) düzenlenmiştir. İlk kez 1851 yılında yapılan Hundred Guineas Kupası yarışlarını ABD takımı birincilikle bitirmiştir. Bu kupanın ismi daha sonra America's Cup (Amerika Kupası) olarak değiştirilmiştir. 20. yüzyılda ünlü araştırmacılar ve gezginler (örneğin Slocum, Chichester, Moitessier ve Tabarly) yelken sporunun popülerliğini artırdılar. Bugün yelken hem hobi hem de spor olarak pek çok kişi tarafından benimsenmektedir. Yelken sporu 1896 yılında Olimpiyatlardaki yerini almıştır. Yelken yarışları ve uluslararası müsabakalar Uluslararası Yelken Federasyonu tarafından düzenlenmektedir. Türkiye'de yelkenin özerk örgütü Türkiye Yelken Federasyonu'dur (TYF) ve merkezi İngiltere'de bulunan ISAF'a (İnternational Sailing Asosation Federation) bağlı olarak çalışır.

A: Köre kalmış bir tekne, B: Orsa, C: Apaz, D: Geniş apaz, E: Pupa

Seyir şekilleri

Seyir şekilleri, teknenin başından kıçına doğru geçtiği varsayılan doğrunun rüzgâr vektörüyle yaptığı açı ile belirlenir:

  • Orsa: Teknenin rüzgâra doğru en küçük (en az 45 derecelik) açıyla gittiği seyirdir.
  • Dar Apaz: Orsa-Apaz arasındaki yelkenin rüzgâra olan açısının 45-90 derece arasında olduğu seyirdir.
  • Apaz: Teknenin rüzgârı yandan aldığı ve açının 90 derece olduğu seyirdir.
  • Geniş Apaz: Apaz ile pupa arasındaki seyirlere denir. (90 -180 derece )
  • Pupa: Teknenin rüzgârı arkadan aldığı ve açının 180 dereceye vardığı seyirdir.
  • Ayı Bacağı: Pupa seyrinde floğun ana yelkenin tam tersine ıskotasının çarmıh teli dışından alınarak açılmasıdır.

Manevralar

Yelkenli teknelerde iki çeşit manevra yapmak mümkündür. Bunlar " tramola " ve " kavança " dır.

  • Tramola: Tramola rüzgâr üstüne doğru yapılan manevradır.
  • Kavança: Kavança rüzgâr altına doğru yapılan manevradır.
  • Kafayı açmak: Teknenin burnunu rüzgârdan uzaklaştırarak rüzgâra olan açıyı büyükmektir.
  • Orsalamak: teknenin burnunu rüzgâra yaklaştırmak rüzgâra olan açıyı azaltmaktır.

Yelken Yarışları

Yelken yarışları üç ayrı kategoride toplanmaktadır.
1 – Regatta olimpik yarışları
2 – Okyanus yarışları
3 – Maç (ya da kafa kafaya yarış)

Yarışma kuralları tüm yelkenli tekne kategorilerinde aynı şekilde uygulanır. Yarışmalara erkekler ve kadınlar (özel yarışlar dışında) katılabilirler.

Yarışmaların olimpik seyri üçgen şeklindedir ve seyir denize atılan şamandıralar ile belirlenir. Yarışmanın yönü rüzgârın estiği yöne göre belirlenir. Yarışma mesafesi yarışılan yelkenli tekne kategorisine göre değişir.

Olimpik yelken yarışları

Ana madde: Olimpik yelken sınıfları

Yelkenli tekne sınıflarından Finn, 420'(yelkenli) 470, 49er, Laser ve Laser Radial; yat sınıflarından Star ve Elliott 6m; sörf sınıflarından Neil Pryde RS-X olimpiyatlarda yarışları yapılan sınıflardır.

San Francisco, ABD'de SAP 505 (505 adı 5-oh-5, yani 5.05 m. olan yelkenli uzunluklarını ifade eder) Dünya Kupası öncesi tek direkli şalupa (sloop) yelkenler yarış öncesi hazırlanmakta. Sol tarafta Golden Gate Köprüsü, sağ tarafta ise Alcatraz Adası yer almaktadır.

Yelken kısımları

Dört köşeli yelkenin yakaları:
1) Bumba yakası
2) Direk yakası
3) Güngörmez yakası
4) Gönder yakası
  • Direk
  • Gurçata
  • Matafiyon
  • Açavela Gönderi
  • Alt Yaka
  • Ön Yaka
  • Üst Yaka
  • Arka Yaka
  • Bağlantı Köşesi
  • Mandar Köşesi
  • Pik Köşesi
  • Iskota Köşesi
  • Dikiş
  • Çıta Cebi
  • Çıta
  • ISAF Kodu
  • Sicil Numarası
  • Bumba Çekeri
  • Koç Boynuzu ya da Kıstırmaç
  • Bumba
  • Bumba Ayı
  • Çarmıh Teli
  • Palanga
  • Salma Kasası
  • Kemere Hattı

Kaynakça

  1. ^ Carter, Robert (2012). "19". In Potts, D.T. A companion to the archaeology of the ancient Near East. Ch 19 Watercraft 28 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Chichester, West Sussex: Wiley-Blackwell. pp. 347–354. ISBN 978-1-4051-8988-0.
  2. ^ John Coleman Darnell (2006). "The Wadi of the Horus Qa-a: A Tableau of Royal Ritual Power in the Theban Western Desert 1 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Yale. Retrieved 2010-08-24.
  3. ^ Cemal Pulak (1998). "The Uluburun shipwreck: an overview 8 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". International Journal of Nautical Archaeology.

İlgili bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Rüzgâr</span> Yüksek basınç alanından Alçak basınç alanı arasındaki yatay yönlü hava hareketi

Rüzgâr ya da yel, hava veya diğer gazların gezegen yüzeyine göre doğal hareketidir. Rüzgârlar, onlarca dakika süren fırtına’lardan, kara yüzeylerinin ısınmasıyla oluşan ve birkaç saat süren yerel meltemlere, Dünyanın iklim bölgeleri arasındaki güneş enerjisinin soğurulma farkından kaynaklanan küresel rüzgârlara kadar çeşitli ölçeklerde oluşur. Büyük ölçekli atmosferik dolaşımın iki ana nedeni, ekvator ve kutuplar arasındaki farklı ısınma ve dünyanın dönüşüdür. Tropik ve subtropik bölgelerde, arazi ve yüksek platolar üzerindeki alçak ısıl dolaşımlar muson sirkülasyonlarını yönlendirir. Kıyı bölgelerinde deniz meltemi/kara meltemi döngüsü yerel rüzgârları belirler. Değişken arazi yapılı bölgelerde dağ ve vadi meltemleri hakimdir.

Pupa, denizcilikte yelkenli teknelerin seyirlerinden birinin adı. Pupa sözcüğü geminin kıç kısmı anlamına gelir. Pupa seyir buradan yola çıkarak, "arkadan esen rüzgâr ile seyir" anlamına gelir.

Apaz, yelkenli teknelerin seyirlerinden biridir. Apaz giden bir tekne rüzgarı yandan alır, yelkeni biraz açar salmayı bir karış yukarı kaldırılır.

Salma omurga ya da işler omurga, yelkenli teknelerin altında bulunan, temelde denge sağlamaya yarayan ağırlıktır. Yelkenlerin yarattığı kuvvete dengeleyici bir ters kuvvet üretmesi gerektiğinden genelde kurşundan yapılır. Zira eğer yeteri kadar ağır olmazsa tekne sert bir rüzgârda alabora olabilir. Salmanın bir diğer önemli işlevi de yandan gelen rüzgârın tekneyi rüzgâr altına sürüklemesine engel olmaktır. Bu iki işlevinden ötürü salma, yelkenli teknelerin temel parçalarından biridir.

<span class="mw-page-title-main">Bumba</span>

Bumba, yelkenli teknelerde yelkenin alt kenarının bağlı olduğu uzun direktir.

Geniş apaz, bir denizcilik deyimi olup, yelkenli teknelerin seyirlerinden biridir. Geniş apazla giden bir tekne rüzgârı 45 dereceye yakın bir açıyla arkadan alır. En hızlı yelken seyiridir. Centerboard'larda ve ufak teknelerde salma 1/3 kadar yukarı çekilir.

<span class="mw-page-title-main">Karavel</span>

Karavel ya da Karavela, 15. yüzyılda ortaya çıkan iki ya da üç Latin yelkenine sahip olan yelkenli bir gemi türüdür. Sonraki dönemlerde Latin ve kare yelkenlerin birleşimi ile hareket edenleri de üretilmiştir. Sığ sularda seyredebilme yetenekleri ve görece üstün manevra yetenekleri ile Orta Çağ denizciliğinde en önemli gemi türlerinden biridir.

Dar apaz, yelkenli teknelerin seyirlerinden biridir. Dar apaz giden bir tekne, rüzgârı ön çaprazdan alır. Tekne, orsa giden bir tekne kadar olmasa da rüzgâr üstüne doğru gider, lakin yelkenin rüzgârı alma açısı yüzünden daha hızlıdır.

<span class="mw-page-title-main">Gemi</span> Ulaşım aracı

Gemi dünya denizlerini, okyanuslarını, nehir, göl ve diğer yeterince derin su yollarını dolaşan, mal ve yolcu taşıyan veya savunma, araştırma ve balıkçılık gibi özel görevleri yapan büyük bir deniz taşıtı’dır. Gemiler genellikle boyut, şekil, yük kapasitesi ve amaca göre teknelerden ayrılır. Yelken çağı'nda "gemi", en az üç Kabasorta arma‘lı direkleri ve tam cıvadra yelken planıyla yelkenli gemi olarak tanımlanır.

<span class="mw-page-title-main">Kadırga</span> savaş gemisi

Kadırga, daha çok Akdeniz'de kullanılan çektiri (çektirme) tipi bir savaş gemisi. İlk olarak 8. yüzyılda Akdeniz'de deniz savaşlarında kullanılmaya başlandı. 17. yüzyıla kadar gelişme göstermiştir. Antik çağlardan beri kullanılırdı. Asıl hareket mekanizması kürektir ve yelken buna yardımcı olması için tasarlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Fırtına</span> Rüzgarın hızlı bir şekilde esmesi

Fırtına rüzgârın hızlı bir şekilde esmesine denir. Rüzgâr hızı 27 knot üzerine çıktığında, yani 7 bofor ve üzeri olduğunda fırtınamsı rüzgâr, 34 knot üzerine çıktığında, yani 8 bofor ve üzeri olduğunda rüzgâra artık fırtına denir.

<span class="mw-page-title-main">Kanat profili</span>

Kanat profili veya aerofoil, kanat, yelken, dümen, pervane kanadı, rotor veya türbin gibi bir akışkan içindeki hareketi kaldırma kuvveti oluşturabilen nesnenin kesit şeklidir.

<span class="mw-page-title-main">Kürek (spor)</span> denizlerde ve akarsularda basit araçlar kullanarak mücadele etme sporu

Amerika Birleşik Devletleri'nde bazen Crew, olarak anılan Kürek sporu kökenleri Eski Mısır zamanlarına kadar uzanan bir spordur.

<span class="mw-page-title-main">Sörf</span>

Sörf ya da Dalga sörfü, sörf tahtasından yararlanarak dalgalar üstünde kıyıya doğru kaymaya dayanan spor.

<span class="mw-page-title-main">Rüzgâr sörfü</span>

Rüzgâr sörfü genellikle iki ile beş metre arasında yüzer bir tahta ve hareketini tek bir yelken ile sağlayan su üzerinde yapılan bir yelken sporu dur. Yelken grubu tahtaya her yönde serbestçe dönebilen esnek bir mafsal ile bağlıdır. Dümen ile yönlendirilen bir yelkenli den farklı olarak rüzgâr sörfü direk ve yelkeni döndürülerek, eğilerek ve tahtasının üzerine basılarak yönlendirilir.

Karamürsel çektiri sınıfında tarihî bir gemi tipi. İstanbul ve Marmara Denizi sahillerinde işletilen hem kürekli ve hem de yelkenli olarak hareket eden teknelerdi. Yarım güverteli idiler. Her karamürselin yelken için bir buçuk seren/direği bulunmaktaydı. Sivri üçgen latin yelken kullanılırdı. Venedik savaş gemileri taklit olarak alınmış ve onlar gibi değişik tipte Karamürsel tipleri inşa edilip kullanılmıştır. Genel olarak sahil koruma ve iç deniz taşıma işleri için kullanılmış ve bu tip gemilere benzer ticari gemiler de işletilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Tramola</span>

Tramola, bir yelkenlinin rüzgârın geliş yönüne doğru teknenin kontrası değişene kadar dönmesine denilen yelkencilik terimidir. Bu manevra ile rüzgârın yelkenliye geldiği yön ve yelkenin bulunduğu taraf zıt olarak değişir.

Kavança, bir yelkenlinin rüzgârın geliş yönünün tersine doğru teknenin kontrası değişene kadar dönmesi anlamında kullanılan yelkencilik terimi. Bu manevra ile rüzgârın yelkenliye geldiği yön ve yelkenin bulunduğu taraf zıt olarak değişir. Kavança atılırken yelkenli pupa seyrine döner ve kontra değiştirilir. Özellikle pupa seyri yapılırken ani rüzgâr yönü değişimleri ile teknenin kontrolsüz kavança atması, bumbanın tekne personeline çarpması sonucu yaralanmalara sebebiyet verebilir.

<span class="mw-page-title-main">Le Tour de Yoles Rondes de Martinik</span>

Le Tour de la Martinique des Yoles Rondes, Martinik'te yıllık bir yelken yarışıdır. Adanın en büyük spor etkinliği, Temmuz sonu ve Ağustos başında gerçekleşir ve seyirciler arasında popülerdir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.