Yatay hareketlilik

Yatay hareketlilik veya yatay mobilizasyon^[a], bireyin veya grubun aynı toplumsal sınıfta, güç veya statü düzeyini değiştirmeksizin aynı durum kategorisi içindeki hareketliliğidir.^[1] Toplumsal hareketliliğin bir tipi olan yatay hareketlilik, bireyin ekonomik durumu, prestiji ve yaşam biçiminde değişiklik olmaksızın fiziksel mekan veya meslek değiştirmesine, benzer bir grup ya da statüden bir diğerine doğru ileri ya da geri hareketi ifade eder. Toplumsal hareketlilik tiplerinden biri olan yatay hareketlilik, on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında artış göstermiştir. Yatay hareketlilik ile ilgili olarak çalışmalar yapılmıştır.

Rus asıllı Amerikalı sosyolog Pitirim Sorokin, yatay hareketliliği, dikey konumda hiçbir değişiklik olmaksızın dini, bölgesel, politik veya diğer yatay kaymalardaki bir değişiklik olarak tanımlar.^[2] Andrew W. Lind'e göre yatay hareketlilik, bir kişi mesleğini değiştirdiğinde ortaya çıkar, ancak toplumsal statüsü değişmeden kalır. Örneğin, bir doktor sağlık hizmetindeki işinden tıp fakültesinde öğretmenliğe geçerse, meslek değişir, ancak saygınlık ve sosyal statü aynı kalır.^[3] Cameron Anderson'a göre sosyal statü, bir kişinin sahip olduğu kabul edilen sosyal değer düzeyidir.^[4] Amerikalı sosyolog Linda K. George yatay hareketlilikteki sosyal statü faktörlerini iş, servet, başarı, eğitim, etnik köken ve medeni durum olarak sıralamıştır.^[5]

Pitirim Sorokin, pozisyonlar arasındaki toplumsal hareketlilik dikey ve yatay olmak üzere iki tip olarak tanımlamıştır. Sorokin'e göre yatay hareketliliğin artış eğilimi gösterdiği ilk dönem on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısıdır.^[6] Hareketin yönü konusunda Sorokin'in yaptığı bu ayrımı sürdürecek ve geliştirecek akademik çalışmalar yapılmıştır. Bir kişinin kendi yaşamı içerisinde gösterdiği dikey veya yatay toplumsal hareketlilik kuşak-içi hareketlilik olarak adlandırılır.^[7] Max Weber’e göre, aşağı veya yukarı olacak şekilde hareketlilik değiştiğinde sınıfsal çatışmalar merkezi önemini kaybeder ve grup dayanışması yerini rekabete bırakır.^[8] Çatışmacılara göre, rekabet ve endüstriyelleşmeden dolayı sosyal rollerin çeşitlenmesi yatay hareketliliğin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.

Yatay hareketlilik, kantitatif araştırma yöntemlerinden biridir. Amerikalı araştırmacı Werrett Wallace Charters, Amerikalı öğretmenler üzerine The Social Background of Teaching adlı yatay hareketlilik araştırması yapmıştır.^[9] Missouri Üniversitesi'den John W. Alspaugh, An Index of Teacher Horizontal Mobility^[b] adlı yatay hareketlilik metroloji (ölçüm) araştırmasında "Yatay hareketliliğin özellikleri ve onu ölçmeye çalışmak, çeşitli eğitimci türlerinin hareketliliği ile ilgili araştırma hipotezlerini test etme konusundaki ilgiden kaynaklanmıştır." diyerek Charters'a atıfta bulunmuştur.^[10] Alspaugh, öğretmenlerin yatay hareketliliğinin ölçümsel hesaplaması ile ilgili formüller geliştirmiştir.^[11]

Öğretmen hareketliliği çalışması (İngilizce: Teacher mobility stud), John W. Alspaugh'un 1969 yılında yayınladığı An Index of Teacher Horizontal Mobility adlı araştırmasında yer alan bir yatay hareketlilik metroloji çalışmadır. Alspaugh'ın bu çalışmasındaki amaç, araştırma aracı olarak kullanılacak bir öğretmen hareketliliği endeksi geliştirmekti.^[12]

Alspaugh'ın çalışması şu şekildedir:

Hareketlilik dizininin geçerli olması için eğitmenin genel hareketlilik konseptini kabul etmiş olması gerekir. Yukarıdaki taraftaki tablo 3 kariyer düzenini en azdan en çoğa göre sıralamadır.

Her yatay çizgi, bir öğretim kariyerinin ilk 15 yılı için bireysel bir hareketlilik modelini temsil eder. Yıllar altta belirtilir. Çizgideki işaretler, aşağıda belirtilen yılın sonunda öğretmenin yeni bir okul bölgesine taşındığını gösterir.^[12]

Alspaugh, grafikte yer alan değişkenlerle ilgili olarak aşağıdaki varsayımları yapmıştır:^[11]

• ${\textstyle {D}}$, ${\textstyle {1}}$'den ${\textstyle {N}}$'ye kadar tamsayı değerleri varsayarak hareketlilik modeline göre değişir.
• ${\textstyle {\mathsf {1}}\leq {\mathsf {L}}\jmath \leq {\mathsf {N}}}$
• ${\textstyle {N}}$, her bir sıralama grubu için sabittir, ${\textstyle {N}\geq {2}}$ ve ${\textstyle {N}}$, öğretmenlik kariyerinin ilk yılını ${\textstyle {N}}$ temsil eder.

The Power Elite^[c], Amerikalı sosyolog C. Wright Mills tarafından 1956'da yayınlanmış bir kitaptır.^[13] Mills, bu kitapta, siyasi, askeri ve ekonomik seçkinler arasındaki ilişkinin yatay hareketliliğini işlemiştir. Mills, yatay hareketliliğin, üç kurumsal yapı içinde ve arasında hareket ettiğini yazmıştır.^[14]

• Toplumsal tabakalaşma
• Toplumsal hareketlilik
• Sosyoloji

Notlar

Dipnotlar

Kullanılan kaynaklar

• Yatay hareketliliğin anlamı 28 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)