Yapısal işlevselcilik

Makale serilerinden
Sosyoloji
Konular Tarihi Dallar Zaman Çizelgesi Dizin
Metodlar Kantitatif Nitel Karşılaştırmalı İşlemsel Etnografya Konuşma analizi Tarihsel yöntem Röportaj Matematiksel Ağ analizi Anket
Dallar Ahlak Aile Askerî Barış, savaş ve sosyal çatışma Beden Bilgi Bilim Bilimsel Çalışma Çevre Demografi Din Edebiyat Eğitim Endüstri Feminist Gıda sosyolojisi Göç sosyolojisi Hukuk sosyolojisi Irk ve etnik ilişkiler Ekonomi İnsan ekolojisi İnternet Kalkınma Kamu Kent Kırsal Kriminoloji Kurumlar Küçük gruplar Kültür Mali Medikal Mimarlık Natüralist Sağlık sosyolojisi Sağlık ve hastalık Sanat Sanayi sosyolojisi Simgesel etkileşim Siyaset sosyolojisi Sosyal hareketler teorisi Sosyal psikoloji Sosyoloji Sapma Tarihsel Teknolojinin sosyal inşası Terörizm sosyolojisi Cinsiyet Toplumsal tabakalaşma Uygulamalı sosyoloji
Kişiler Doğu Asya 1900'ler Fei Xiaotong Güney Asya 1800'ler G.S Ghurye 1900'ler Irawati Karve M. N. Srinivas Orta Doğu 1400'ler İbn Haldun Avrupa 1700'ler Auguste Comte Emmanuel Joseph Sieyès 1800'ler Émile Durkheim Harriet Martineau Karl Marx Georg Simmel Herbert Spencer Ferdinand Tönnies Max Weber 1900'ler Michel Foucault Jürgen Habermas Kuzey Amerika 1800'ler Jane Addams Ernest Burgess W.E.B. Du Bois George Herbert Mead Thorstein Veblen 1900'ler James Coleman Patricia Hill Collins Erving Goffman Paul Lazarsfeld Charles Wright Mills Robert K. Merton Theda Skocpol Dorothy E. Smith
Sosyolojik perspektifler Çatışma teorileri Eleştirel teori Yapısal işlevselcilik Pozitivizm Sosyal inşacılık
Liste Bibliyografi Terminoloji Dergiler Kuruluşlar Kişiler Zaman çizelgesi Ülkeler
Vikiproje:Sosyoloji

Yapısal-işlevselcilik (İngilizce: Structural-functionalism): Öncelikle yapısal işlevselcilik ontolojik olarak Holistik paradigma içerisinde değerlendirilebilir. Esas itibarıyla metodolojik bir araç olarak sosyoloji disiplini içerisinde kullanılmakta olan bu yaklaşım; siyaset bilimi, antropoloji, psikoloji, sosyobiyoloji, sosyal psikoloji gibi disiplinler ve alt disiplinler bünyesinde sosyal bilimler alanında önemli bir hareket noktası konumundadır. 19. yy.da Herbert Spencer'ın organizmacı toplum yapısı yaklaşımı ile bağlantılı olarak gelişen, ama asıl olarak işlevselci yaklaşımın devamı niteliğindeki bu metodolojik yaklaşım, özellikle 20. yüzyılda Talcott Parsons ile şekillenmiştir. Kuramsal çerçeve açısından antropoloji disiplinindeki en önemli kuramcıları Bronislaw Malinowski ve Alfred Radcliffe-Brown'dır. Sosyolojik gelişim çizgisinde bu yaklaşımın en önemli kuramcıları Herbert Spencer, Auguste Comte, Emile Durkheim, Talcott Parsons, Robert K. Merton ve David Keen'dir.

Üzerine düşünülen konu öncelikle toplum ve yapısıdır. Sosyal fenomenlerin tahlilinde toplum yapısı ve işlevleri ortaya konulur. Başlıca şu sorulara verilebilecek cevaplar çerçevesinde bilimsel nitelik bu bakış açısıyla şekillenir: Sistem ne üzerinde yoğunlaşmıştır, işleyiş biçimi, değişimin nasıl gerçekleştiği ve üretilenin ne yönde çıktılar verdiği. Bu kuram çerçevesinde toplumun yapısı ve işlevleri dikkate alınır. Önemli olan ve ortaya konulmaya çalışılan, toplumun bir bütünlük içerisinde kendi sürekliliğini sağlamasının izahıdır. Bu durum organik toplum modeli baz alınarak izah edilmektedir. İşlevselci yaklaşım statükodan yana olmaktan öte, daha çok değişimi vurgulamak istemez. Değişim; toplumsal sistemi, parçalar arasındaki bütünleyici ahengi yıpratabilir hatta bozabilir. Bu durumda toplumsal işlev yıpranacak ve kendisini yeniden inşa edecek ve düzene oturtacaktır. Çatışma durumu da benzer şekilde sistemin işleyişi, düzeni ve sürekliliği için kaçınılması gereken bir durumdur. İşlevselcilik bu temel düşünüş üzerinden hareket ettiği için statükocu olarak nitelendirilmektedir.

Yapısal işlevselci yaklaşıma göre toplumun çekirdeği bireydir. Toplumun alt sistemleri bireylerin bir aradalığı ile oluşur. Tek tek bireylerin bütünlüğü alt sistemleri, alt sistemlerin işlevsel bütünlüğü ise sistemi meydana getirir. Birey, toplumsal bir rol içerisinde ele alınır ve yapısal işlevselcilik bu role sahip bireye "aktör" demektedir. Birey aynı zamanda sahip olduğu role uygun bir statü içerisinde yer alır ve rol kavramı statü ile birlikte anlam kazanır.^[1] Durkheim büyük oranda Auguste Comte'un organizmacı pozitivizminden dayanak bularak toplumsal yapıyı organizma benzeri bir hal ile açıklamıştır. Yapısal işlevselci yaklaşımın en büyük temsilcilerinden Talcott Parsons'a göre de bu örnekten yola çıkılabilir.

Toplumsal değişme, Parsons'un belirttiği şekilde, toplumsal sistemin bir bütün halinde çalıştığı ve bu bütünün karmaşık yapısının kendi içerisinde bir uyumu barındırdığı savından yola çıkılarak değerlendirilmektedir. Sistem, kusursuz biçimde işleyebilmenin yöntemlerini kendine içkin biçimde meydana getirmektedir. Herhangi bir "kusursuzluk"tan sapma hali, hızlı biçimde tekrar düzenli hale geçişi ve uyumu ardında taşır.

Parsons'a göre yapısal işlevselci kuramsal perspektif ile bağlantılı olarak 4 görünüm ışığında toplumsal değişim tartışılabilir:

1. Farklılaştırma
2. Uyumlu yükseltme
3. Kapsama
4. Gerçek değerleme

Amerikan sosyolojisi esas olarak, tarihsel olaylara hapsolmak yerine olanı betimlemeyi, güncel toplumsalı çözümlemeyi amaçlar. Toplumsal bütünü parçalar halinde bütünden soyutlanmış biçimde analiz eder. Bu çözümlemeler esnasında analizler bireylere kadar indirgenir. Bireylere indirgenen güncel sosyolojik analizler ortaya psikolojik yaklaşımı çıkartır. Toplum bir işlevler bütünüyse, işlevler de incelenmelidir. Toplumdaki uyumun algılanabilmesi ve sürdürülebilmesi işlevsel yaklaşım ile mümkündür. Değişim farklılaşmadır. Toplum büyüyerek farklılaşır, fakat özünde değişmez. Farklılaşma:Yapıların değişmeye başlamasıyla,değişen işlevlere uygun yapıların oluşturulması veya işlevlerin o yeni yapılara uygun hale getirilmesidir.^[2]

Weber’in tesiriyle rasyonelleşmeye önem verilmiştir. Bu, bilim ve teknolojiden ve düşünce sisteminden kaynaklanır. Rasyonalizasyon, toplumsal sistemin temelindeki değer yargısı sisteminin oluşturduğu süreçtir. Değer yargısı sistemi bu yaklaşımda karizmatik niteliktedir. Mevcut toplumsal sistemin korunmasını amaçlar. Rasyonelleşme, değişimi zorlayan bir iç yönelmedir. Bununla birlikte toplumsal sistemin temelinde yatan değer yargısı sisteminin oluşturduğu ve biçimlediği uyum ve denge koşulları içinde yönlenen ve aynı zamanda koşullarla sınırlanan bir süreçtir. Denge ve uyum değişime karşıdır. Oysa çatışmacı bir yapı anlayışı değişimi gerekli kılar ve izahını kolaylaştırır.

Fransız orijinli post yapısalcı (postmodern) düşün dünyasına kadar uzanan bir işlev ve yapı sentezi özellikle dil, mikro olanın izahı ve genel soyutlamalara ulaşma, parçalı düşün gibi kuramsal tartışmalarda sıklıkla kullanılmaktadır. Ferdinand de Saussure, Gilles Deleuze, Jacques Derrida, Jacques Lacan, Jean Baudrillard, Michel Foucault gibi dil ve yapı bütünlüğünden parçalı mikro iktidar alanına kadar ulaşan varsayımlar ve kuramlar bütününe şahit olmaktayız.

• Abrahamson,Mark., "Functionalism", Prentice-Hall Inc. 1976 NewJersey (Çev: Prof.Dr.Nilgun Celebi)
• Canoglu, Ayse., "Talcott Parsons’in Amerikan Sosyolojisine Katkiları", 1989,Istanbul Üniversitesi (Basılmamış Yuksek Lisans Tezi)
• Fine, Gray Alan., "Talking Sociology", Alllyn and Bacon Inc.3rd ed., 1993.
• Johnson, Allan G., "Blackwell Dictionary of Sociology", Blackwell Company, 2000.
• Kızılçelik, Sezgin., "Sosyoloji Teorileri-I", Nüve kültürmerkezi, 1994.
• Kızılçelik, Sezgin., "Sosyoloji Teorileri-II", Anı Yayıncılık, Kasım 2000.
• Kongar,Emre, "Toplumsal Degisme", Remzi kitabevi,4.Basim, 1985, İstanbul.
• Turner, Jonathan H., "The Structure of Sociological Theory", Wadsworth, Publishing Company, 6th. Edition, 1998.
• Alan Swingewood, "Sosyolojik Düşüncenin Kısa Tarihi", Bilim ve Sanat, Çev:Osman Akınhay, 1998, Ankara.
• Poloma,Margaret M., "Çağdaş Sosyoloji Kuramları", Gündoğan Yay., Çev:Hayriye Erbaş, 1993, Ankara.

• İşlevselcilik
• Yapısalcılık