İçeriğe atla

Yeşim (taş)

Yeşim (taş)
İşlenmemiş yeşim taşı
Genel
KategoriMineral
Kristal sistemiMonoklinik
Kimyasal Özellikler
RenkNeredeyse tüm renkler, çoğunlukla yeşil
Kristal biçimiİç içe geçmiş taneli veya ince lifli agrega
DilinimHiçbiri
KırıkParçalanmış
TenacityKırılgan
Mohs sertlik ölçeği sertlik6–7
SaydamlıkYarı saydam, opak
Özağırlık2,9–3,38
Kırılma indisi1.600–1.688
Çift kırılma0,020–0,027
PleochroismYok
DağılmaYok
Çin'den, el yapımı, antik jadeit düğmeler
Yeşim

Yeşim, yüzyıllar boyunca mücevherat ve küçük heykel yapımında kullanılmış, en çok yeşil renkte bulunan sert, kıymetli taş. En kıymetlileri zümrüt yeşimi ve Burma yeşimidir.

İki tür yeşimden biri jadeit, sodyum alüminyum silikat (NaAlSi2O6), diğeri ise nefrit, kalsiyum magnezyum demir silikattır (Ca2(Mg, Fe)5Si8O22(OH)2).

Yeşim doğada küçük parçalar halinde bulunur. Jadeit nefritten daha nadirdir ve daha değerlidir. Her ne kadar yeşim binlerce yıldır bilinse ve kullanılsa da, yeşim olarak anılan taşların aslında iki farklı mineral türü olduğu ancak 1863'te keşfedilmiştir. Yeşimin sertliği Mohs sertlik skalasında 6,5 - 7,0 arasında yer almaktadır.

En çok yeşil ve tonları renge sahip olması yanında, mücevher olarak kullanıldığında siyah, gri, kırmızı, mavi renkleri yeşime özel adlar kazandırır. Yeşim, Doğu Asya, Güney Asya ve Güneydoğu Asya sanatında süs amaçlı kullanımıyla iyi bilinir. Meksika ve Guatemala gibi Latin Amerika'da yaygın olarak kullanılır. Mezoamerika'da yeşimin sembolik ve ideolojik ritüellerde kullanımı, Olmekler, Mayalar ve Meksika Vadisi'nin diğer antik medeniyetleri gibi Kolomb öncesi Mezoamerika kültürleri arasındaki nadirliği ve değerinden etkilenmiştir.

Dünya üzerinde en zengin yeşim yatakları Burma, Çin, Yeni Zelanda ve Meksika'da bulunur. Hotan, Yarkent, Türkistan ve Baykal Gölü yakınlarında eskiden beri yeşim elde edilmektedir. Müzelerde yeşimden yapılmış Çin, Buda, Aztek küçük heykel ve sanat eserleri sergilenmektedir.

Yeşim üç ana türe ayrılır: Tip A, Tip B ve Tip C. Tip A yeşim, saflığı ve canlı renkleri nedeniyle değer verilen doğal, işlenmemiş jadeit yeşimi ifade eder.[1] Genellikle canlı yeşil tonları ve yüksek yarı saydamlığı ile karakterize edilen en değerli ve aranan türdür. Tip A yeşim, özellikle önemli kültürel ve manevi öneme sahip olduğu Doğu Asya'da olmak üzere çeşitli kültürlerde saflık, uyum ve koruma sembolizmi nedeniyle saygı görür.

Yeşimin bir sanat ham maddesi olarak kullanılması onun birbirine sıkı kenetlenmiş kristal yapısından ileri gelir. Bu özelliği, yeşime çok ince oyma işçiliği yapılmasına imkân sağlar. Mermerden çok sert olduğu için iklim şartlarına dayanıklıdır.

Tarihçe

Doğu Asya

Tarih öncesi ve tarihi Çin

Gergedan Boynuzu Şeklinde Yeşim İçme Kabı, Batı Han/Nanyue (202 BC – 111 BC)

Cilalı Taş Devri zamanlarda, Çin'de faydacı ve törensel yeşim eşyaları için bilinen en önemli nefrit yeşim kaynakları, Yangtze Nehri Deltası'ndaki Ningshao bölgesinde (Liangzhu kültürü MÖ 3400-2250) ve Liaoning eyaleti ve İç Moğolistan'ın bir bölgesinde (Hongshan kültürü MÖ 4700-2200) artık tükenmiş olan yataklardı.[2]

Duşan Yeşimi (büyük ölçüde anortit feldispat ve zoisitten oluşan bir kayadır) MÖ 6000'li yıllarda çıkarılıyordu. Anyang'daki Shang Hanedanlığı'nın (MÖ 1600-1050) Yin Harabeleri'nde, Duşan Yeşim süsleri Shang krallarının mezarında ortaya çıkarıldı.

Yeşim, "imparatorluk mücevheri" olarak kabul edilirdi ve iç mekan dekoratif ürünlerinden yeşim cenaze kıyafetlerine kadar birçok faydalı ve törensel nesne yapmak için kullanılırdı. En eski Çin hanedanlarından günümüze kadar, en çok kullanılan yeşim yatakları yalnızca Batı Çin'in Sincan eyaletindeki Hotan'dakiler değil, aynı zamanda Lantian, Şensi gibi Çin'in diğer bölgeleriydi. Orada, beyaz ve yeşilimsi nefrit yeşimi küçük taş ocaklarında ve Kuen-Lun sıradağlarından doğuya doğru Takla-Makan çöl alanına akan nehirlerde çakıl ve kaya olarak bulunur. Nehir yeşimi koleksiyonu Yarkent, Beyaz Yeşim (Yurungkaş) ve Siyah Yeşim (Karakaş) Nehirlerinde yoğunlaşmıştır. İpek Yolu'nun güney ayağında bulunan Hotan Krallığı'ndan, en değerli beyaz yeşimden oluşan yıllık haraç ödemeleri Çin İmparatorluk sarayına yapılırdı ve orada yetenekli zanaatkarlar tarafından sanat objelerine dönüştürülürdü çünkü yeşimin altın veya gümüşten daha yüksek bir statü değeri vardı. Yeşim, Çinli bilginlerin, kaligrafi fırçaları için destekler ve bazı afyon pipolarının ağızlıkları gibi objelerinin işlenmesinde favori bir malzeme oldu çünkü yeşimden nefes almanın, böyle bir pipo kullanan sigara içicilerine uzun ömür bahşedeceğine inanılırdı.[3]

Parlak zümrüt yeşili, lavanta, pembe, turuncu, sarı, kırmızı, siyah, beyaz, neredeyse renksiz ve kahverengi renkleriyle Jadeit, yaklaşık 1800'den sonra Burma'dan Çin'e çok miktarda ithal edildi. Canlı beyazdan yeşile değişen çeşidi, balıkçıl kuşunun tüylerine benzemesi nedeniyle fei cui (翡翠) veya balıkçıl yeşimi olarak tanındı.[4] Bu tanım daha sonra kayanın bulunduğu diğer tüm renkleri kapsayacak şekilde genişleti[5][6] Hızla nefrit kadar popüler oldu ve Çin Hanedanlığı aristokrasisinin gözdesi oldu; bilim insanları ise nefrite (beyaz yeşim veya Hetian yeşimi) hala güçlü bir bağlılık duyuyor ve bunu asilzadenin sembolü olarak görüyorlardı.

Çin imparatorluğunun sanat tarihinde yeşim taşının, Batı'daki altın ve elmaslarla kıyaslanabilir özel önemi olmuştur.[7] Yeşim, en iyi nesneler ve kült figürleri için ve imparatorluk ailesinin üst düzey üyeleri için mezar eşyaları olarak kullanılırdı.[7] Bu önem ve Çin'deki yükselen orta sınıf nedeniyle, 2010 yılında mermerimsi beyaz kıvamından dolayı "koyun yağı" yeşimi olarak adlandırılan en iyi yeşim, ons başına 3.000 dolara satılabilirdi. Bu ise on yıl öncesine göre on kat artış demekti.[8]

Kültürel ve tarihi önemi

Yeşim, binlerce yıldır Çin'de bilinir ve kullanılırdı. Daha M.Ö. 3000 civarlarında yeşim Çin'de yu, kraliyet cevheri olarak tanınırdı. En çok insan kafası, hayvan, ağaç, mobilya gibi heykelcikler yapımında kullanılmıştır. ABD yüklü paralar ödeyerek Çin'den satın aldığı yeşim heykelcikleri müzelerinde saklamaktadır. Çin'de kullanılan yeşim genel olarak nefritti. Çinliler 17. yüzyıldan sonra Burma jadeitlerinin bulunmasıyla oymalarda ve diğer araçlarda jadeit kullanmaya başlamışlardır.

Yeşimin Asya kültüründe önemli bir yeri vardır. Asya kültüründe yeşim taşı takmanın iyi şans getireceğine inanılırdı. Ayrıca antik çağlarda yeşim taşının böbrek hastalıklarını iyileştirici gücü olduğuna inanılırdı. Bunun dışında bazı bölgelerde yeşim taşının diş çürüklerine ve ağrılarına iyi geldiğine de inanılmıştır.

Diğer Adlar

Yeşim olarak anılan iki farklı taşa, jadeit ve nefrite, farklı bölgelerde farklı isimler takılmıştır. Bunlardan bazıları şunlardır:

Jadeit

Agate verdâtre, Feitsui, Jadeit, Jadeita, Natronjadeit, Yunnan Jade, Yu-stone, Sinkiang jade

Nefrit

Aotea, Axe-stone, B.C. Jade, Beilstein, Grave Jade, Kidney Stone, Lapis Nephriticus, Nephrit, Nephrita, Nephrite (of Werner), New Zealand Greenstone, New Zealand Jade, Spinach Jade, Talcum Nephriticus, Tomb Jade.

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

Kaynakça

  1. ^ "What is Type "A" Jade?". 3 Mart 2023. 21 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2024. 
  2. ^ Liu, Li 2003:3–15
  3. ^ Martin, Steven. The Art of Opium Antiques. Silkworm Books, Chiang Mai, 2007
  4. ^ Hansford, S. Howard (1948). "Jade and the kingfisher". Oriental Art. 1 (1). ss. 11-17. 
  5. ^ Kunz, George (Aralık 1888). "The Cabinet • Talks with Experts • VI. Mr. George F. Kunz on art works in jade and other hard stones". The Art Amateur. JSTOR 25628880. Erişim tarihi: 5 Aralık 2023. 
  6. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Lotus Gemology isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
  7. ^ a b Jade 7 Mayıs 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Gemstone.org
  8. ^ Jacobs, Andrew (20 Eylül 2010). "Jade From China's West Surpasses Gold in Value". The New York Times. New York. ISSN 0362-4331. 26 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2012. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Mozaik</span>

Sanatta mozaik; bir yüzeyin, farklı renklerdeki küçük parçacıkların yan yana getirilmesi yöntemiyle süslenmesi ve bu şekilde üretilmiş eserdir. Taş, cam, tuğla, metal veya deniz kabuğu gibi çok çeşitli malzemelerden mozaik yapılabilir. Kakmacılıktan farklı olarak, mozaik sanatında parçacıklar yüzeydeki çukurcuklara yerleştirilmez, yüzeye yapıştırıcı ile tutturulur.

Tarih öncesi veya Prehistorya, insanlığın yazının bulunmasından önceki dönemidir.

Bakır Taş Çağı, MÖ 5000-3000 yılları arasını kapsayan tarih öncesi dönemdir. Bakır Çağı'nın bir diğer adı Maden Taş Çağı'dır. Taş aletler yanında bakırın da kullanılmaya başlamasından dolayı Kalkolitik Çağ olarak adlandırılan bu dönem, Geç Neolitik Çağ'ın devamıdır. Bu çağda da, Neolitik Çağ'da olduğu gibi, bölgesel farklılıklar bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Lapis lazuli</span>

Lapis lazuli veya laciverttaşı, çok eski çağlardan beri mücevher olarak kullanılan bir taş türü. Koyu mavi renkte, yarışeffaf-opak niteliğinde, özellikle Antik Mısır'da firavunlar tarafından çok önem verilmiş kıymetli bir taştır.

<span class="mw-page-title-main">Nefrit (mineral)</span>

Nefrit, bir amfibol aktinoliti. Nefrit aslında bir mineral değil, aktinolit mineralinin bir çeşididir. Kimyasal formülü Ca2(Mg, Fe)5Si8O22(OH)2'dir. Nefrit yeşim olarak da anılan değerli taşın iki türünden birisidir. Yeşim taşı olarak anılan diğer mineral ise jadeittir. Jadeit nefritten daha değerlidir. Ayrıca nefrit jadeitten daha fazla bulunur. Genellikle yeşil (özellikle koyu yeşil), gri ya da kremimsi beyaz renginde olur. Sertliği 6.0-6.5 arasındadır. Jadeit kadar sert değildir. Mat, yağımsı bir parlaklığa sahip iri parçalar halinde bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Kalsedon</span>

Kalsedon, kimyasal formülü SiO2, kuvars mineralinin kriptokristalin çeşitlerinden biridir. Yağımsı bir parlaklığa sahiptir. Saf kalsedon çok ince tabakalar halinde dizilmiş çok ince kuvars liflerinden oluşur. Saf kalsedonun rengi yarı şeffaf gri veya beyazdır. Grimsi mavi veya kahverengi gölgeli hatta siyahımsı olanları da vardır. Safsızlıklar sebebiyle şeritlerde farklı renk ve desenler olur. Bu renk ve desenlere göre ise kalsedonun farklı çeşitleri tanımlanır: akik (kornelian), oniks, jasp ve krizopras. Kalsedonun özgül ağırlığı 2.59-2.61'dir. Jeodlarda bulunan az sayıdaki minerallerdendir.

<span class="mw-page-title-main">Kaşgar</span> Doğu Türkistanda bir şehir

Kaşgar, Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin batısında yer alan tarihi bir vaha şehridir.

<span class="mw-page-title-main">Hotan (şehir)</span> Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Çinde bir şehir

Hotan (şehir), Çin'e bağlı Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin güney batısında İpek Yolu'nun Taklamakan güney güzergâhı üzerinde yer alan tarihi bir vaha şehridir.

Çini, bir yüzü sırlı, su geçirmez bir tabaka veya cam ile seramiğin ateşle birbirine kaynaştırılması sonucu ortaya çıkan levhadır.

<span class="mw-page-title-main">Ev</span> İçinde bir insanların oturabileceği biçimde yapılmış yapı

Ev, içinde insanların yaşadığı, çevresi duvarlarla çevrili, odalara bölünmüş, kendine ait çatısı ve bazen de bahçesi olan ahşap, toprak veya betonarme yapı. Etrafındaki evlere temas etmeyen ve genellikle kendine has bahçesi olan evlere müstakil ev denir. Ev kavramı mimari bir terimdir ve apartman dairesi gibi diğer barınak türlerinden farklı bir kavramı ifade eder. Bununla birlikte gündelik kullanımda türüne bakılmaksızın her türlü barınak için de kullanılır. Günümüzde tipik bir evde salon, odalar, mutfak, banyo ve tuvalet bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Kuvarsit</span>

Kuvarsit, genel olarak kuvars kumu tanelerinin, silisten meydana gelmiş bir çimento ile birbirlerine çok sağlam şekilde bağlanmalarıyla oluşmuş direnci yüksek bir kayaç olup, sedimanter ve metamorfik olmak üzere 2 çeşidi mevcuttur. Kuvarsitin kimyasal bileşimi, kuvars, kumtaşı ve kuvars kumu gibi SiO2 olup, ancak kuvarsit içerisinde çeşitli miktarlarda feldspat, mika, kil, manyetit, hematit, granat, rutil, kireçtaşı vb. bulunabilir.

<span class="mw-page-title-main">Olmekler</span> En eski mezoamerikan uygarlık

Olmekler, bilinen en eski Mezoamerikan uygarlığıydı. Soconusco'daki ilerici bir gelişmenin ardından, günümüz Meksika eyaletleri Veracruz ve Tabasco'nun tropikal ovalarını işgal ettiler. Olmeklerin kısmen komşu Mokaya veya Mixe-Zoque kültürlerinden türediği tahmin edilmektedir. Olmekler, Mezoamerika'nın oluşum döneminde gelişti ve kabaca MÖ 1500'den MÖ 400'e kadar sürdü. Olmek öncesi kültürler yaklaşık MÖ 2500'den beri gelişti, ancak MÖ 1600-1500'de, erken Olmec kültürü, güneydoğu Veracruz'da sahile yakın San Lorenzo Tenochtitlán bölgesinde merkezlenmiş olarak ortaya çıktı. İlk Mezoamerikan uygarlığıydılar ve sonraki uygarlıkların birçoğunun temellerini attılar. Diğer "ilkler" arasında, Olmek, ritüel kan alma pratiği yapıyor gibi göründü ve neredeyse tüm Mezoamerikan toplumlarının ayırt edici özelliği olan Mezoamerikan balo oyununu oynadı. Olmeklerin şu anda en aşina olduğu yönü, sanat eserleri, özellikle uygun bir şekilde adlandırılan "devasa kafalar"dır. Olmek medeniyeti ilk olarak koleksiyoncuların 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında Kolomb öncesi sanat pazarından satın aldıkları eserlerle tanımlandı. Olmek eserleri, antik Amerika'nın en çarpıcıları arasında kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Kore kültürü</span>

Kore, Dünya'da devam eden en eski uygarlıklardan biri olup, 5.000 yılın üzerinde bir tarihe sahiptir. Arkeolojik kanıtlar Kore yarımadasına 500.000 yıl önce yerleşimin olduğunu ileri sürmektedir. Günümüzdeki Kuzey ve Güney Kore arasındaki politika ayrılığı Modern Kore kültürlerinde ayrılığa neden oldu. Buna rağmen “Kore kültür” geleneği tarihsel olarak iki devlette ortaktır. Kore ve Çin arasındaki tarihsel bağlar Çinden geniş bir şekilde etkilenirken, Kore kendine özgü kültürü geliştirdi ve diğer kültürleri etkiledi.

Kolomb öncesi sanat; Kuzey Amerika, Meksika, Orta Amerika, Karayipler ve Güney Amerika'da 15. yüzyılda Avrupa'dan kolonici fetihçiler gelmeden önceki zaman dönemindeki sanat olarak kabul edilebilir. Kolomb öncesi sanat MÖ 1800'den M.S. 1500'lere kadar Amerikalarda gelişip meyve verdiği kabul edilebilir.

<span class="mw-page-title-main">Mayalar</span> Orta Amerikada bulunan yerli halk.

Mayalar ya da Maya halkları, Mezoamerika'da Maya uygarlığını kuran atalarının topraklarında, günümüzdeki Guatemala, Güney Meksika ve Yukatan Yarımadası, Belize, El Salvador ve Batı Honduras'ta yaşayan ve 7 milyon nüfusa sahip olan Orta Amerika'nın en tanınmış yerli Kızılderili halkıdır. Konuştukları anadil Maya dillerine giren dil ve lehçeler olsa da İspanyolca ve İngilizce (Belize) gibi sömürge dilleri de kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Vazo</span>

Vazo, genellikle çiçek koymak için kullanılan, cam, porselen, toprak gibi farklı malzemelerden, türlü boyut ve şekillerde yapılabilen açık bir kaptır. Sözcük Türkçeye, İtalyanca vaso kelimesinden geçmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Çin sanatı</span>

Çin sanatı, Çin'de yapılan ya da Çinli sanatçıların yaptığı görsel sanattır. Erken "taş devri sanatı" M.Ö. 10.000 yıllarına dayanır ve çoğunlukla basit çömlekçilik ve heykeller içerir. Bu erken dönemin ardından Çin sanatı, Çin tarihiyle olduğu gibi çoğunlukla yüzlerce sene süren çok sayıda hanedanlık dönemiyle karakterize edilir.

<span class="mw-page-title-main">Asya sarmaşık yılanı</span> Yılan türü

Asya sarmaşık yılanı bir diğer adıyla Oryantal kırbaç yılanı güney asya'ya özgü Colubridae ailesinden bir zehirli yılan türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Japon çömlekçiliği ve porselenleri</span> Japonyada çömlekçilik ve porselen sanatı

Çömlek ve porselen , Neolitik döneme kadar uzanan en eski Japon zanaatı ve sanat formundan biridir ve Japonya son derece uzun ve başarılı bir seramik üretim geçmişine sahiptir. Fırınlarda toprak, çömlek, taş, sırlı çömlek, sırlı taş, mavi ve beyaz porselen üretilmiştir. Toprak kaplar Jōmon dönemi kadar erken bir dönemde yapılmış ve Japonya'ya dünyanın en eski seramik geleneklerinden birini kazandırmıştır. Japonya, "çay seremonisi"nin süregelen popülaritesi sayesinde, sanat geleneği içinde seramiğin sahip olduğu olağandışı saygınlıkla da öne çıkmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Seladon</span>

Seladon, hem yeşil eşya olarak da bilinen yeşim yeşili seladon renginde sırlanmış eşyaları hem de ilk olarak yeşil eşyalarda kullanılan, daha sonra diğer porselenlerde kullanılan, genellikle küçük çatlaklara sahip bir tür şeffaf sırı ifade eden çömlekçilik terimidir. Seladonların kökeni Çin'de olsa da bu terim tamamen Avrupa kökenlidir ve Zhejiang eyaletindeki Longquan kireç ocakları gibi önemli ocaklar seladon sırlarıyla ünlüdür. Seladon üretimi daha sonra Japonya ve Kore gibi Doğu Asya'nın diğer bölgelerine ve Tayland gibi Güneydoğu Asya ülkelerine yayıldı. Sonunda Avrupa çömlekçiliği bazı parçalar üretti, ancak bu hiçbir zaman orada önemli bir unsur olmadı. Daha ince parçalar porselendendir, ancak hem renk hem de sır taş ve topraktan üretilebilir. Daha önceki Longquan seladonlarının çoğu, taş eşya ve porselen sınırındadır ve Çin'in porselen tanımlarını karşılamaktadır ancak Avrupa porselen tanımlarını karşılamamaktadır.