Yara

Yara
Yüzeyel mermi yarası.
Uzmanlık	Acil tıp

Yara, fiziksel veya kimyasal bir etkenin vücut bütünlüğünü bozacak şekilde oluşturduğu her türlü hasara denir. Biyolojik, fiziksel ve kimyasal nedenlerle deri ya da mukoz membran bütünlüğünün bozulması, tahrip olması, dokuların kesilmesi sonucu, dokuların fizyolojik özelliklerinin geçici veya tamamen kaybolmasına yara adı verilir. Sadece cilt bütünlüğünün bozulması anlamına gelmez; örneğin, künt bir darbeyle ciltte bozukluk gözlenmeyebilir ancak kemik kırığı veya iç organ yırtığı oluşabilir.

Açık yaralar, yarayı oluşturan nesneye göre sınıflandırılabilir. Açık yara çeşitleri:

• Kesik (veya insizyon); bıçak, jilet veya cam parçası gibi keskin nesnelerce oluşturulan düzgün şekilli yaradır.
• Yırtık (veya laserasyon), künt travma sonucu oluşan düzensiz, yırtık benzeri yaradır. Yara düzgün kesilmediği için yara dudakları boyunca damar, sinir köprüleri görülebilir.
• Sıyrık (veya abrazyon), derinin üst katmanının (epidermis) soyulduğu yüzeyel bir yaradır. Genelde kaba yüzeylere kayıp düşme sonucu oluşur.
• Delik, kesici-delici veya delici aletler ile meydâna getirilen yaralardır. Bıçak, kılıç, kama, kasatura, hançer, çakı, sustalı çakı, saldırma, kama, makas, falçata gibi aletlerle veya iğne, şiş, tığ, çuvaldız, çivi, tornavida, firkete, toplu iğne, bız, pergel, törpü, eğe, bisiklet teli, ucu sivriltilmiş demir çubuklar gibi aletlerdir.
• Kopma (veya avülsiyon), vücuttaki bir yapının zorla koparılmasıyla oluşan yaradır. Önemli olan nokta; vücut parçası kesilerek değil, çekilerek koparılmıştır.
• Açık kemik kırığı, kırık kemik ucunun deriyi delmesi ve açığa çıkmasıyla oluşan yara.
• Kimyasal, fiziksel veya radyoaktif etkenlerle oluşmuş yaralar. Örneğin: yanık, vs.
• Yanıklar; Bölgesel olarak ısı, ateş, toksik madde ya da radyoaktif ışınlarla karşılaşma sonucu doku hasarına bağlı olarak meydana gelen yaralardır.

• Bere (veya kontüzyon veya çürük), künt travma sonucu küçük damarların yırtılması ve bunun sonucunda doku aralıklarına sızan kanın pıhtılaşmasıdır. Çapları küçükten büyüğe peteşi, purpura ve ekimoz olarak sıralanabilir. Ciltte görünmeyen ama daha derin dokularda oluşan türüne derin ekimoz denilir.
• Hematom, travma sonucu yırtılan damarlardan çıkan kanın, sadece doku aralıklarına değil, doku boşluğunu dolduracak miktarda, bir kitle oluşturacak şekilde meydana gelen yaradır.
• Ezilme veya ezik, büyük bir kuvvetin doku üzerine etkisiyle dokunun sıkışması sonucu oluşan yara.
• Kemik kırığı

1. Ezici alet yaraları ya da künt travmaya bağlı yaralar en sık karşılaşılan yara türüdür. Ağırlıkları ile iş gören künt cisimlerle meydana gelen yaralar künt travmatik yaralar olarak da adlandırılmaktadır. El, ayak, tekme, yumruk, kafa atılması, sopa, cop, taş, demir, diz, boynuz, dirsek, diş, çekiç, demir çubuk, odun, sandalye, dipçik, muşta, keser sırtı, tokmak, tabanca kabzası, duvar, toprak, araba ve vagon gibi pek çok cisim veya aletle künt travmatik yara ya da ezici alet yarası meydana gelebilir. Ezici alet yaraları iki şekilde meydana gelmektedir. Ya hareket halinde bulunan ezici cisim kişiye çarpmakta (aktif tesir) ya da sabit olan ezici cisme hareket halindeki kişi çarpar (pasif tesir). Yüksekten düşme, ayağın tökezlenip yere düşülmesi, bir ağaca ya da direğe çarpma pasif tesire örnek olarak verilebilir.Künt travma sonucu meydana gelen yaralar; düzensiz, yara dudakları tırtıklı, girintili, çıkıntılı, düzensiz, yara çevresinde ya da zemininde dar veya geniş sıyrıkla ekimoz veya hematom bulunan, yara içinde kopmadan kalmış doku, damar ve sinir liflerinden ibaret köprüler bulunan özelliktedir.
2. Kesici alet yaraları
3. Kesici-delici alet yaraları;bıçak, kama, hançer hem kesici hem de delici özelliğe sahip nesnelerce oluşturulan yara.
4. Kesici-ezici alet yaraları;balta, satır, girebi gibi hem ağır hem de kesici özelliğe sahip nesnelerce oluşturulan yara. Hem kesik hem bere hem de kırık oluşturabilen bir yara çeşididir.
5. Delici alet yaraları;kıymık, çivi, tornavida gibi nesnelerle derinin delindiği yaradır.
6. Ateşli silah yaraları; mermi, saçma ve benzeri nesnelerce oluşan yara. Tek mermi; giriş ve çıkış şeklinde iki yara oluşturabilir.

• 
  Kopma yaralanması
• 
  Bacakta yırtık
• 
  Ayak tabanında mikrop kapmış delici yara
• 
  Dart oyunu sırasında dizde oluşmuş delici yara
• 
  Parmakta kesik

Yaralar, kontaminasyon düzeylerine göre de sınıflandırılabilir:

• Temiz yara, steril koşullarda yapılan herhangi bir mikroorganizmanın bulunmadığı, komplikasyona girmeden iyileşmeye yatkın yara çeşidi. Örneğin: ameliyat yaraları, biyopsi yaraları vb.
• Kontamine yara, yaranın oluşumu sırasında patojen organizmaların ve yabancı maddelerin bulaştığı yaradır.
• Enfeksiyonlu yara, yarada patojen organizmaların bulunduğu ve çoğalarak enfeksiyonun klinik bulgularını oluşturan yara. Sarımsı görünür, irin sızar, ağrılıdır ve kırmızılık görünür.
• Kolonileşmiş yara; kronikleşmiş, içinde pek çok organizmanın koloni oluşturduğu, iyileşmesi zor yara.

Yarayı iyileştirmek için vücut, yara iyileşme işlemi olarak bilinen bir dizi süreç oluşturur.

Vikisözlük'te yara ile ilgili tanım bulabilirsiniz.

Wikimedia Commons'ta Yara ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.