Yeşu Kitabı

Yahudilik

Yeşu Kitabı (İbranice: Sefer Yehoşua ספר יהושע), Eski Ahit'in ve Tanah'ın altıncı kitabıdır. 24 konu başlığı içeren kitapta Kenan topraklarına giriş, Yeşu önderliğinde toprakların fethi ve paylaşımı ve bu topraklarda Tanrı'ya yapılan hizmet anlatılır.^[1]

Mısır'daki kölelikten çıkan İsrailoğulları ile birlikte yer alan Yeşu'nun Tevrat'taki varlığı Çıkış kitabında başlar, Yeşu kitabıyla devam eder ve Hakimler kitabı'nda toprakların paylaşılmasıyla ilgili konuda adı geçer.^[2] Kitap kabaca, Kenan topraklarının merkezi, güneyi ve kuzeyine yapılan seferleri ve yenilen düşmanları ve akabinde toprağın paylaşılmasını anlatan iki eşit parçadan oluşur; her iki bölüm de Tanrı'nın ve Yeşu'nun, fetihle ve Musa'ya verilen kanunlara sadık kalmakla ilgili demeçleriyle çerçevelenmiştir.^[3]

Hemen hemen bütün uzmanların genel kanısına göre Yeşu kitabının tarihi gerçeklik değeri azdır.^[4] Bunun yerine Tesniye, Yeşu, Hakimler, Samuel ve Krallar kitaplarından oluşan Tesniyesel tarih, İsrail liderlerinin Tanrı ve kanunlara olan bağlılığı ve buna göre yargılanmalarını anlatan teolojik içeriğe sahiptir.^[5] Kitabın, geleneklere göre Yeşu tarafından yazıldığı kabul edilse de uzun zaman sonra birçok yazar tarafından yazılmış olması da muhtemeldir.^[6] Muhtemelen kitabın en eski kısmı, Yoşiyahu döneminde orijinal Tesniyesel tarihin de bir parçası olan ve fetihleri içeren 2 ila 11. konulardır; kitabın bitirilişi ise MÖ 586'da Babillilerin Kudüs'ü yıkması ila 6. yüzyılda Babil Sürgünü'nden dönüşte gerçekleştiğine inanılmaktadır.^[7]

I. Topraklara giriş ve fetih (1:1–12:24)

A. Liderliğin Yeşu'ya transferi (1:1–18)

1. Tanrı'nın Yeşu'yu görevlendirmesi (1:1–9)

2. Yeşu'nun halka talimatları (1:10–18)

B. Kenan topraklarına giriş (2:1–5:15)

1. Eriha'nın rönesansı (2:1–24)

2. Şeria'yı geçiş (3:1–17)

3. Gilgal'da güvenli bölgenin kurulması (4:1–5:1)

4. Sünnet ve Pesah (5:2–15)

C. Kenanlılara karşı zafer (6:1–12:24)

1. Eriha'nın yıkımı (6)

2. Ai'de yenilgi ve zafer (7:1–8:29)

3. Ebal Dağı'nda Ahit'in yenilenmesi (8:30–35)

4. Filistin merkezindeki diğer seferler (9:1–27)

5. Güney Filistin'deki seferler (10:1–43)

6. Kuzey Filistin'deki seferler (11:1–23)

7. Yenilen kralların listesinin özeti (12:1–24)

II. Toprakların kabileler arasında paylaşımı (13:1–22:34)

A. Tanrı'nın Yeşu'ya talimatı (13:1–7)

B. Kabileler arasında toprak paylaşımı (13:8–19:51)

1. Doğu kabileler (13:8–33)

2. Batı kabileler (14:1–19:51)

C. Mülteci ve Levi şehirleri (20:1–21:42)

D. Fethin özeti (21:43–45)

E. Doğu kabilelerin reddedilişi (Topraklarda Yehova'ya hizmet ediş) (22:1–34)

III. Sonuç (23:1–24:33)

A. Yeşu'nun veda söylevi (23:1–16)

B. Şehem'de Ahit (24:1–28)

C. Yeşu ve (Harun'un oğlu) Eleazar'ın ölümü; Yosef'in kemiklerinin gömülmesi (24:29–33)^[3]

Tanrı'nın Yeşu'yu görevlendirmesi (1. konu)

1. konuda önce Tanrı ardından Yeşu'nun söylevi bulunur; bu söylevlerde Vadedilmiş Toprakların fethinin amacı aktarılır (12. konuda fetih anısına geri dönerek İsrail'in topraklarda barış içinde yaşaması için neler yapması gerektiğini anlatır).^[8]

Tanrı, toprakların alınması için Yeşu'yu görevlendirdi ve onu Ahit'e sadık kalınması konusunda uyardı. Tanrı'nın söylevinde Şeria'dan geçiş, toprakların fethi ve dağılımı, kanuna sadakatin mecburiyeti önceden ima edilmektedir; Transürdün kabilelerinin Yeşu'nun liderliğini tanıması Yehova'nın zafer güvencesini yansıtmaktadır.^[9]

Topraklara giriş ve fetih (2-12. konular)

İsrailoğulları, Şeria'yı Tanrı'nın ve onun ahit sandığının mucizevi yardımlarıyla geçti ve adı sonradan Gilgal'e değiştirilecek olan Gibeat-Haaralot'ta sünnet oldular. Fetih, orta Filistin'de Eriha Savaşı ile başladı, Ai'deki savaşla devam etti, ardından kuzey Filisin'de Yeşu Ebal Dağı'nda bir altar inşa edip Ahit'i yineledi. İlahi ahit töreni Mezopotamya'da yapılan seremonilere benzemekteydi.^[10]

Ardından, hikâye güneyde olanları aktarıp Gibeonların İsrailoğullarını kandırıp kendilerinin Kenanlı olmadıklarını söyleyip ittifak kurulduğunu anlatır; bu nedenle İsrailoğulları onları yok etmemiş, sadece köleleştirmiştir. Amori krallıklarından oluşan ittifakın başını çeken Kudüs'teki Kenan kralı Yehova'nın mucizevi yardımıyla yenildi ve düşman krallar ağaçlarda asıldı. (Tesniyeci yazar MÖ 701'de Asur kralı Sanherib'in seferinden olanlardan etkilenip bunları yazmış olabilir; düşman kralların ağaçlarda asılması MÖ 8. yüzyılda Asurluların yaptığı bir şeydi.)^[11]

Güneyin fethedilmesinin ardından hikâye kuzeyde olanlara döner. En önemli kuzey şehri Hazor'daki kralın başını çektiği çok uluslu koalisyon Yehova'nın yardımıyla yenildi ve Hazor ele geçirilip yok edildi. 11. konuda kısaca seferin nasıl gerçekleştiği anlatılır. 12. konuda ise Ürdün'ün iki yakasında yok olan kralları anlatan on iki liste vardır.

Toprakların paylaşımı (13-21. konular)

Kitabın ilk bölümünde İsrailoğullarının ve Yeşu'nun, Tanrı'nın emirlerini nasıl yerine getirdikleri anlatıldıktan sonra, ikinci bölümde toprakların paylaşımı anlatılır. "Ahitsel toprak dağılımı"na göre Yehova, kral olarak, her kabileye bir parça toprak tahsis etti.^[12] Öncelikle her kabileye birer toprak ayrılması gerektiğinden "mülteci şehirleri" ve Levi şehirleri en sonda anlatılmıştır. Yehova'ya olan bağlılıkları teyit edilerek, Transürdün kabilelerinin ilişiği kesilmiştir.

Yeşu'nun vedası (23-24. konular)

Yeşu, İsrailoğulları liderlerini Yehova'ya ve ahite sadık kalınması konusunda sorumlu kıldı ve onlara Yehova'yı bırakıp başka tanrıları takip ederlerse yargılanacaklarını söyledi. Yeşu, halkı bir araya getirip onlara Yehova'nın yaptığı büyük işleri hatırlattı ve sadece Yehova'nın sevilmesi gerektiini anlattı. Yeşu, ahit seremonisini bitirip halkı miraslarına geri gönderdi.

Ahit'in büyük bir kısmı gibi Yeşu kitabı da anonimdir. Babil Talmudu ilk defa kutsal kitaplara yazar iliştirme girişiminde bulunmuştur: Talmud yazarlarına göre her kitap bir peygamber tarafından yazılmıştır ve bu peygamberler kitapta anlatılan olaylara tanıklık eden peygamberlerdir; Yeşu, "ismini taşıyan kitabı" kendisi yazmıştır. Bu fikir John Calvin (1509-1564) tarafından mudafaası imkânsız olduğu için reddedilmiştir ve Thomas Hobbes (1588-1679) bu kitabın kitapta geçen zamandan çok sonraları yazıldığını düşünmektedir.^[13]

Bugün genel kanıya göre, Yeşu kitabı, Tesniye'den Krallar kitabına kadar olan Tesniyesel tarihin bir parçası olarak derlenmiştir.^[14] 1943'te Alman dinbilimi uzmanı Martin Noth bu tarihin MÖ 6. yüzyıldaki sürgün zamanında yaşayan tek bir yazar tarafından yazıldığını iddia etti.^[15] Noth'un teorisine, Amrikan uzman Frank M. Cross 1973'te büyük bir değişiklik getirmiştir. Cross'a göre tarih iki bölümden oluşmaktadır: ilk ve en önemli kısım 7. yüzyılın sonlarındaki Yoşiyahu kortunu içerir ve ikinci kısım Noth'un bahsettiği sürgün tarihidir.^[16] Aynı zamanlarda bir Alman uzman olan Rudolf Smend, kitabın Noth ve Cross'un iddia ettiğinden daha çok yazar tarafından yazıldığını düşünmektedir.^[17]

Martin Noth'un inancına görem fetih konusunu anlatan 2 ila 12. konular, monarşi öncesi Benyamin topraklarındaki fetih hikâyelerinin bir araya getirilip 9. yüzyılda pan-İsrail bakış açısıyla Yeşu'yu kahraman göstererek düzenlenmiştir; bundan 4 asır sonra Tesniyeciler 1. ve sonuç olarak 23. konuları eklemiştir; toprağın paylaşımı ile ilgili kısımlar olan 13 ila 22. konular Tesniyeci olmayan biri tarafından eklenmiş ayrıca yeni bir sonuç bölümü olan 24. konu eklenmiştir.^[18]

Gordon Wenham ise 13 ila 22. konularda Tesniye teması bulunduğunu düşünüp bu konuların da Tesniyeciler tarafından yazılmış olabileceğini ileri sürer; John Van Seters, bir seri eklemenin Ruhbani kaynak tarafından yapıldığını iddia eder.^[19]

Uzmanların görüşü, Yeşu kitabındaki tarihsel olayların olgusal olmadığını ortaya koyar.^[20] Yeşu kitabında anlatılanların MÖ 13. yüzyılda gerçekleştiği görülür;^[20] Bu dönemde geniş çaplı şehir yıkımları gerçekleşmekteydi fakat iki şehir (Hazor ve Lakiş) istisnası dışında Ahit'te anlatılan şehirler Yeşu ile bağdaştırılmamıştır, bağdaştırılan şehirlerde ise bu şehirlerin işgal edildiğine dair ya çok az işaret vardır ya da hiçbir işaret yoktur.^[21]

Carolyn Pressler, Yeşu kitabındaki teolojik mesaja öncelik verilmesi gerektiğini ve bu mesajın MÖ 7 ve 6. yüzyılda yaşayanlar için ne anlam ifade ettiğinin irdelenmesi gerektiği üzerinde vurgu yapar.^[22] Richard Nelson'ın açıklamasına göre: Merkezi monarşi ihtiyaçları gereğince, eski bir gelenek olan Mısır'dan çıkış hikâyesinin tek bir kaynakta toplanması, milli bir tanrıya "ilahi savaşçı" olarak inanılmasını, yıkılmış şehirlerin, sosyal tabakaların, etnik grupların ve zamanın kabilelerinin açıklamasını destekledi.^[23]

Tesniyesel tarihin genelindeki tema sadakat (ve tersi: sadakatsizlik) ve Tanrı'nın rahmeti (ve tersi: öfkesi)'dir. Hakimler, Samuel ve Krallar kitaplarında İsrailoğulları sadakatsizdir ve Tanrı öfkesini onları sürgüne göndererek göstermiştir^[24] fakat Yeşu kitabında İsrailoğulları itaatkar ve Yeşu sadıktır bu nedenle Tanrı sözünü tutup onlara toprak bahşetmiştir.^[25] Yehova'nın Filistin'deki savaş seferleri bu topraklardaki İsrail'in yetkisini onaylamaktadır^[26] ve Tanrı'nın verdiği örnekler İsrail'in nasıl yaşaması gerektiğini gösterir: on iki kabile halinde, her kabilenin kendine ait bir lideriyle, savaşta ahit yoluyla birleşerek ve tek bir tapınakta sadece Yehova'ya ibadet ederek, Musa'nın Tesniye'de bulunan emirlerine itaat ederek.^[27]

Tanrı ve İsrail

Yeşu kitabı, Tesniye'nin temasını bir adım ileri götürüp, İsrail'i Tanrı'nın verdiği topraklarda Yehova'ya ibadet eden tek bir halk olarak gösterir.^[28] Yehova, kitabın ana karakteridir, toprak fetihleri onun inisiyatifinde yapılmış olup savaşları kazanan odur; örneğin Eriha duvarlarının yıkılışının nedeni İsrailoğullarının düşmanlarına karşı daha güçlü olması değil Yehova'nın İsrail için savaşmış olmasıdır.^[29] İsrail içindeki olası ayrılıklar değişmez temalardan biridir, kabileler arası kopukluklara en büyük tehdit Ürdün'ün doğusundaki kabilelerden gelmektedir ve 22:19'da5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ürdün'ün diğer ucunda yaşayan kabilelerin temiz olmadıkları ve ikinci sınıf oldukları ima edilir.^[30]

Toprak

Toprak, Yeşu kitabının merkezi konusudur.^[31] Tesniye'nin girişinde Yehova'nın toprakları İsrailoğullarına verdiği ve İsrail'in korkakça davranmasından dolayı hediyesini geri çektiğini ve sadece Yeşu ile Kalev'in Tanrı'ya güvendiği hatılardılır (bkz 12 Casus)^[32] Toprak, Tanrı'nın olup toprağı verecek veya geri alacak olan kendisidir; ve toprakları İsrail'e vereceği sözünü verdiği için İsrail'in bu hakkı elinden alınamaz. Sürgün ve sürgün sonrası okuyucular için, bu toprakların etnik kimliğin merkezini oluşturmasının yanı sıra hem Yehova'nın sadakatini hem de İsrailoğullarının sadakatsizliğini simgelemektedir.

Düşman - etnik temizlik ve soykırım

Yeşu'nun, "Kenan'ın - erken, kadın ve çocuk demeden - sivil halkına karşı yaptığı sistematik harekat soykırım boyutundadır."^[33] Bunu yaparak Yehova'nın Tesniye'de emrettiği heremi^[34] gerçekleştirdi: "Tanrınız RAB'bin miras olarak size vereceği bu halkların kentlerinde soluk alan hiçbir canlıyı yaşatmayacaksınız".^[35] Bunun yapılmasının amacı, Kenanlılar yerlerinden edilerek düşmanla yapılacak olan olası ticaret, acıma ve karışık evliliklere engel olmaktı.^[9] Yeşu, düşmanların nasıl yok edildiğini ve topraklarda İsrail'in hakkı olduğunu söyleyip Yehova'yı yüceltmektedir.^[36] Eriha Savaşı'ndaki ve başka herhangi bir savaştaki katliam için yapılan ilahi çağrı kültürel normlarla (İsrail, Demir Çağı'nda herem uygulayan tek devlet değildi) veya teolojiyle (Tanrı'nın emri yerine getirilmekteydi) açıklanabilir^[9] fakat Patrick D. Miller'ın Tesniye'de geçen bu konuyla ilgili yorumunda "bu tür raporların, çağdaş okuyucuların ve müminlerin kalp ve zihinlerine yerleştirmenin yolu yoktur" demiştir.^[37]

İtaat

İtaat ve itaatsizlik kitabın değişmez temalarındandır.^[38] İtaat, Ürdün'ü geçme, Eriha ve Ai'yi yenme, sünnet, Pesah ve Kanun'un okunmasıyla bağdaştırılır. İtaatsizlik konusunun geçtiği yerlerden bazıları, herem emrini ihlal edince taşlanan Ahan ve Transürdün'deki kabileler tarafından inşa edilen sunak hikâyeleridir. Yeşu'nun son iki hitabesinde en önemli emir olan Yahova'ya tapılmasını ve başka tanrılara tapılmamasını belirtir. Yeşu dolayısıyla Tesniye'deki ana mesajı tasvir eder: itaat başarıya, itaatsizlik mahvolmaya yol açar.^[39]

Tesniyesel tarihte anlatılan Musa, Yeşu ve Yoşiyahu'nun liderliklerinde paralellikler bulunur.^[40] 1. konuda Tanrı'nın Yeşu'yu sorumlu kılması kraliyette atama usulüyle yapılmıştır, halkın Musa'nın vârisi olarak Yeşu'ya ant içmesi kraliyet atamalarında yapılan hareketlerdendir, Yeşu tarafından yapılan ahit-yenileme seremonisi Yehuda krallarına ait bir uygulamaydı ve Tanrı'nın Yeşu'ya verdiği emir olan gece gündüz "kanun kitabı"nı aklından çıkarma emri Yoşiyahu'nun adı geçtiği 2 Krallar 23:25'e benzer, ayrıca ikisinin de bölgesel amaçları birbirine benzer (Yoşiyahu, MÖ 609'da eski İsrail'i Yehuda Krallığı'na eklemeye çalışırken ölmüştü).^[41]

Musa ile olan bazı paralellikler ise şöyledir:^[14]

• Musa Vadedilmiş Topraklara (Sayılar 13, Tesniye 1:19-25) ve Yeşu Eriha'ya casus gönderdi (2:1).
• Musa İsrailoğullarını Mısır'dan çıkarken Kızıldeniz'den (Çıkış 14:22), Yeşu da Şeria Nehri'nden geçirdi (3:16).
• İsrailoğulları, Musa döneminde Mısır'dan çıkış öncesi (Çıkış 12) ve Yeşu zamanında Şeria Nehri'ni geçtikten sonra Pesah'ı kutladı.
• Yeşu, "Rab'bin ordusunun komutanını" gördüğünde yaptıkları (5:13-15) Musa'ın Yanan çalı karşısında yaptıklarına benzer (Çıkış 3:1-6).
• Yeşu, İsrailoğullarına kızıp onları herem kuralına uymadıkları için cezalandırmak isteyen Tanrı'ya karşı halkını korumak için araya girdi, Musa'a da sık sık halkını Tanrı'nın gazabından korudu (Çıkış 32:11-14, Sayılar 11:2, Sayılar 14:13-19).
• Yeşu kılıcını kaldırınca Ai'ya karşı zafer kazandı (8:18), Musa da nehuştanı kaldırınca Amaleklere karşı zafer kazanmıştı (Çıkış 17:8-13)
• Yeşu, ahit yenilendiğinde Yehova ile İsrail arasında Şehem'de aracıydı (8:30–35; 24), aynı şekilde Musa da Sina Dağı'nda aracıydı.
• Aynı Musa'nın yaptığı gibi (Tesniye 32-33) Yeşu da ölmeden önce İsrailoğullarına bir veda konuşması yaptı (23-24).

• Tanah
• Tesniyesel tarih
• Yeşu

• Yeşu kitabı29 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

• Creach, Jerome F.D (2003). Joshua. Westminster John Knox Press. 
• Curtis, Adrian H.W (1998). Joshua. Sheffield Academic Press. 
• McConville, Gordon; Williams, Stephen (2010). Joshua. Eerdmans. 
• McConville, Gordon (2001). "Joshua". John Barton, John Muddiman (Ed.). Oxford Bible Commentary. Oxford University Press. 2 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2011. 
• Miller, Patrick D (1990). Deuteronomy. Cambridge University Press. 
• Nelson, Richard D (1997). Joshua. Westminster John Knox Press. 
• Pressler, Carolyn (2002). Joshua, Judges and Ruth. Westminster John Knox Press. 

• Younger, K. Lawson Jr (2003). "Joshua". James D. G. Dunn and John William Rogerson (Ed.). Eerdmans Commentary on the Bible. Eerdmans. 9 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2011. 

• Achtemeier, Paul J; Boraas, Roger S (1996). The HarperCollins Bible Dictionary. HarperSanFrancisco. 
• Bright, John (2000). A History of Israel. Westminster John Knox Press. 23 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2011. 
• Campbell, Anthony F (1994). "Martin Noth and the Deuteronomistic History". Steven L. McKenzie, Matt Patrick Graham (Ed.). The history of Israel's traditions: the heritage of Martin Noth. Sheffield Academic Press. 
• Campbell, Anthony F; O'Brien, Mark (2000). Unfolding the Deuteronomistic history: origins, upgrades, present text. Fortress Press. 
• Coogan, Michael D. (2009). A Brief Introduction to the Old Testament. Oxford University Press. ^[]
• Day, John (2002). Yahweh and the Gods and Goddesses of Canaan. Sheffield Academic Press. 23 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2011. 
• De Pury, Albert; Romer, Thomas (2000). "Deuteronomistic Historiography (DH): History of Research and Debated Issues". Albert de Pury, Thomas Romer, Jean-Daniel Macchi (Ed.). Israël constructs its history: Deuteronomistic historiography in recent research. Sheffield Academic Press. 21 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2011. KB1 bakım: Birden fazla ad: editör listesi (link)
• Dever, William (2003). Who Were the Early Israelites and Where Did They Come From?. Eerdmans. 10 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2011. 
• Finkelstein, Israel; Silberman, Neil Asher (2001). The Bible Unearthed. Free Press. 
• Killebrew, Ann E. (2005). Biblical Peoples and Ethnicity: An Archaeological Study of Egyptians, Canaanites, and Early Israel, 1300–1100 B.C.E. Society of Biblical Literature. 10 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2011. 
• Klein, R.W. (2003). "Samuel, books of". Bromiley, Geoffrey W (Ed.). The international standard Bible encyclopedia. Eerdmans. 
• Knoppers, Gary (2000). "Introduction". Gary N. Knoppers, J. Gordon McConville (Ed.). Reconsidering Israel and Judah: recent studies on the Deuteronomistic history. Eisenbrauns. 24 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2011. 
• Laffey, Alice L (2007). "Deuteronomistic history". Orlando O. Espín, James B. Nickoloff (Ed.). An introductory dictionary of theology and religious studies. Liturgical Press. 
• McNutt, Paula (1999). Reconstructing the Society of Ancient Israel. Westminster John Knox Press. 10 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2011. 
• Miller, James Maxwell; Hayes, John Haralson (1986). A History of Ancient Israel and Judah. Westminster John Knox Press. ISBN 066421262X. 10 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2011. 
• Naʾaman, Nadav (2005). Ancient Israel and Its Neighbors: Collected Essays: Volume 2. Eisenbrauns. 
• Van Seters, John (2000). "The Deuteronomist from Joshua to Samuel". Gary N. Knoppers, J. Gordon McConville (Ed.). Reconsidering Israel and Judah: Recent Studies on the Deuteronomistic History. Eisenbrauns. 

• Orijinal metin
  • יְהוֹשֻׁעַ Yehoshua–Joshua3 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Hebrew–English at Mechon-Mamre.org, Jewish Publication Society translation)
• Yahudi tercümeleri
  • Joshua (Judaica Press) translation [with Rashi's commentary] at Chabad.org
• Hristiyan tercümeleri
  • The Book of Joshua, Douay Rheims Bible Version with annotations By Bishop Challoner
  • Online Bible at GospelHall.org26 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Joshua at Wikisource (Authorised King James Version)