Yanlışlıklar Komedisi

Yanlışlıklar Komedisi
*The Comedy of Errors*
Yanlışlıklar Komedisi; The Comedy of Errors
The Comedy of Errors
	Dromio ikizleri; McLoughlin Brothers baskısı kitap
Yazar	William Shakespeare
İlk gösterim	1589 ile 1594 arası
Ülke	İngiltere
Orijinal dil	İngilizce
Tür	Komedi
Zaman ve mekân	Antik Efes

Yanlışlıklar Komedisi (İngilizce özgün adı: The Comedy of Errors) ünlü İngiliz yazarı William Shakespeare tarafından yazılmış bir komedi oyunudur. Bu oyun Shakespeare'in oyun yazarlığı kariyerinin başlangıçında hazırlandığı oyunlardan birisi olup 1589 ile 1594 arasında yazıldığı sanılmaktadır. Bu Shakespeare'in oyunları arasında en kısa sürenidir. Bu oyun Shakespeare'in komedileri içinde en çok bir fars karakterli olanıdır ve içinde soytarılık ve hüviyet karışıklıkları, cinaslar ve söz oyunları çok yer almaktadır. Yanlışlıklar Komedisi'nde Shakespeare'in klasik tiyatronun üç birlik prensibine (zaman, mekân ve aksiyon birlikleri) uyduğu nadir iki oyundan birisidir (Bu prensiplere uyan diğer oyunu Fırtına'dır.)

Yanlışlıklar Komedisi iki değişik özdeş ikiz kardeşin karşılaşma hikâyesini anlatmaktadır. Sicilya'nin Sirakuza sehrinden Antifolus uşağı Dromio ile birlikte Efes'e gelirler. Efes hem Sirakuzalı Antifolus'in ikiz kardeşinin Efesli Antifolus'un hem de uşağı Sirakuzalı Dromio'nun ikiz kardeşi olan ve Efesli Antifalus'un uşağı olan Efesli Dromio'nun yaşadıkları şehirdir. Sirakuzalı ikizler Efesli ikizlerin arkadaşları ve akrabaları ile karşılaştıkları zamanlar ortaya çıkan hüviyet karışıklığı nedeni ile bir sıra çılgınca terslikler meydana gelmekte; yanlış yere dayak yemeler, enseste yakın baştan çıkartmalar, Efesli Antifolos'un hapse atılması ve (aldatma, hırsızlık, cinnet getirme ve şeytanların hakimiyetine girme şeklinde) suçlamalar ortaya çıkmaktadır.

Yanlışlıklar Komedisi; opera, müzikal oyun, tiyatro ve beyaz perde için adapte edilmiştir.

Yazılma kaynağı, zamanı ve sahnede ilk oyun

Bu oyunun olaylar örgüsü antik klasik Latin yazarlarından, özellikle komedi yazarı Plautus'un iki komedisinden, alınmıştır.

Bunlardan Menaechmi isimli komediden aynı adı taşıyan iki ayrı özdeş ikiz kardeşin arasındaki hüviyetlerin karmaşıklığı konusu ve komik olan hayat kadını karakterleri alınmıştır. Menaechmi oyununda ikizler antik Yunanistan'da bulunan Epidamus şehirden gelmektedirler. Shakespeare ise ikizlerin asıllarını Sirakuza ve Efes olarak değiştirmiştir. Özellikle olay mekânının Efes şehrine aktarılması İngiltere'nin 16. yüzyıl seyircisinin kutsal kitapları İncil'i iyi bilmeleri ve İncil'de Tarsuslu Aziz Pavlus'un Efeslilere mektuplar kısmından çok iyi haberdar olmaları gerçeğine dayandırılmaktadır.

Oyunun dayandığı ikinci komedi adı ise Amfitron olup Shakespeare bu eserden ikiz uşak veya köle karakterlerini almıştır. Ayrıca evin hanımı yabancı ikizi evde ağırlamakta iken asıl kocasını eve girmekten alıkoyması bu komedinin ana bir temasıdır.

Ayrıca Shakespeare'in Onikinci gece ve Perikles oyunlarında da kullandığı, bir karı ve kocanın bir seyahat sonu ayrı düşmesi teması da yine bir antik klasik yazar olan antik Sur (İngilizce Tyre)'li Apollonios'dan alınmıştır.

Bu eserin yazılış tarihi tam belirli değildir. Değişik düşünürler ve edebiyat kritikleri eserde bulunan ufak ipuçlarını kullanarak bu oyunun yazılışı için 1589 ile 1594 arasında bir tarih düşürmektedirler. Bu oyunun ilk bilinen baskısı 1623de Shakespeare'in bütün eserleri toplayan Birinci folyo edisyonundadır. Oyunun sahnede temsili hakkında ilk kayıtlı kaynak 1594'te ve sonraki kayıtlı temsili ise 1604'tedir.

Karakterler

Solinus- Efes Dükü
Egeyon - Sirakuza'lı bir tüccar
Emiliya - Tüccarın kayıp olmuş karısı, şimdi Efes Manastırı'nın başrahibesi.
Efesli Antifolus ve Sirakuzalı Antifolus - özdeş ikiz erkek kardeş, Egeyon ve Emiliya'nin oğulları
Efesli Dromiyo ve Sirakuzalı Dromiyo - özdeş ikiz erkek kardeş, köleler, her biri kendi şehrinden olan Antifalos'a hizmetkar.
Adriyana - Efesli Antifolus'un karısı
Luciana - Adriyana'nın kız kardeşi
Luce - Adriyana'nin mutfak hizmetçisi, Nell diye de isimlendirilmekte (Sirakuzalı Dromiyo'nun tarifi ile “benimle evli olduğunu iddia eden dağ gibi deli bir et yığını")
Balthazar - Bir tüccar
Angelo - Bir kuyumcu
Fahişe Kadın - Efesli Antifolus'un metresi
Birinci tüccar - Efesli. Sirakuzalı Antifolus'un arkadaşı
İkinci tüccar - Efesli. Angelo'nun alacaklısı
Doktor Pinç - Sihirle uğraşan bir öğretmen
Gardiyan, Muhtar, Subaylar ve diğer Görevliler

Konu

Sirakuzalı olmasına rağmen Efes Dükü'nün topraklarına girmiş olması dolayısıyla yargılanan Egeon kendisine verilen bin mark cezayı ödeme imkânı olmadığı için idam edilmesi gerekmektedir ve bunun için Efes'te hapishanededir. Başından geçenleri ve üzüntülü geçen hayatını anlatmaktadır. Genç yaşta evlenmiştir ve bir özdeş ikiz çocukları olmuştur. Ayni bir fakir kadın da diğer özdeş ikiz doğurmuş ve Egeon onun ikizlerini kendi ikizlerine hizmetkar-köle olarak satın almıştır. Hemen sonra aile bir deniz yolculuğuna çıkmış ve bu yolculukta büyük bir fırtınaya kapılmışlardır. Egeon kendini, bir oğlunu ve oğlunun kölesini geminin ana direğine; karısını ve ikizlerin diğerlerini ise geminin diğer direğine bağlatmıştır. Egeon bir gemi tarafından karısı ise diğer bir gemi tarafından kurtarılmış ve birbirlerini bir daha görmemişlerdir. Kendiyle birlikte kurtarılmış olan oğlu Sirakuzalı Antifolus, kölesi olan Sirakuzalı Dromio ile birlikte Sirakuza'dan ayrılmış; kaybolan ikiz kardeşlerini aramaya çıkmışlardır. Fakat oğlu Sirakuzalı Antifolus geri gelmeyince Egeon'da onu aramak için Efes'e gelmiştir.

Efes Dükü, Solinus, üzüntülü durumdan etkilenir ve Egeon'a gereken para cezayı ödeyebilmesi için bir gün daha verir.

Ayni gün Sirukuzalı Antifolus kardeşini aramak için Efes'e gelir. Sirukuzalı Dromio'ya para verir ve onu Centaur (mitik yarı at yarı insan) adlı bir hana, orada kalmak için depozito yatırmak üzere yollar. Çok az bir zaman sonra ikiz kardeşine aynen benzeyen Efesli Dromio gelir; Sirakuzalı bu erken dönüşüne şaşırır; ama Efesli Dromio'nun ondan hiç para almadığını iddia etmesi onu daha da sersemleştirir. Efesli Dromio yemek için evine dönmesini ve karısının onu beklediğini haber vermesi de şaşkınlığını artırır. Sirakuzalı Antifolus kölesinin kendiyle alay ettiğini sanarak onu dövmeye koyulur.

Efesli Dromio sahibinin karısı Adriana'nın bulunduğu eve yalnız döner. Ona "kocasının" eve geri dönmeyi reddediğini ve hatta bir karısı bile olduğunu kabul etmediğini bildirir. Zaten kocasının kendini aldattığından şüpheleri olan Adriana bu haberi şüphelerinin gerçek olduğuna dair kanıt sağladığını kabul eder. Sirakuzalı Antifolus Sirakuzalı Dromio'yla buluşur. Ama bu (Sirakuzalı) Dromio onun bir karısının bulmadığını söyler. Dromio'nun önce bir şey sonra başka şey söylediğine kızan Antifolus Dromio'yu dövmeye başlar.

Tam bu sırada Adriana koşarak gelir ve kocasının kendisini bırakmaması için Antifolus'a yalvarmaya başlar ve Adriana'nın kızkardeşi Luciana'da kardeşine destek sağlar. Sirakuzaların akılları iyice karışmıştır ve bütün olanları büyücülüğe yorarlar. Buna rağmen kendilerine tüm yabancı olan bu iki kadınla birlikte ayrılırlar.

Efesli Antifolus kendi evine döner; kapısını çalar. Fakat içeride kapıda nöbet bekleyen Sirakuzalı Dromio kimsenin içeri girmesini kabul etmez. Efesli Antifolus çok kızıp kendi evinin kapısını kırmaya yeltenir ama arkadaşları onu bu işten vazgeçirirler. Bunun yerine bir metresi olan bir hayat kadınıyla birlikte yemek yemeğe gitmeye karar verir.

Ev içinde Sirakuzalı Antifolus Luciana'yı çok çekici bulmuştur ve ona kur yapmaya başlar. Luciana ise kızkardeşinin kocasının kendine kur yapmasından şoke olmuştur ve hemen kardeşine durumu anlatmak için ayrılır. Sirakuzalı Dromio ise epeyce kilolu bir mutfak hizmetçisi olan Nell'in "kendine" ait olduğunu öğrenir. Sirakuzalı Dromio Nell'i "küre gibi yuvarlak olduğunu ve ayni bir coğrafya küresi gibi üstünde birçok ülkeler bulunduğu" için alaya alır. Buna ek olarak çeşitli ülkelerin özelliklerine göre, İngilizce çift anlama gelen, bir sıra açık saçık alaylar yapmaya başlar. Sirakuzalılar Efes'ten ayrılmaya karar verirler.

Sirakuzali Antifolus bir kuyumcu olan Angelo'yu ziyaret eder. Ondan bir altın zincir satın alıp hemen parayı ona getireceğini bildirir. Efesli Antifolus ise kendini evine almayan karısını bağlayıp dövmek için bir ip almak üzere Efesli Dromiyo'yu çarşıya gönderir. Sonra Efesli Antifolus Angelo ile karşılaşır ve kuyumcu ondan altın zencir için parayı hemen ödemesini ister. Efesli Antifolus böyle bir zincir satın aldığını reddeder. Kuyumcu bu nedenle Antifolus'u şikayet edip hapse atılmasını sağlar.

Tam bu sırada Sirakuzalı Dromiyo girer ve patronu ile kendisi için limandan ayrılacak bir gemide yer bulduğunu açıklar. Aklı tam olarak karışan Efesli Antifolus, Sirakuzalı Dromiyo'yu Adriyana'in evine gitmesini ve karısına para gönderip kendini hapisten kurtarmasını ister. Bu isteği harfi harfine yerine getiren Sirakuzalı Dromiyo para ile geri döner. Fakat parayı orada bulunan Sirakuzalı Antifolus'a verir.

Efeslinin metresi hayat kadını Sirakuzalı Antifolus'un takmış olduğu altın zinciri görür ve ona bunu hediye edeceğini söylediğini bildirir. Sirakuzalı bunu reddeder ve kaçmaya koyulur. Hayat kadını bu sefer Antifolus'un delirip cinnet geçirdiğini sanıp bunu karısına bildirmeye karar verir. Efesli Dromiyo hapiste olan Efesli Antifolus'a gelir ve daha önce istemiş olduğu ipi verir ama bu Efesli Antifolus'u sanki delirtir. Adriyana, Luciana ve hayat kadını Doktor Pinç isimli bir sihirbazla ile birlikte, Efesli Antifolus'un büyü nedeniyle deli olmasını önleyip büyünün etkilerini ortadan kaldırmak için gelirler. Efesli Antifolus'u elindeki iple bağlayıp onu Adriyana'nin evine götürürler. Sirakuzalılar eve geri gelirler ve ellerinde yalın kılıçları vardır. Herkes onların ipleri çözüp kaçtıklarını; buna çok kızdıkları için öç almak isteyeceklerinden korkup kaçarlar. Adriyana uşakları ile gelir ve bu sefer de Sirakuzalı Antifolus'u yakalayıp "tekrar" bağlamaya hedeflidir. Ama Sirakuzalılar kaçarlar ve yakında bulunan bir manastıra sığınırlar. Bu manastırın başrahibesi onları ne olursa olsun korumaya kararlıdır.

Egeon'u idam edilmeye götürülmekte iken, Egeon ve Efes Dükü girerler. Adriana, Dük'e manastır başrahibesine emir vererek zorla kocasını geri vermesini sağlaması için yalvarmaya koyulur. Bu sırada Adriana'nin evinden bir başka uşak gelip Efeslilerin iplerini çözdüklerini ve Doktor Pinch'e işkence etmeye başladıklarını haber verir. Efesliler girerler ve Adriana'dan şikayetçi ve ondan davacı olduklarını Dük'e bildirler. Egeon kendi oğlu Antifolus'u bulduğundan sevinçlidir ve onun cezayı ödeyip kendini idamdan kurtaracağını sanmaktadır. Fakat Efesliler kendini hiç tanımadıklarını söylerler.

Tam bu sırada Başrahibe iki Sirakuzalı ile birlikte gelir. Herkes şaşıp kalır; durumu sonunda anlarlar ve günün karmaşık olayları da herkese bir anlam vermeye başlar. İki ikiz böylece birbirleri ile tekrar birlikte olmuşlardır. Fakat oyun burada bitmez. Başrahibe kendisinin Egeon'un karısı, Emilia, olduğunu da itiraf eder. Dük Egeonu affeder. Herkes ailenin tekrar birleşmesini kutlamak için manastıra gitmek üzere sahneden ayrılır.

Temalar ve kritik

Bu çok hafif konulu bir fars oyununa benzemekte ve birçok hafif fars oyununun tek amacı eğlendirmek olmakla beraber "Yanlışlıklar Komedisi" oyunu bir edebiyat eseri olarak içeriğinde çeşitli derin temalar da işlemektedir. Oyunun başlamasının bir yaşlı adamın idam edilme bekleyişi ile bir ciddi konu ile olması oyunun ciddi konulara eğilmeye hedeflendiğine bir işaret olmaktadır. İşlenen ciddi temalar arasında "görüntü" ile "gerçek" tezadı, "zaman", "rastlantı" ve "aşk" temaları açıkça görülür. Oyun bir kişinin kimliği konusuna; nasıl görünüş, isim veya kişinin hareketleri ve kararlarının diğerleri tarafından kişiliğin belirlenmesine destek sağladığı sorunlarına eğilmektedir. İkizlerin ayrı ayrı hareketlerinin onların delirdiklerine ait hükümler çıkarılması da "delilik" kavramına kritik bir bakıştır. Egeon'un affedilip ailesine kavuşması ile oyunun sonucunun sadece şakacı olmakla kalmayıp "mutluluk" olduğu da bilinmektedir.

Bu oyunun bir özel karakteri de Aegon'dur. Birinci perdede açıklama yapan 421 sözcükten oluşan açıklama konuşması tiyatro oyunları arasında en uzun sırf girişte açıklama yapma konuşmalarından biri olmaktadır. Aegon bundan sonra son sahneye kadar hiç görünmemektedir.

Türkçeye çeviri

Sehiv komedyası. Çev. Mihran M. Boyacıyan. İstanbul: Civelekyan Matbaası, Hicri 1302.
Sehv-i mudhik. Çev. Hasan Sırrı. Kostantiniyye, Hicri 1304.
Yanlışlıklar komediası. Çev. Avni Givda. Ankara: Maarif Vekâleti, 1943.
Yanlışlıklar Komedyası. Çev. Bülent Bozkurt. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1993.
Yanlışlıklar Komedyası. Çev. Avni Givda. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1999.
Yanlışlıklar Güldürüsü. Çev. Avni Givda. Yay. Haz. Ve Sadeleştiren: Egemen Berköz. İstanbul: Cumhuriyet Yayınları, 2000.