İçeriğe atla

Yeşilırmak

Yeşilırmak
Yeşilırmak ve Amasya şehir merkezi'nin Amasya Kalesi'nden görünümü
Yeşilırmak ve Amasya şehir merkezi'nin Amasya Kalesi'nden görünümü
Yeşilırmak havzası
Yeşilırmak havzası
Konum
Ülke(ler)Karadeniz
Genel bilgiler
KaynakSuşehri, Sivas, Türkiye
40°03′41″K 37°56′21″D / 40.06139°K 37.93917°D / 40.06139; 37.93917
AğızÇarşamba, Samsun, Türkiye
41°22′47.4″K 36°39′37.2″D / 41.379833°K 36.660333°D / 41.379833; 36.660333
Ağız rakımı0 m
Uzunluk519 km
Havza alanı36.144 km²[1]

Yeşilırmak, eskiden İris (Hititçe: 𒆪𒈨𒌍𒈠𒄩 Kumeşmaha, GrekçeἾρις Iris), Sivas'ın kuzeydoğusundaki Suşehri ilçesi sınırları içindeki Kösedağ eteklerinden doğan ve Samsun'un Çarşamba ilçesinden Karadeniz'e dökülen nehir. Hititler döneminde önemli bir nehir olan Yeşilırmak, Kumeşmaha olarak isimlendirilmiştir.[2] Daha sonrasında, antik dönemde kendisine verilen ad ise İris'ti.[3]

Fiziki özellikleri

519 km uzunluğundaki Yeşilırmak Tokat Amasya ve Samsun illerinden geçerken çeşitli akarsularla birleşir. 36.144 km²'lik su toplama havzası ile Türkiye yüz ölçümünün %5'ine karşılık gelir.[4] Nehir başlıca üç kolun birleşmesinden meydana gelir.

Ana kol olan Yeşilırmak'a Tokat Nehri (468 km) de denilir. Suşehri'ndeki Kösedağ'dan doğar. Çevre kaynakları ve dereleri toplayarak Tozanlı Suyu adıyla akışa geçer. Üzerinde 32 km² genişliğinde Almus Barajı ve Hidroelektrik Santrali bulunur. Tokat Nehri adını alır (Asıl Yeşilırmak), Turhal'dan sonra Çengel Boğazı'nı geçer, Amasya'ya ulaşır. Kelkit Çayı nehrin en büyük koludur. Uzunluğu 320 km, yağış havzası 10.000 km²'dir. Diğer kolu Çekerek Çayı 12.000 km² havzaya, 256 km uzunluğa sahiptir. Tokat Nehri ve Çekerek Çayı'nın birleştiği yerden Yeşilırmak başlar. Nehir Canik Dağları'nı bazen dar, bazen geniş fakat uzun bir boğaz vadi ile geçer.[5]

Havzası

Yeşilırmak havzasında Turhal ile Tokat arasında Kazova, daha aşağıda Geldingen Ovası, Taşova ve Çarşamba Ovaları yer alır. Havza sınırlarında Ladik Gölü, Boraboy Gölü ve Kaz Gölü bulunur.[1]

Yeşilırmak havzasında tamamı veya bir bölümü bulunan iller şunlardır: Samsun, Tokat, Amasya, Çorum, Yozgat, Sivas, Gümüşhane, Giresun, Ordu, Erzincan ve Bayburt.[4] Yeşilırmak Havzası; Çoruh Havzası, Doğu Karadeniz, Fırat-Dicle ve Kızılırmak havzaları ile komşudur.

Yeşilırmak'ın kolları ile beraber taşıdığı alüvyonlar merkezinde Çarşamba ilçesinin bulunduğu Yeşilırmak Deltası'nı oluşturmuştur.

Yakındaki yapılar

Amasya Bedesteni

Barajlar

Üzerinde Almus, Ataköy, Hasan Uğurlu ve Suat Uğurlu, Kılıçkaya, Süreyyabey barajlarının kurulduğu Yeşilırmak düzensiz bir rejime sahiptir.

Antik çağ filozofu Strabon'un eserlerinde adı İris olarak geçer.

Kaynakça

  1. ^ a b "Yeşilırmak Havzasının Genel Durumu". amasyakulturturizm.gov.tr. 6 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2017. 
  2. ^ Matthews, Roger; Glatz, Claudia (2009). "The historical geography of north-central Anatolia in the Hittite period: texts and archaeology in concert". Anatolian Studies. 59: 51-72. ISSN 0066-1546. 29 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2022. 
  3. ^ "TAY Oluz Höyük". 19 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2012. 
  4. ^ a b "Yeşilırmak Havzası Taşkın Yönetim Planının Hazırlanması Projesi". suyonetimi.gov.tr/. 2013. 6 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2017. 
  5. ^ "Yeşilırmak" (PDF). TÜRKİYE’NİN AKARSULARI VE VADİLERİ. 4 Ocak 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2017. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Karadeniz Bölgesi</span> Türkiyenin Karadeniz kıyısındaki coğrafi bölgesi

Karadeniz Bölgesi, ismini Karadeniz'den alan, Sakarya Ovası'nın doğusundan Gürcistan sınırına kadar uzanan Türkiye'nin yedi coğrafi bölgesinden biridir. Gürcistan, Doğu Anadolu Bölgesi, İç Anadolu Bölgesi, Marmara Bölgesi ve adını aldığı deniz ile komşudur. Türkiye'deki bölgeler arasında büyüklük bakımından üçüncü sırada yer almaktadır, ayrıca doğu batı genişliği ve yerel saat farkı en fazla olan bölgedir. Karadeniz Bölgesi'nin en büyük ve gelişmiş şehirleri sırasıyla 1.371.274 nüfusuyla Samsun, ardından Trabzon ve Ordu'dur.

<span class="mw-page-title-main">Avrasya</span> bir bütün olarak Avrupa ile Asya

Avrasya, Avrupa ile Asya'yı kapsayan coğrafi bölgeye verilen isim.

<span class="mw-page-title-main">Kızılırmak</span> Türkiye topraklarından doğup Türkiye topraklarından denize dökülen en uzun akarsu

Kızılırmak, eskiden Halis veya Alis, Sivas'ın İmranlı ilçesindeki Kızıldağ eteklerinden doğan ve Samsun'un Bafra ilçesinde Karadeniz'e dökülen bir nehir. 1.355 km. uzunluğu ile Türkiye'nin kendi sınırları içerisinde doğup kendi sınırları içinde denize dökülen en uzun akarsuyu olma özelliğini taşır. Sivas, Kayseri, Nevşehir, Kırşehir, Kırıkkale, Ankara, Çankırı, Çorum, Sinop ve Samsun illerinden geçen Kızılırmak, aralarında Delice Irmağı, Devrez ve Gökırmak gibi çok sayıda akarsu ve çayın sularını da toplayarak büyük bir kavis çizerek Bafra Burnu'ndan Karadeniz'e ulaşır.

Havza, bir nehir ya da göl havzası, nehrin kaynağı ile sonlandığı yer arasında kalan, nehre su veren tüm alanı kapsamaktadır. Akarsuyun ana kolu ve yan kolları ile birlikte sularını topladığı ve drene ettiği bu alana akaçlama havzası da denilir.

<span class="mw-page-title-main">Sakarya Nehri</span> Türkiyenin Karadeniz bölgesinde bir ırmak

Sakarya Nehri Kızılırmak ve Fırat nehirlerinden sonra Türkiye'nin üçüncü en uzun, Kuzeybatı Anadolu'nun ise en büyük akarsuyudur. Nehir, ismini Yunan Mitolojisi'ndeki nehir tanrısı Sangarius'dan almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Gediz Nehri</span> Türkiyede bir nehir

Gediz Nehri, Anadolu'dan Ege Denizi'ne dökülen Büyük Menderes Nehri'nden sonra ikinci büyük akarsudur.

<span class="mw-page-title-main">Turhal</span> Tokatın ilçesi

Turhal, Tokat ilinin il merkezine 46 km uzaklıkta olan ve Şubat 2021'de yayınlanan 2020 ADNKS kayıtlarına göre ilçe merkez nüfusu 63.133, köylerle birlikte ise nüfusu 79.776 olan bir ilçesidir. Turhal, hem ilçe merkez hem de köylerle birlikte toplam nüfus bakımından Erbaa'dan sonra Tokat'ın ikinci büyük ilçesidir.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Menderes</span>

Büyük Menderes, Batı Anadolu'nun en büyük nehridir ve Menderes Havzası'nın ana sulama kaynağıdır. Kufi Suyu ve Banaz Çayı kollarının birleşmesiyle oluşur ve Ege Denizi'ne dökülür. Uzunluğu 548 km'dir. Büyük Menderes ovası bataklıkları kurutulduktan sonra Türkiye'nin en verimli alanlarından birisi olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'deki akarsular listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Türkiye'deki bütün nehir, dere, çay ve suların döküldükleri yerlere göre listesi;

<span class="mw-page-title-main">D 100</span> Türkiyede bir devlet karayolu

D.100 ya da halk arasındaki adıyla E5, Türkiye'de bulunan bir devlet kara yoludur. Yol, Bulgaristan sınır kapısı Kapıkule'den başlayıp, Türkiye'yi batıdan doğuya boydan boya geçtikten sonra, İran sınır kapısı Gürbulak'ta sona eren ana yollardan biridir.

<span class="mw-page-title-main">Kelkit Çayı</span> Kaynağı Gümüşhanede, Yeşilırmak ile birleşip Karadenize dökülen akarsu

Kelkit Çayı, Yeşilırmak'ın kollarından biridir ve uzunluğu 320 km'dir. Gümüşhane'nin Çimen Dağları'ndan kaynaklanıp Yeşilırmak'a katılıp Karadeniz'e dökülmektedir.

Kazova, Tokat il merkezinin batısından başlayıp Turhal ve Zile ovalarına doğru giderek genişleyen ve doğu-batı yönünde uzanan bir çöküntü ovasıdır. Karadeniz'in 115 km güneyinde yer almaktadır. Kazova'nın denizden yüksekliği ortalama 550 m civarındadır. Yaklaşık 30.000 hektarlık arazisiyle Tokat'ın en büyük ovasıdır. Kuzeyinde Yaylacık Dağları, güneyinde ise Deveci Dağlarının Kuzey uzantısı olan Akdağlar yer almaktadır. Kazova'nın doğu-batı yönünde uzunluğu yaklaşık 50 km, kuzey-güney yönünde genişliği ise 10 km civarındadır; fakat bu genişlik ovanın doğusunda yer alan Tokat civarında yaklaşık 1 km'ye kadar düşmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Çarşamba Çayı</span> Konya da akarsu

Çarşamba Çayı, Konya ilinde bulunan bir akarsu. Bozkır ilçesi sınırları içerisinde Karacahisar köyü yakınlarında doğar, Mavi Boğaz'da Beyşehir Gölü'nden gelen kanal ile birleşir. Çumra ilçesinde kollara ayrılır ve Karakaya'da bataklıklarda sonlanır. Üzerinde Apa Barajı yer alır. 105 km uzunluğundadır. Konya ilinin tarımsal sulamasında önemli bir yer tutmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Timiș Nehri</span>

Timiş Nehri Romanya ve Sırbistan'da bulunan bir ırmak'tir. Timiş Nehri'nin kaynağı Romanya, "Caraș-Severin ilçesi"'nde Karpatlar Siradağlari güneyinde 2190 m irtifali "Tracu Dağlari"'ndadır. Timiş Nehri Romanya'da Banat yaylasını geçip Sırbistan'da Pançova'da Tuna Nehri'ne katılır. Timiş Nehri'nin uzunluğu 339.8 km olup bunun 241 km'si Romanya'da, 118 km'si Sirbistan'dadır. Havza alanı 13.085 km²'dir.

<span class="mw-page-title-main">Arpaçay</span>

Arpaçay veya Ahuryan Türkiye-Ermenistan sınırını oluşturan, Arpa Gölü'nden doğan, Aras nehrinin önemli kolu olan akarsu. Toplam 186 km uzunlukta ve 9.500 km² yağış havzasına sahiptir. Türkiye tarafında 5.437 km² büyüklüğündeki alanın sularını boşaltır. Karahan, Telek Suyu ve Kars Çayı önemli kollarıdır. Debisi 39.412 m³/sn'dir.

Yeşilırmak Deltası ya da Çarşamba Ovası, Samsun'da, Karadeniz'e dökülen Yeşilırmak'ın oluşturduğu delta. Çarşamba ve Terme ilçelerinin kurulu olduğu delta 90.000 km²'lik alanı ile Karadeniz'in en büyük deltasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Çekerek Çayı</span> Yeşilırmakın kolu

Çekerek Çayı, Yeşilırmak'ın kollarından biri. Sivas Çamlıbel Dağları'ndan doğar, Akdağ'dan gelen dereleri alır. Sulusaray'da ovada akarken Alan Dağı'nı geçtiği yerlerde dar derin vadiler oluşturur. Çorum Çayı'nın katılmasıyla iyice büyür. Kayabaşı Ovası'nda Tokat tarafından gelen Yeşilırmak'ın ana kolu ile birleşerek Yeşilırmak'ı oluşturur. İlkbahar ve sonbaharda taşıdığı su artmakta ve nehir kabarmaktadır.

Tersakan Çayı, Ladik Gölü'nden doğan, 100 km uzunluğundaki akarsu. Yeşilırmak'ın sol kollarından biridir. Uzunluğu 91,4 km, su toplama havzası 2684 km²'dir.

Çoruh Havzası, kuzeydoğu Türkiye ve Gürcistan topraklarında bulunan Çoruh Nehri'nin havzası. Büyüklüğü 19.654 km2, yıllık ortalama yağışı 540 mm'dir.

<span class="mw-page-title-main">Bolaman Irmağı</span>

Bolaman Irmağı, Orta Karadeniz'de, Ordu ili sınırlarında yer alan, Fatsa'nın doğusundan Karadeniz'e dökülen akarsu. Reşadiye-Aybastı sınırında dağların zirvelerinden, yaklaşık 1600 m'den doğar.