İçeriğe atla

Yayık

Polonya'daki bir müzede geleneksel ahşap yayıklar

Yayık, süt yağını tereyağına dönüştürmek için kullanılan geleneksel ahşap aygıt. Bu üretim sürecine yayıklama denir.[1]

Günümüzde gerek mandıra ve fabrikalarda kullanılan gelişmiş makineler gerekse geleneksel tereyağı üretiminde kullanılan elektrikli ev aletleri de yayık olarak tanınmaktadır.

1923 yılında modern bir mandırada kullanılan yayık

Yoğurt'tan tereyağı ve Ayran elde etmek için tahtaların sızdırmayacak şekilde bir araya getirilip silindir şekli verilmesiyle yapılır. Yayıklar iki kısımdan oluşur. İçinde yoğurdun konulduğu kısım ve bu yoğurdu karıştırmaya yarayan Bişek diye adlandırılan ve ucunda topuz bulunan uzun sopa. Geçmişte sütten tereyağı ve ayran elde etmek için sıkça kullanılan, tahtaların sızdırmayacak şekilde belli bir açıyla bir araya getirilmesiyle yapılan yayıklar, elektrikli yayıkların yaygınlaşmasıyla adeta teknolojiye yenik düşerken, bir zanaat da yok olma noktasına geldi. Tavana ipler ile asılan uzun yayıklara dökülen yoğurt ve su. Sürekli olarak belli bir ritimde çalkalanırdı.[2][]

Kaynakça

  1. ^ Hayvansal Ürünler Teknolojisi. Anadolu Universitesi. ss. 145-. ISBN 978-975-492-629-3. 
  2. ^ "Edebiyat ve Sanat Akademisi". edebiyatvesanatakademisi.com. 12 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2021. 

Ayrıca bakınız

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kımız</span> fermante içecek

Kımız, kısrak sütünün fermente edilmesiyle elde edilen geleneksel içecek. Orta Asya bozkırlarında yaşayan Kırgız, Başkurt, Kazak, Yakut, Uygur ve Özbek gibi Türk halkları ve Moğollar arasında bugün de önemli bir içecektir. Süt şekerince zengin olan kısrak sütünden îmâl edilen kımız, beyazımsı bir sıvıdır. Çok eski bir tarihi vardır. İlk olarak Orta Asya’da Türkistan ve Moğolistan taraflarında yaşayan kavimlerce içilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">İskender kebap</span> Bursaya özgü yoğurt ve domates soslu döner

İskender kebap, iskender döner veya Bursa Kebabı; Bursa yöresinin meşhur kebap yemeklerinden biridir. 1867 yılında Kayhan Çarşısı'nda başlamıştır. Aslında temel malzemesi döner olsa da iskenderi iskender yapan, üstündeki tereyağ, domates sosu, yanındaki yoğurt ve altındaki yağlı pide parçalarıdır. Ayrıca iskenderin eti herhangi bir dönerin etinden farklıdır. İskender kebabının yapıldığı et, Uludağ kekiği ile beslenen koçlardan elde edilir. İskender etinin yağı daha az olur. Kullanılan domates sosu ve yoğurt da kaliteyi çok etkilemektedir. Adını, 19. yüzyılın sonlarında Osmanlı İmparatorluğu'nda Bursa'da yaşayan mucidi İskender Efendi'den alır.

<span class="mw-page-title-main">Ayran</span> ana malzemesi yoğurt ve su olan geleneksel içecek

Ayran, yoğurdun içine su katılarak elde edilen bir tür içecek. Türk mutfağına ait olan en yaygın içeceklerdendir. Türkiye, Ermenistan, Azerbaycan, İran, Lübnan, Bulgaristan ve diğer bazı Balkan ülkeleriyle Orta Doğu ve Orta Asya ülkelerinde yapılır. Ayran yapımında doğal nitelikli yağlı koyun yoğurdu yeğlenir. Bir ölçü yoğurda en çok bir buçuk ölçü su karıştırılır. Nadiren su yerine süt de katılabilir. Az ölçüde tuz da eklenebilir. Türklerin geleneksel içeceği olan ayran, Balkan ve Asya ülkelerinde de içilir.

<span class="mw-page-title-main">Kefir</span> fermente süt ürünü

Kefir; Balkanlar, Doğu Avrupa ve Kafkasya orijinli, özel bir mezofilik simbiyotik kültür türü olan kefir tanelerinden yapılan ince yoğurt veya ayran benzeri fermente bir süt içeceği. Kefir, Kuzey Kafkasya'dan dünyaya yayılmıştır. İnek keçi veya koyun sütüne kefir taneleri aşılanarak hazırlanıp Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri'ne ve dünyanın dört bir yanına yayılmıştır. Avrupalılar kefir tarifini 18. ve 19. yüzyıllarda ele geçirerek Avrupa'ya yaydı.

<span class="mw-page-title-main">Süzme yoğurt</span>

Süzme yoğurt, labne (torba yoğurdu), torbalara konularak suyunun süzülmesi sonucu elde edilen koyu kıvamlı yoğurda verilen addır. Labne ismi arapça kökenlidir ve mayalanmış süt ürünlerine verilen genel addır. Günümüzde soğuk meze yapımında sıklıkla kullanılır. Süzme yoğurt, Levant, Doğu Akdeniz, Orta Doğu, Orta Asya ve Güney Asya mutfaklarında tüketilse de, Kuzey Amerika'da "Yunan yoğurdu" ve Britanya'da "Yunan usulü yoğurt" adıyla pazarlanmaktadır. 100 gram süzme yoğurt 457 kJ enerji vermektedir. 2012'de, "Yunan yoğurdu" adıyla pazarlanan süzme yoğurdun Amerika Birleşik Devletleri yoğurt endüstrisindeki 4.1 milyar dolarlık büyümede büyük bir payı olduğu rapor edilmiştir. ABD'de süzme yoğurdun resmî bir tanımı yoktur. Bu yüzden kıvamlaştırıcı maddelerle kıvam verilen yoğurtlar süzme yoğurt olmasa bile "Yunan yoğurdu" adıyla satılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Tereyağı</span>

Tereyağı, ana maddesi süt yağı olan bir mandıra ürünüdür. Tereyağının bileşiminde yaklaşık %80 oranında süt yağı, su, süt şekeri, mineraller, kolesterin, suda çözülmüş vitaminler, protein, asitler ve aroma veren maddeler yer alır. Tereyağı, gıda ve kozmetik sanayisinde kullanılan bir hammaddedir.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan Ulusal Mutfağı</span> Azerbaycanın ulusal mutfağı

Azerbaycan mutfağı Azerbaycan'ın ulusal mutfağıdır. Avrupa ve Orta Doğu mutfaklarını etkilemiş hem de bu mutfaklardan etkilenmiştir. Ayrıca Azerbaycan mutfağı yörelere göre de farklılıklar gösterir.

<span class="mw-page-title-main">Yayıkaltı</span> mandıra ürünü

Yayıkaltı, yayık altı, veya yayık ayranı, bir süt ürünüdür. Yayıkaltı, tereyağı elde edilmesi için süt ürünlerinin yayıklanmasından sonra geride bırakılan sıvıdır. Fermente edilmiş krema veya yoğurttan yapılabileceği gibi sütten de üretilebilir, ancak sütten üretim genellikle sanayide kullanılmaz. Batı Avrupa'da özellikle ekşi veya tatlı kremadan arta kalan yayıkaltı, doğrudan içilmesi, çorbalara katılması veya konsantre edilerek hayvan yemi olarak kullanılması ile değerlendirilir. İngilizce konuşan ülkelerde buttermilk adı ile bilinir ve bazen Türkçede de bu kullanım görülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Yoğurt</span> Sütün bakteriyel fermantasyonu ile elde edilen besin

Yoğurt, besin değeri yüksek, laktik asit fermantasyonu sonucunda elde edilen ve canlı laktik asit bakterileri içeren fermente bir süt ürünüdür. Lactobacillus bulgaricus ve streptococcus thermophilus sütten yoğurt yapmak için kullanılan birkaç bakteri türünden biridir. Ek olarak, diğer lactobacillus ve bifidobakteriler bazen yoğurdun kültürü sırasında veya sonrasında eklenir. Yoğurt katı veya sıvı (içme) kıvamında, şekerli, ekşi tatlarında, meyveli, sebzeli, çikolatalı, vanilyalı ve başka tatlarda mevcuttur. Bunun dışında da yoğurdun çeşitleri bulunmaktadır. Örneğin; süzme yoğurt yaygın olarak meze yapımında kullanılmaktadır. Yoğurt ile yapılan pek çok yemek ve içecek türü vardır, ayran, cacık ve keş bunlardan bazılarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Mandıra ürünü</span> sütten elde edilen yiyecek veya içecek

Mandıra ürünü veya süt ürünü sütten elde edilen yiyecek veya içecek olarak tanımlanır. Bu ürünlerin üretildiği yere mandıra adı verilir. İşlenmemiş süt genellikle inekten elde edilir; koyun, keçi, manda, at vb. memelilerden de elde edilebilir. Mandıra ürünleri Avrupa, Orta Doğu ve Hint mutfaklarında çoklukla bulunurken, Doğu Asya mutfağında da neredeyse hiç yer etmemiştir.

Arnavutluk tarih boyunca birçok devletin yönetimi altına girmiş, bu süreçte yalnızca siyasi veya askeri olarak değil, aynı zamanda kültürel açıdan da etkilenmiştir. Bu sebepten dolayı Arnavut mutfağı başta Türk, İtalyan ve Yunan mutfakları olmak üzere genel itibarıyla Akdeniz mutfağından izler taşımaktadır. Bugün Arnavut halkı tarafından sıkça tüketilen ve yapılan baklava, aşure, kadayıf gibi tatlılar; dolma, yaprak sarma, tarator gibi aperitifler ve ayran, siyah çay, Türk kahvesi gibi içecekler Osmanlı zamanından başlayarak Türk mutfağından Arnavut kültürüne geçen yiyecek ve içeceklerden bazılarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Çerkes mutfağı</span>

Çerkes mutfağı, Çerkeslere özgü yemek pişirme tarzıdır. Çerkes yemekleri (шхынхэр) daha çok et ve süt ürünleri ağırlıklıdır. Çerkesler ekmeği az kullanırlar. Çerkesleri/Adığeleri tanıtan yemekler şıpsı-p’aste ile şelame-halıjo’dur. Adiğelerin geleneksel yemekleri et, tahıl ve süt yemeklerinden oluşur. Çerkeslerde yemeğe başlamadan, sofra büyüğünün bir konuşma (dua) yapması adettir.

<span class="mw-page-title-main">Donmuş yoğurt</span>

Donmuş yoğurt veya Dondurulmuş yoğurt, yoğurt ve bazen diğer mandıra ürünüleriyle yapılan dondurulmuş bir tatlıdır. Genellikle dondurmadan daha tatsızdır, ayrıca yağ daha düşüktür. Buzlu sütten ve geleneksel "soft serve" dondurmalarından farklıdır. Yoğurdun aksine, donmuş yoğurt ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından düzenlenmemektedir, ancak bazı ABD devletleri tarafından düzenlenmektedir. Dondurulmuş yoğurt canlı veya aktif bakteri kültürleri içerebilir veya içermeyebilir.

<span class="mw-page-title-main">Katık</span> süt ürünü

Katık Türk ülkelerinde popüler olan geleneksel, mayalanmış süt ürünüdür. Ayrandan daha katı bir yoğurt yapısına sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Tatar mutfağı</span> Tatarlara özgü yemek kültürü

Tatar mutfağı, başta Rusya içindeki Tataristan olmak üzere farklı ülkelerde ve coğrafi bölgelerde yaşamakta olan Tatarların yemek kültürüdür.

<span class="mw-page-title-main">Yayık ayranı</span> özel bir teknikle yapılmış ayran

Yayık ya da katık ayranı, veya çalkama Türkiye'nin yayık ile tereyağı yapılan bölgelerinde üretilen ve günümüzde tüketilen ayrandan farklı bir fermante süt ürünüdür. Ayran, yoğurda su ve tuz eklenmesi ile hazırlanırken, yayık ayranı, yoğurda su eklenerek yayıkta dövülmesi, tereyağının ayrıştırılması ve yoğurttan arta kalan açık renkli, yapışkanımsı kıvamlı ve kendine has kokulu yayıkaltına tuz eklenmesi sureti ile üretilmektedir. Yayık ayranı için kullanılan yoğurdun, normal yoğurda kıyasla daha uzun süre fermante edildiği ve güçlü bir ekşi tada sahip olduğu kaydedilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Haşıl (yemek)</span> Yemek

Haşıl, Kars, Sivas, Erzurum, Rize, Gümüşhane, Bayburt ve Yusufeli başta olmak üzere Anadolu ve Kuzey İran'da yapılan bir yemektir. Kars yöresine özgü olduğu düşünülen haşılın yapımı bölgeden bölgeye farklılık göstermektedir.

Tomas peyniri(Serto, Dorak peyniri veya Karın Kaymağı peyniri) bir çeşit tulum peyniridir. Tomas peyniri Doğu Anadolu Bölgesinin Tunceli, Bingöl, Elazığ, Erzurum, Kars, Sivas ve Muş illerinde yapılmaktadır. Tomas peyniri, yayık altı ayranının kaynatılması sonucunda elde edilen çökeleğin tereyağ, kaymak veya yoğurt katılarak bileşiminin zenginleştirilmesi ve deri tulumlara basılarak olgunlaştırılmasıyla elde edilir. “Tomas peyniri” adını Yunancada “deri meşin” anlamına gelen tomas kelimesinden almıştır.

Sakıpağa SGS Süt ve Gıda A.Ş. veya yaygın adıyla Sakıpağa, Türkiye merkezli bir gıda şirketidir. Şirket, 1923 yılında Yoğurtçu Hacı Sakıp Bey tarafından kurulmuş olup ağırlıklı olarak süt ürünleri üretimi yapmaktadır. Şirketin merkezi ve fabrikası İzmir'in Menemen ilçesinde yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Yak tereyağı</span>

Yak tereyağı yerli yak sütünden yapılan tereyağıdır. Çin, Hindistan, Moğolistan, Nepal ve Tibet'teki birçok çoban topluluğu, tereyağı da dahil olmak üzere yak sütünden yapılan süt ürünlerini üretir ve tüketir. Bütün yak sütü, bütün inek sütünün yaklaşık iki katı yağ içeriğine sahiptir ve peynire daha yakın bir dokuya sahip bir tereyağı üretir. Güney Orta Asya ve Tibet Platosu'ndaki çoban toplulukları için temel bir gıda ürünü ve ticaret maddesidir.