İçeriğe atla

Yami Kağan

Yami Kağan veya Yamı Kağan[1][2][3] (Eski Türkçe: , Jаmï qaγan,[4] 啟民可汗/启民可汗, Pinyin: qǐmín kěhàn, Wade-Giles: ch'i-min k'o-han, Orta Çağ Çincesi: (Guangyun): kʰiei˥-mĭĕn˩ kʰɑ˥-ɣɑn˩˥), soyadı ve ad: Ashina Jankan (阿史那染幹/阿史那染干, āshǐnà rǎngān, a-shih-na jan-kan, ʔɑ-ʃĭə˥-nɑ˩ nʑĭɛm˥-kɑn˩˥), Tolis Qaghan (突利可汗, , Töles qaγan) olarak da bilinir ve daha sonra (意利珍豆啟民可汗/意利珍豆启民可汗, yìlì zhēndòu qǐmín kěhàn, yi-li-chen-tou ch'i-min k'o-han) unvanını aldı. 600-609 yılları arasında hükümdarlık yapan Doğu Göktürk Kağanlığı'nın kağanlarındandır. İşbara Kağan[5] ya da Baga Kağan[6]'ın oğludur.

Tulan Kağan'ın tahta geçmesinden sonra kuzeye göçerek Doğu Göktürk Kağanlığı'nın doğu bölgesini yöneten kağanın unvanı olan "Tu-li Kağan" (Tölis-qaγan) kullanmaya başladı.

Sui Hanedanı'na heyet göndererek kızlarıyla evlenmek isteyince buna karşı çıkan Tulan Kağan ile arasında anlaşmazlık yaşandı. Sui imparatorunun isteği ile Doğu Göktürk topraklarında Sui hanedanlığına karşı oluşturulan ittifakın başında bulunan Ta-i, prensesi, kışkırttığı Tulan Kağan'a öldürttü. Bunun üzerine 597 yılında Doğu Göktürk'ün bölünmesini isteyen Sui imparatoru Wen kendi kızlarından prenses An-i'yi verdi.[7]

599 yılında Tulan Kağan, Batı Göktürk kağanı Tarduş (Tardu) Kağan ile ittifak kurup Tu-li' ye saldırdı. Ağır bir yenilgi alan Tu-li, kaçarak Çin imparatoruna sığınmak zorunda kaldı. Çin kuvvetlerinin toparlanıp Tardu Kağan ve Tulan Kağan'ı mağlup etmelerinden sonra Tu-li, Sui imparatorunca kağan ilan edildi ve "İ-li-tou Ch'i-min Kağan" unvanını aldı. Bu arada kargaşaya sürüklenmiş olan Göktürk boylarından bazıları Çin topraklarında bulunan Yami Kağan'a bağlandılar. Kendisi ve ona bağlı boylarla Shou eyaletindeki Ta-li kalesine yerleştiler. İmparator Wen onu prenses An-i'nin ölmüş olmasından dolayı başka bir prensesi olan İ-ch'eng ile evlendirdi.[7]

600 yılı başlarında Tulan Kağan'ın ölmesi üzerine kuzeye giden Yami' ye birçok Türk boyu itaat etti. Göktürk topraklarının tek hakimi olmak isteyen Tardu Kağan tarafından Yami Kağan üzerine idaresindeki Gobi Çölü doğusundaki bölgeye gönderilen kuvvetler Çin ordusunun yardıma gelmesi üzerine geri çekilmek zorunda kaldı. 601 yılında Tardu Kağan' a karşı sefere çıkan Yami Kağan 602 yılında Batı Göktürk kuvvetlerince yenilgiye uğratıldı ancak desteğe gelen Çin kuvvetlerinin yardımıyla Batı Göktürkleri yendi. 603 yılında Tardu Kağan' ın ortadan kalkmasında sonra Göktürk tahtına geçen Yami Kağan bulunduğu Ta-li kalesinden ayrılmış ancak Doğu Göktürk merkezi Ötüken' e gitmeyip Gobi çölünün doğusunda çölün ağzı olarak adlandıran "Chi-k'ou" mevkisine yerleşti.[7]

603 yılı sonunda Doğu Göktürk hükümdarlığı kesinleşen Yami Kağan, Çin' e olan bağlılığını sürdürdü. Önceleri Doğu Göktürk egemenliğinde olan Hitaylar'ın iç karışıklıktan faydalanarak serbest kaldılar ve Çin' in Ying eyaletini işgal ettiler. Sui imparatorunun isteğiyle Yami Kağan' ın gönderdiği kuvvetler Hitayları bozguna uğratarak onları Çin topraklarından çıkardı.[7]

Çin' de yaşadığı dönem boyunca Çin kültürü etkisinde kalan Yami Kağan, Çin yaşam tarzına alışması neticesinde 607 yılında Sui imparatorunu ziyaretinde ona Çinliler gibi yaşamak istediğini bildirdi. Bu isteği imparator tarafından birkaç defa reddedildi. 608 yılında imparator tarafından kendisi için Wan-shou-shu' da Çin yaşam tarzına uygun bir kale yaptırıldı ve burada yaşamaya başladı. 609 yılı yaz aylarında hastalanan Yami Kağan, daha sonra öldü.[7]

Kaynakça

  1. ^ 薛宗正, 突厥史, 中国社会科学出版社, 北京 (Xue Zongzheng, Tujie Shi, Chinese Social Sciences Press, Beijing, 1992, ISBN 7-5004-0432-8 / K-49 (精), p. 265.
  2. ^ Zhenping Wang, Ambassadors from the islands of immortals: China-Japan relations in the Han-Tang period, University of Hawaii Press, 2005, ISBN 978-0-8248-2871-4, p. 140.
  3. ^ Zhu Zhenhong, "Taohuashi and Tiankehan (Tangri Qaghan)", Eurasian History 朱振宏,「桃花石」與「天可汗」, 欧亚学研究 18 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  4. ^ "Memorial Complex Eletmiš Yabgu (Bilge atačim), TÜRIK BITIG". 9 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2010. 
  5. ^ zh:s:資治通鑑/卷175
  6. ^ zh:s:资治通鉴/卷178
  7. ^ a b c d e Göktürkler I-II-III, 3 cilt bir arada 1. Baskı, sf: 54-63, Türk Tarih Kurumu Yayınları-2012, Prof. Dr. Ahmet Taşağıl
Önce gelen:
Tulan Kağan		Doğu Göktürk kağanları
600-609 		Sonra gelen:
Şipi Kağan

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Göktürk Kağanlığı</span> Türk adını kullanan ilk Türk devleti

Göktürk Kağanlığı, asıl ismiyle Türk Kağanlığı Göktürkler tarafından kurulmuş ve 552-744 yılları arasında Orta ve İç Asya'da hükümdarlık sürdürmüş bir Türk imparatorluğudur ve bozkırların ilk model devletidir. Asya Hun İmparatorluğu'ndan sonra 2. Büyük Devlet lakabını almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Göktürk Kağanlığı</span> Göktürk devletinin ikiye ayrılmasıyla kurulmuş bir Türk devleti

Doğu Göktürk Kağanlığı, 582-630 yılları arası varlığını sürdüren tarihi Türk devleti. 582 yılında bölünen Göktürk Kağanlığı'nın doğu kısmıdır.

<span class="mw-page-title-main">Batı Göktürk Kağanlığı</span> Göktürk devletinin ikiye ayrılmasıyla kurulmuş bir Türk devleti

Batı Göktürk Kağanlığı, Göktürk Kağanlığı'nın 582 yılında ikiye ayrılmasıyla bu ülkenin batısında Tardu tarafından kurulan tarihi Türk devletidir. 582-659 yılları arası varlığını sürdürmüştür.

İşbara Kağan, 582- 587 tarihleri arasında kağanlık yapan Doğu Göktürk hükümdarıdır.

Mukan Kağan, Muhan Kağan, Bağan Kağan ya da Bukan Kağan olarak da bilinir,, Doğu Göktürk Kağanlığı'nın kağanı. Bumin Kağan'ın oğlu ve İssik Kağan'ın küçük kardeşi.

A-shih-na Chieh-she-erh ya da A-shih-na Chieh-she-shuai veya Ashina Jiesheshuai, Geleneksel: 阿史那結社率 / Basit.: 阿史那结社率 , Pinyin: āshǐnà jiēshèshuai, Wade-Giles: ashihna chieh-she-shuai, Orta Çağ Çincesi: (Guangyun): ʔɑ-ʃĭə˥-nɑ˩ kiet-ʑĭa˥-ʃĭuĕt, d. ? - ö. 19 Mayıs 639), Doğu Göktürk Kağanlığında Aşina ailesinin mensuplarından ve Çin Tang Hanedanında Chunglangchiang lığa kadar yükseltilen Fan-chiang lardandır. Şipi Kağan'ın oğullarından olup "Tuli Kağan" unvanını kullanan Ashina Shihpopi 'nin kardeşidir. Türk tarihçiliğinde, ilk kez Nihal Atsız tarafından kullanılan Kürşad adıyla bilinmektedir.

Şipi Kağan, Serbi Kağan veya Sibir Kağan 609-619 tarihleri arasında kağanlık yapan Doğu Göktürk Kağanlığı hükümdarıdır. Yami Kağan'ın oğullarındandır.

I-ch'eng veya Yicheng, Sui Hanedanı prensesi. İmparator Wen'in kızlarından olup Göktürkler ile barışı sağlamak için Yami Kağan ile evlendirildi.

Li Simo, Çelebi Kağan(Çince tam unvanı: Geleneksel: 乙彌泥熟俟利苾可汗 / Basit.: 乙弥泥熟俟利苾可汗, Wade-Giles: Iminishu Ch'ilipi K'ohan, Pinyin: yǐmíníshú qílìbié kěhàn, Orta Çağ Çincesi: : dʐʰĭə˥-lĭək-bʰĭĕt kʰɑ˥-ɣɑn˩˥, aslı adı: 阿史那思摩 Ashina Simo, Çince adı: 李思摩 Li Simo, d. 583 - ö. 647; Changan), İl Kağan'ın babası olan Yami Kağan'ın kuzeni Tuğluk Şad (咄六設)'ın oğlu. Doğu Göktürklerin Çin Tahakkümü Devri (630-681)'nde, önce Tang Hanedanı'nın generali ve daha sonra 639 - 644 yılları arasında Doğu Göktürk Kağanlığı'nın kağanı.

Taspar Kağan, 572-581 yılları arasında hükümdarlıkta bulunan Göktürk Kağanlığı'nın kağanı. Bumin Kağan'ın oğlu ve Mukan Kağan'ın kardeşidir.

Baga Kağan(Ch'u-lo-hou),Pinyin:葉護可汗, Sasanilerce Šāwa/Sāva/Sāba, Yabghu Qaghan-Magha Qaghan. 587- 588 tarihleri arasında kağanlık yapan Doğu Göktürk Kağanlığı hükümdarıdır.

Tulan Kağan ya da Tou-lan Kağan 588-600 yılları arasında kağanlık yapan Doğu Göktürk Kağanlığı hükümdarıdır.

Ch'u-lo Kağan (Çince: 處羅可汗/处罗可汗, : chùluo kěhàn, : ch'u-lo k'o-han, : ,diğer adları: Ilteber Shad. 619- 621 tarihleri arasında kağanlık yapan Doğu Göktürk Kağanlığı hükümdarıdır. Yami Kağan' ın oğludur.

Çebi Kağan, Çin kaynaklarında kişisel adı Aşina Hubo, hükümdar adı ise Yiçü Çebi Kağan (乙注車鼻可汗/乙注车鼻可汗)'dır. Seyanto Kağanlığı'nın dağılmasının ardından "Doğu Türklerinin Kağanı" iddiasıyla ortaya çıkan Türk devlet adamıdır. Dağılan Göktürk Devleti'nden kalan toprakların doğusunda kısa bir süre de olsa Doğu Türk Kağanlığı'nı yeniden kurumsallaştırmaya çalışmıştır. Tang Hanedanı'na bağlı Gao Kan komutasındaki birliklerin MS 650'de Çebi'nin ordularını mağlup etmesiyle bu amacını gerçekleştirememiştir.

<span class="mw-page-title-main">Buyruk Kağan</span>

İltigin Buyruk Kağan veya Nili Kağan, Batı Göktürk Kağanlığı'nın Türk Kağanlığı'ndan ayrıldığı yıllarda yaşamış, 599'da Tulan Kağan'ın ölmesiyle tahtı ele geçirmeye çalışan Göktürk kağanıdır. Buyruk, İli havzası'nda Türk Kağanlığı'nın parçalandığı yıllarda "kağan" unvanı ile hüküm sürmüştür. Ancak hiçbir zaman Batı Göktürk tahtının egemenliğini tam anlamıyla ele geçiremediği düşünülmektedir; bunun için ilk Batı Göktürk kağanı olarak daha çok oğlu Arslan Taman Kağan bilinmektedir. Hakkındaki bilgiler Çin kaynakları ve Soğdca yazılan Moğolküre Yazıtı'ndan elde edilmiştir. Ayrıca Buyruk Kağan'ın Doğu Roma İmparatoru Mauricius'a yazdığı mektup, Türk edebiyatındaki bilinen ilk mektup örneklerinden biridir.

Tarduş Kağan ya da Tardu, Batı Göktürk Kağanlığı'nın kurulmasını sağlayan siyasi ortamı oluşturan yabgu. Aslen bir Yabgu olmasına rağmen, yaptığı fetihlerle Türk Kağanlığı'nın genişlemesini sağlamış; İşbara Kağan ile girdiği mücadele ise ülkenin 604 yılında ikiye bölünmesiyle sonuçlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Tang'ın Doğu Türklerine seferi</span>

Tang Hanedanlığı tarafından tehdit olarak algılanan İllig Kağan'a karşı; Seyanto Hanlığı ile kurulan ittifak ordusuyla Doğu Göktürk Kağanlığı üzerine yönelen askerî seferdir.

Tang'ın Sir-Tarduş Seferi, Tang imparatoru Li Şimin'in 641'de Sir-Tarduşlar'a düzenlediği seferdir.

<span class="mw-page-title-main">Yen-Men Kalesi Kuşatması</span>

Yen-Men Kalesi Kuşatması, Çin-Sui Hanedanı Yang-ti'nin bugün Taiyuan adıyla bilinen şehrin kalesinde Doğu Göktürk Kağanlığı ordusu tarafından 615'te kuşatılması olayıdır. Kuşatma sonrasında, Sui Hanedanlığı'nın ülke içerisindeki otoritesi iyice zayıflamış ve Sui Hanedanlığı yıkılmıştır.

Yinçü Kağan, kişisel adı Inan ya da İnan, tam hükümdarlık adı Yinçü Bilge Kağan, Orta Asya bozkırlarının kuzeyinde hüküm süren bir Sir-Tartuş kağanıdır. Kendini, yıkılan Doğu Göktürk Kağanlığı'nın vârisi olarak görmüştür.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.