Yehova'nın Şahitlerine yönelik ayrımcılık
| Makale serilerinden |
 |
Yehova'nın Şahitlerine yönelik ayrımcılık, bu inanca mensup kişilere yönelik gerçekleştirilen hukuki ve sosyal haklara dair eşitsizlikleri ve ayrıca Yehova’nın Şahitlerine yönelik gerçekleşen şiddet ve zulüm gibi konuları kapsamaktadır.
Yehova’nın Şahitleri tarih boyunca inançları, öğretileri ve uygulamalarından ötürü; yerel otoritelerin, dini grup ve toplulukların muhalefetiyle karşı karşıya kalmıştır. Birçok Hristiyan mezhebi Yehova’nın Şahitlerinin yorum ve öğretilerini sapkın olarak kabul eder. Bazı dini liderlerse Yehova’nın Şahitlerini tarikat olmakla itham etmiştir. Konuyla ilgili olarak hukuk profesörü Archibald Cox, Yehova'nın Şahitlerinin dini zulümlerin başlıca kurbanları olduğunu söylemiştir.[1] Yehova’nın Şahitlerine karşı siyasi ve dini düşmanlık, ABD, Güney Kore, Kanada, Küba, Nazi Almanyası gibi çeşitli ülkelerde çetelerin ve hükûmetin baskısına yol açtı. Siyasi tarafsızlık ilkesine bağlı kalmak isteyen ve bu yüzden de zorunlu askerlik görevini yerine getirmeyi reddeden birçok Şahit hapse girdi.
Yehova’nın Şahitleri Birinci ve II. Dünya Savaşı sırasında orduda hizmet etmeyi veya savaşları desteklemeyi reddetmelerinden ötürü Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve diğer birçok ülkede hedef alındılar. Örneğin Kanada Yehova’nın Şahitlerini, Japon ve Çin kökenli kişilerle ve siyasi muhaliflerle birlikte aynı kamplarda tuttu.[2] Aynı şekilde Yehova’nın Şahitlerinin dini faaliyetleri, askeri hizmetin yerine getirilmesini reddetmeleri nedeniyle Sovyetler Birliği'nde ve İspanya'da yasaklanmıştı. Günümüzdeyse, Şahitlerin dini faaliyetleri şu anda Çin, Singapur, Vietnam ve birçok İslam ülkesinde yasaklanmış veya kısıtlanmış durumdadır. Social Compass dergisiyse konuyla ilgili olarak, Yehova'nın Şahitlerini, yirminci yüzyılın en fazla zulüm görmüş inancı olarak görmek yanlış olmayacaktır diye yazmıştır.[3]
Ülkeler
ABD
1930'lu ve 1940'lı yıllarda ABD’nin bazı eyaletleri Yehova'nın Şahitlerine ait yayınların dağıtımını kanun dışı hale getiren kanunları kabul etti ve bazı eyaletlerdeyse Yehova'nın Şahitlerinin çocuklarının eyalet okullarına girmeleri yasaklandı. Yehova'nın Şahitlerinin bayrağa selam vermeyi reddetmeleri yüzünden yapılan zulüm The Flag-Salute Cases olarak anılmaktadır.[4]
The American Civil Liberties Union adlı kuruluş, 1940 yılının sonunda, ABD'de Yehova’nın Şahitlerine mensup 1,500’den fazla kişinin 335 ayrı saldırıda kurban edildiğini bildirdi.[5] Bu tür eylemlere örnek olarak; dayak, katran ve tüylenme, idam, vurulma, sakatlamak ve hatta hadım edilme ve diğer şiddet eylemleri gerçekleştirildi.[6]
1943’te Amerikan Yüksek Mahkemesi, The Watch Tower Society avukatlarının hem eyalet mahkemelerinde ve hem de daha alt federal mahkemelerde kazandıkları davalardan sonra, eyalet okulundaki yetkililerin Yehova'nın Şahitlerinin ve diğer öğrencilerin bayrağı selamlamamasını ve öğrenci andını söylememesini engelleyemeyeceğini kararlaştırdı.[7] Ayrıca 1946 ve 1953 yıllarındaki çeşitli davalarda, Yehova’nın Şahitleri’nin zorunlu askerlikten muaf tutulabileceğine hükmedildi.[8][9][10][11]
Bulgaristan
Yehova'nın Şahitleri, Bulgaristan’da IMRO ve BMPO gibi sağcı ve milliyetçi gruplar tarafından şiddete maruz kalmışlardır. 17 Nisan 2011'de, BMPO bayrakları taşıyan yaklaşık altmış kişilik kapşonlu bir grup, Mesih'in Ölümünün Anılması ibadeti sırasında Burgaz'da bir İbadet Salonu'nu kuşattı.[12][13] Saldırganlar İbadet Salonu’nu taşladılar ve içerideki eşyalara zarar verdiler, bunun sonucunda ibadete katılan en az beş kişi yaralandı. Aynı zamanda olay, yerel bir televizyon kanalı tarafından kaydedildi.[14] Bulgaristan'daki Yehova'nın Şahitleri, hükûmetten izin almadan dini inançlarını insanlara yaydıkları gerekçesiyle para cezasına çarptırılmış ve bazı yerel otoritelerin ise, Yehova'nın Şahitlerinin insanlara vaaz verme haklarını yasaklayan veya kısıtlayan kanunlar çıkardığı görülmüştür.[15]
Eritre
Eritre hükûmeti, Yehova'nın Şahitlerinin oy kullanma ve askerlik hizmetinde bulunmayı reddetmeleri üzerine, 1994 yılında sivil ve siyasi haklarından yoksun bıraktı.[16][17][18] Ayrıca yaş ayrımı gözetmeksizin ibadetlere katıldıkları için tutuklananlar oldu.[19][20] 24 Eylül 1994'te tutuklanan Paulos Eyassu, Negede Teklemariam ve Isaac Mogos günümüzde de, 20 yıldan fazla bir süredir hapiste bulunmaktadır.[21][22]
Kanada
İki dünya savaşı sırasında da Yehova'nın Şahitleri, milliyetçiliğe ve askerlik hizmetine karşı vicdanî ret haklarını kullanmak istemelerinden ötürü zulüm görmüşlerdir.[23] 1940'larda ortaya çıkan bir belgede, 1894 yılında genç Yehova'nın Şahitlerinin kamplara gönderildiği ve dini inancını uygulayan ailelerin tümünün hapsedildiğini gösteren bir dizi belge yayınladı.[2]
Küba
Fidel Castro döneminde, eşcinsellerle birlikte çalışma kamplarına gönderildiler.[24] 1 Temmuz 1974'te resmi olarak yasaklandılar. Yasağı takriben, askerlik hizmetini reddetmeleri ve çocuklarının bayrağı selamlamayı reddetmeleri nedeniyle bazıları üç yıl hapse mahkûm edilmiştir.[25]
Nazi Almanyası (1933-1945)
Almanya'daki Nazi yönetimi sırasında Hitler, Yehova'nın Şahitlerinin vaaz etme işini tamamen yasakladı. Binlerce Şahit yıllarca toplama kamplarında ve hapishanelerde acı çekti ve birçoğu orada öldü; Hitler'in ordusunda silahlı hizmet yapmayı reddeden yaklaşık 200 genç idam edildi.
1933'te, Vatikan ile Nazi Almanyası arasında bir Konkordato imzalandığı yıl, Hitler Almanya'daki Yehova'nın Şahitleri'ni yok etmek için bir kampanya başlattı. 1935'te tüm ülkede yasaklandılar.
Katolik bir papazın şu ifadeleri, papazlar sınıfının tüm bunları desteklediğini göstermektedir: “Dünyada, sözde ... Mukaddes Kitap Tetkikçilerinin [Yehova'nın Şahitleri] yasak oldukları bir ülke var. İşte Almanya! ... Adolf Hitler iktidara geldiğinde ve Alman piskoposluğu talebini tekrarladığında, Hitler şunları söyledi: 'Bu sözde Ciddi Mukaddes Kitap Tetkikçileri [Yehova'nın Şahitleri] baş belasıdır; ... Onları şarlatan olarak görüyorum; Alman Katoliklerinin bu Amerikalı yargıç Rutherford tarafından bu şekilde kirletilmesine izin vermiyorum; Almanya'da [Yehova'nın Şahitlerini] feshedeceğim.'” Papaz, “Bravo!” dedi.[26]
Bu adımlar Protestan din adamlarının onayını da kazandı. Bir gazetede bildirildiği gibi, Protestan papaz Otto 20 Nisan'da bir radyo yayınında Saksonya Eyaleti Evanjelik Alman Kilisesi ile halkın siyasi liderleri arasındaki “en yakın işbirliğinden” bahsetti ve ardından şunu ilan etti: “Bu işbirlikteki ilk başarımız, bugün Uluslararası Ciddi Mukaddes Kitap Tetkikçileri Birliği ve alt kuruluşlarının Saksonya bölgesi için yasaklanmış olmasıdır.”[27]
Bundan sonra (1936-1937), Nasyonal Sosyalist devlet, Hristiyanlara karşı tarihteki en acımasız zulümlerden birini başlattı. Almanya, Avusturya, Polonya, Çekoslovakya, Hollanda, Fransa ve diğer ülkelerden binlerce Yehova'nın Şahidi toplama kamplarına gönderildi. Orada hayal edilebilecek en acımasız ve en sadist muameleye maruz kaldılar. Onların lanetlenip tekmelenmeleri, sonra bayılana veya yorgunluktan bayılana kadar saatlerce çömelmeleri, zıplamaları ve emeklemeleri, gardiyanların neşeyle gülmesiyle alışılmadık bir şey değildi. Bazıları kışın ortasında avluda çıplak veya sadece hafif giysilerle ile durmak zorunda kaldı. Birçoğu bayılana ve sırtları kanayana kadar dövüldü.
Diğerleri tıbbi deneyler için tecrübe tahtası olarak kullanıldı. Bazıları kolları arkadan bağlı olarak bileklerinden asıldı. Dondurucu havalarda açlıktan ve yetersiz giysilerden zayıf düşmüş olmalarına rağmen, kürek ve diğer aletlere ihtiyaç duymalarına rağmen, günde saatlerce, çoğu kez çıplak elleriyle çok çalışmak zorunda kaldılar. Hem erkekler hem de kadınlar çok kötü muamele gördü. Gençlerden yetmişli yaşlara kadar tüm yaş grupları temsil edildi. Onlara işkence edenler yüksek sesle Tanrı Yehova'yı küçümsediler. Anababalar çocuklarından ayrıldı. Karıkocalar parçalandı ve bazıları eşlerinden bir daha haber alamadı.
Yehova'nın Şahitleri inançları nedeniyle hapsedildi. İnançlarından vazgeçtiklerini belirten bir bildiri imzalamaları halinde onları kamptan serbest bırakacaklarına defalarca söz verildi. SS (Hitler'in paramiliter bir grubu), tutuklu Şahitleri bu bildiriyi imzalamaya ikna etmek veya zorlamak için ellerinden gelen her şeyi yaptı.
Seçimlere katılmamaları, Hitler selamı (“Heil Hitler” = Hitler'den kurtuluş) vermeyi reddetmeleri, askerliği yapmamaları ve yasal yasaklara rağmen dini faaliyetleri bu misillemelere ve toplama kamplarına ve hapishanelere götürülmelerine neden oldu.
Çocuklar:
Çocuklar anababalarından alınıp ıslahevlerinde Nazilerin prensiplerine eğitildi. Bu eğitim genellikle başarısız kaldı.[28]
- Yetkililer, Paul-Gerhard'ı 1939'da bir ıslahevine götürmek için okuldan aldı. Okul raporunda şunlar yazıyordu: "Davranış: çok iyi ... Paul-Gerhard bugüne kadar Alman Selamını (“Heil Hitler”) reddetti ve bayrak törenine katılmadı."
- 11 yaşındaki Simone Arnold, Yehova'nın Şahitlerinin bir çocuğuydu. Babası toplama kampına götürüldü. Kendisi annesinden alınıp Nazilerin Konstanz'daki bir ıslahevine gönderildi. Kızın ayakkabıları hemen alındı. Oradaki çocuklar ilkbahardan sonbahara kadar yalınayak yürümek zorunda kaldılar. Daha büyük çocuklar ağır ev işleri ve bahçe işleri yapmak zorunda kaldılar. Simone rapor ediyor: “Hiç oynanmadı. Kişisel eşyamız yoktu ve konuşma yasağı vardı. Bir çocuk yakalanırsa, tüm güçle bir sopayla parmaklarına vuruldu."
- Louis Arzt 1930'da Mühlhausen'de doğdu ve çocuk olarak Hitler selamı vermeyı reddetti. 7 Temmuz 1943'te anababasından alınıp bir ıslahevine götürüldü.
Toplama Kampları (KZ)
Yehova'nın Şahitleri ayrı bir mahkûm kategorisi oluşturdular ve mor bir üçgenle damgalandılar. Sasılmazlıkları nedeniyle, özellikle SS muhafızlarının ve kamp gözetmenlerinin keyfi ve zalimliğine maruz kaldılar. Kadınlar için özel kamplar da vardı. İlk kadın toplama kamplarından biri, Göttingen yakınlarındaki Moningen'deydi (1933-1937). Moningen'de adlarıyla tanınan kadınların neredeyse yarısı Yehova'nın Şahidiydi.[29]
- Yehova'nın Şahitleri'nin toplantıları Johanna ve Johann Degen'in Lorsch'taki evinde yapıldı. Bunun için Johann, 1936'da Darmstadt'ta iki yıl hapsedildi. Ekim 1938'de Dachau toplama kampına derhal transfer edildi. 1941'de Mauthausen toplama kampında açlık tifosundan öldü.
- Therese Schreiber, Nasyonal Sosyalistler tarafından Ravensbrück toplama kampına ve diğer kamplara sürülen birçok Avusturyalı Yehova'nın Şahitleri'nden biriydi. Daha sonra, Yehova'nın Şahitlerinin Wachtturm (Gözcü Kulesi) dergisini gizlide çoğaltığı için Viyana'daki bir mahkeme tarafından mahkûm edildi.
- Zwingenberg'den bir kuaför olan Hans Gärtner, Mauthausen ve Dachau'daki toplama kamplarında hayatta kalamadı. Bugün kasabasında bir sokak ismi onu hatırlatıyor.
İdamlar
En çok Yehova'nın Şahitleri askerliği yapmayı ve savaşa katılmayı reddettiklerinden dolayı idam edildi.[30]
- Toplanan mahkûmların önünde, SS Reichsführer Heinrich Himmler, Yehova'nın Şahidi August Dickmann'ı askerlik görevini reddeden kimse ve “halka zarar veren” olarak Sachsenhausen toplama kampının yoklama alanında vurdurdu.
- Hevesli bir Nasyonal Sosyalist olan Willi Letonja (Avusturya), Hitler'in ordusunda subay oldu. Kutsal Kitap'ın öğretilerini annesinden ve erkek kardeşinden öğrendi ve 1941'de Yehova'nın Şahidi oldu. Askerliği reddetti ve 1 Eylül 1942'de Brandenburg'da giyotinle başı kesildi. Kısa bir süre önce kardeşine şöyle dedi: “Anton, neden ağlıyorsun? Bu ağlamak için bir sebep değil, bu sevinçli olmak için bir sebep."
- Sindelfingen'den 19 yaşındaki Sigurd Speidel üniforma giymeyi reddetti. 27 Ocak 1943'te başı kesildi.
- Helene Gotthold, hemşire ve iki çocuk annesi, bir madenciyle evli, 1926'dan beri Yehova'nın Şahidi, Herne ve Bochum'da yaşadı. 1937'de gözaltındayken Gestapo (Gizli Polis) tarafından o kadar kötü dövüldü ki, düşük yaptı. 8 Aralık 1944'te, Berlin-Plötzensee'de diğer üç Yehova'nın Şahidi olan kadınlarla, inançlarına aktif olarak katıldıkları için giyotinle idam edildi.
Prof. Dr. Wolfgang Benz (Antisemitizm Araştırma Merkezi, Berlin Teknik Üniversitesi) Yehova'nın Şahitleri'nin Nazi Almanyasındaki durumu hakkında şunu yazdı:
“Almanya'da 25.000 kişi sayılan cemaat 1933'te yasaklandı, üyelerin yaklaşık yarısı yeraltında 'vaaz hizmetine' devam etti. Yehova'nın Şahitleri Heil Hitler selamını vermeyi ve hepsinden önemlisi askerlik yapmayı reddetti. Acımasızca zulüm gördüler. Yaklaşık 10.000 kişi tutuklandı. Bu dini cemaatin direnişi yaklaşık 1.200 can aldı. 1936/37'de nüfusu Nazi devletinin canice karakteri hakkında el ilanı kampanyalarla bilgilendirmeye çalıştılar ve böylece kendi çıkarlarının savunmasının yanında haksızlık rejimine karşı angaje ettiler.”[31]
Rusya Federasyonu
Yehova'nın Şahitleri, aşırıcılıkla mücadele kapsamında, 2009 yılında yerel mahkemede görülen bir davada suçlu bulunmuş, Taganrog adlı liman kentindeki faaliyetleri resmen yasaklanmıştır.[32]
8 Aralık 2009'da ise Rusya Yüksek Mahkemesi, Rusça olarak yayımlanan Gözcü Kulesi dergisi de dahil olmak üzere, Yehova'nın Şahitlerine ait toplam 34 farklı yayının aşırılık yanlısı olduğunu söyleyen alt mahkemelerin kararını onamıştır. Ayrıca Yehova'nın Şahitlerinin Taganrog'daki mülkiyetine el konulması onanırken ve Rusya'nın diğer bölgelerindeki benzer davalar için bir emsal teşkil edebileceği gibi, Yehova'nın Şahitlerine ait yayınların Rusya genelinde kabul edilemez bir durum olduğu onanmıştır. Yehova'nın Şahitlerinin Rusya Bürosundan Vasily Kalin yapmış olduğu açıklamasında verilen kararın, Kutsal Kitap'taki haberi paylaşmada ve dini eserlere erişmede haklarının kısıtlanmasıyla, Yehova'nın Şahitlerine karşı yeni bir muhalefet döneminin başlayacağından ötürü çok fazla endişe duyduğunu belirtmiştir.[33][34][35]
2015'te Rusya'daki gümrük yetkilileri, Yehova'nın Şahitleri tarafından Osetçe olarak yayımlanan 2,016 tane Kutsal Kitap'ın geçişini durdu.[36] Gümrük yetkilileri, "aşırı" bir dil kullanıp kullanmadıklarını belirlemek için üç Kutsal Kitap'a el koyarak, incelenmeye gönderdi ve geri kalanların ise sevkiyatına izin vermedi.[37]
21 Temmuz 2015'te, Rusya Federasyonu Adalet Bakanlığı, Yehova'nın Şahitlerinin resmi web sitesini Aşırılıkçı Yayınlar listesine eklemesiyle, internet sağlayıcıları Rusya genelinde bu siteye erişimi engelledi, böylece Rusya'da bu siteyi tanıtmak ya da kullanmayı teşvik etmek suç haline geldi.[38][39]
15 Mart 2017 tarihinde Rusya Adalet Bakanlığı, Rusya’daki Yehova’nın Şahitlerinin Yönetim Merkezinin aşırılıkçı ilan edilmesi ve kapatılması için Rusya Federasyonu Yüksek Mahkemesine başvuruda bulundu. Bunun üzerine Yehova'nın Şahitleri, 20 Mart 2017 tarihinde, Rusya’daki Yehova’nın Şahitlerine destek amacıyla küresel bir mektup kampanyası başlattığını duyurdu. Mektubun iletildiği yetkili kişinin duruma müdahale etmesini istemek amacıyla gönüllülerden, Rusya devlet başkanı Vladimir Putin, Başbakan Dmitry Medvedev'in de aralarında bulunduğu altı üst düzey devlet yetkilisine mektup gönderilmesi istenildi.[40]
20 Nisan 2017 tarihinde, Yargıtay tarafından görülen dava da, aşırılıkçı olduklarına hükmedilerek, Yehova'nın Şahitlerinin bütün faaliyetlerinin yasaklanmasına ve Yehova'nın Şahitleri teşkilatının Rusya'daki tüm mal varlıklarına el konulmasına karar verildi.[41] Rusya’daki Yehova’nın Şahitlerinin sözcüsü Yaroslav Sivulskiy tarafından açıklamada ise, verilen bu karardan dolayı büyük bir hayal kırıklığına uğradıklarını ve bu kararın dinsel faaliyetlerini nasıl etkileyeceği konusunda oldukça endişeli oldukları belirtildi.[42]
Türkiye
Türkiye’de Yehova’nın Şahitleri zorunlu askerlik hizmeti yerine alternatif sivil hizmeti tercih etmelerinden ötürü ve inançlarını serbestçe ifade etme ve yayma hürriyetini kullanırken sıkıntılar yaşamaktadır, ayrıca bir dönem irtica gerekçesiyle baskı altında kalmışlardır.
2014 yılında dört Şahit, silahaltına alınmak istememelerinden dolayı, askerlikte sürekli sorguya çekildikleri, eziyet gördükleri ve hapse çarptırıldıkları gerekçesiyle Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine başvurmuş ve Türkiye’nin bu kişilere toplam 57 bin 650 Euro tazminat ödemelerine hükmetmiştir.[43][44] Yine aynı yıl, İzmit Protestan Kilisesi Pastörü Emre Karaali ve diğer kilise çalışanlarına yönelik suikast hazırlığında bulunduğu düşünülen kişiler hakkında yürütülen davada, bir sanık; Yehova’nın Şahitlerine mensup Sabahattin isimli bir şahıs ile yaptıkları görüşmeleri rapor haline getirdiklerini ve aynı zamanda kendisinden Yehova’nın Şahitleriyle ilişki kurulması istendiğini söyledi.[45][46][47]
24 Mayıs 2016 tarihinde gerçekleşen bir AİHM oturumunda, Türkiye'nin Yehova'nın Şahitlerinin İbadet Salonlarını diğer inançlarda olduğu gibi birer ibadet yeri olarak kabul etmesini ve imar mevzuatında küçük dinsel toplulukların tanımlanmış ibadet yerlerine kavuşmasının bir yolu olması gerektiğini vurgulandı.[48] Kasım 2016'da ise, İstanbul’un Kurtuluş ve Feriköy semtlerinde Yehova’nın Şahitliği karşıtlığını içeren afişlerin asıldığı görüldü.[49][50]
Kaynakça
- ^ Cox, Archibald (1987). The Court and the Constitution. Boston, MA: Houghton Mifflin Co. s. 189. ISBN 0-395-48071-X.
- ^ a b Yaffee, Barbara (9 Eylül 1984). "Witnesses Seek Apology for Wartime Persecution". The Globe in Mail. s. 4.
- ^ Jubber, Ken (1977). "The Persecution of Jehovah's Witnesses in Southern Africa". Social Compass. 24 (1). ss. 121,. doi:10.1177/003776867702400108.
- ^ Hall (1992), s. 394
- ^ Peters (2000), s. 10
- ^ Peters (2000), s. 8
- ^ Hudson, David L. (2008). The Handy Supreme Court Answer Book. Canton, Michigan: Visible Ink. ss. 261. ISBN 9781578591961.
- ^ "GIBSON v. US". Findlaw. 21 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2016.
- ^ "ESTEP v. UNITED STATES". Findlaw. 26 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2016.
- ^ "DICKINSON v. UNITED STATES". Findlaw. 5 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2016.
- ^ Peters, Shawn Francis (2000). Judging Jehovah's Witnesses. Lawrence, Kansas: University Press of Kansas. ss. 274-276.
- ^ "Свидетели на Йехова — официален уебсайт: jw.org". JW.ORG. 9 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2015.
- ^ Jehovah's Witnesses persecution 17-04-2011 commemoration in Bulgaria. YouTube. 18 Nisan 2011. 3 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2015.
- ^ "Brawl between Bulgarian Nationalists, Jehovah Witnesses Injures 5". The Journal of Turkish Weekly. 26 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2016.
- ^ "Bulgaria". U.S. Department of State. 13 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2015.
- ^ "Eritrea: Torture fears for 28 Jehovah's Witnesses arrested, including 90-year-old man". Amnesty International UK. 19 Şubat 2004. 9 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2014.
- ^ Fisher, Jonah (17 Eylül 2004). "Religious persecution in Eritrea". BBC News. 31 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2014.
- ^ Plaut, Martin (28 Haziran 2007). "Christians protest over Eritrea". BBC News. 17 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2014.
- ^ "İnançları Nedeniyle Hapsediliyorlar". jw.org. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2016.
- ^ "Eritrea - No Progress on Key Human Rights Concerns". Amnesty International Submission to the UN Universal Periodic Review. Amnesty International. Ocak–Şubat 2014. 12 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2014.
- ^ "Hapiste Yirmi Yıl—Eritre'deki Eziyet Ne Zaman Bitecek?". 24 Eylül 2014. 4 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2016.
- ^ Hendricks III, Robert J. (Temmuz–Ağustos 2010). "Aliens for Their Faith". Liberty magazine. North American Division of the Seventh-day Adventist Church. 6 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2014.
- ^ Marsh, James H. (1988). The Canadian Encyclopedia (2 bas.). Hurtig. s. 1107. ISBN 0-88830-328-9.
- ^ Philip Brenner; Marguerite Rose Jiménez; John M. Kirk; William M LeoGrande (1989). A contemporary Cuba reader.
- ^ Calzon, Frank (1 Aralık 1976). "Report: Jehovah's Witnesses in Cuba" (PDF). Worldview Magazine. Cilt 19 (12 bas.). Carnegie Council. 9 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2015.
- ^ Der Deutsche Weg gazetesinin 29 Mayıs 1938 tarihli sayısı
- ^ Oschatzer Gemeinnützige gazetesinin 21 Nisan 1933 tarihli sayısı
- ^ Watch Tower Society, Lila Winkel – die „vergessenen Opfer“ des NS-Regimes (Mor Üçgen – Nazi Rejimi'nin „unutulmuş kurbanlar“), 1999, S. 8, 9
- ^ Watch Tower Society, Lila Winkel – die „vergessenen Opfer“ des NS-Regimes (Mor Üçgen – Nazi Rejimi'nin „unutulmuş kurbanlar“), 1999, S. 10-19
- ^ Watch Tower Society, Lila Winkel – die „vergessenen Opfer“ des NS-Regimes (Mor Üçgen – Nazi Rejimi'nin „unutulmuş kurbanlar“), 1999, S. 20-24
- ^ Informationen zur politischen Bildung, Kitap 243: Deutscher Widerstand 1933-1945; 2. çeyrek 1994; S. 21
- ^ "Nadia Beard, "Jehovah's Witnesses targeted under Russia's anti-extremism laws", The Independent, London, 1 December 2015". 25 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2016.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2016.
- ^ "RUSSIA Russia, attacks on Jehovah's Witnesses and Pentecostals increase under anti-extremism law - Asia News". 17 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2015.
- ^ "ECHR looks into Russia's treatment of Jehovah's Witnesses". RAPSI. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2015.
- ^ "Kutsal Kitaplar Gümrüğe takıldı". Sat7 Türk. 22 Eylül 2015. 28 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2016.
- ^ "Rusya'daki Gümrük Görevlileri Kutsal Kitap ve Kutsal Kitaba Dayalı Yayınlara El Koydu". JW.ORG. 14 Ocak 2016. 9 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2016.
- ^ "Rusya Yehova'nın Şahitlerinin Resmi İnternet Sitesini Yasakladı". JW.ORG. 2 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2016.
- ^ "Media: Constitutional Court agreed that site can be considered extremist for the content of one page" (Rusça). 31 Ocak 2016. 13 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2016.
- ^ "Yehova'nın Şahitleri Rusya'daki Faaliyetlerinin Yasaklanmaması İçin Küresel Bir Kampanya Başlatıyor". JW.ORG. 23 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2017.
- ^ "Rusya'da mahkeme, Yehova'nın Şahitleri'ni 'aşırılıkçı' bularak yasakladı". Sputnik. 20 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2017.
- ^ "Rusya Yüksek Mahkemesi Yehova'nın Şahitlerinin Aleyhinde Karar Verdi". JW.ORG. 22 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2017.
- ^ Aydın, Zülfikar Ali (4 Haziran 2014). "Yehova Şahidi'ne askerlik tazminatı". Habertürk. 28 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "AİHM'den, 'Yahova Şahidi'yim diyen 4 kişiye 'askerde eziyet' tazminatı". T24. 4 Haziran 2014. 29 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2016.
- ^ "Kilise davasında çok ilginç ifadeler". ozgurkocaeli.com. 24 Ekim 2014. 28 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2016.
- ^ "Kocaeli'nde "Kilise Çalışanlarına Suikast Girişimi" Davası". haberler.com. 21 Ekim 2014. 28 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2016.
- ^ "Pastöre suikast davasında iki kamu görevlisine suç duyurusu". 12 Ekim 2014. 28 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2016.
- ^ "AİHM: Türkiye, Yehova'nın Şahitlerinin İbadet Salonlarını "İbadet Yeri" Olarak Kabul Etmelidir". JW.ORG. 22 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2016.
- ^ "Sokak antisemitizmi". avlaremoz.com. 23 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2016.
- ^ "Yehova Şahitleri ve Yahudilere yönelik ayrımcı afişler söküldü". avlaremoz.com. 28 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2016.
