Yalvaç Havzası
Yalvaç Havzası, Türkiye'de Beyşehir Gölü ve bugünkü Yalvaç ilçesi çevresinde bulunan tortul bir havzadır. Isparta Açısı olarak bilinen jeolojik bölge içerisinde yer almaktadır. Miyosen döneminden beri varlığını sürdürmektedir.
Genel açıklama
Yalvaç Havzası, Isparta Açısı'nın kuzey ucunda yer alan tortul bir havzadır.[1] Genellikle kuzeybatıdan güneydoğuya doğru uzanır ve yaklaşık 55 km uzunluğunda ve 15 km genişliğindedir.[1] Beyşehir Gölü güney kısmını kaplar, kuzeybatı ucunda ise Yarıkkaya köyü bulunur.[2] Yalvaç Havzası kuzeyde, doğuda ve batıda Sultan Dağları gibi dağlarla sınırlanmıştır.[1]
Yalvaç Havzası'nın şekli ve büyüklüğü, Orta Miyosen sırasında veya hemen öncesinde, oluşumundan bu yana büyük ölçüde aynı kalmış ve o zamandan beri burada tortul çökelme meydana gelmektedir.[1]
Stratigrafi
Yalvaç Havzası, Bağkonak Formasyonu, Yarıkkaya Formasyonu, Göksöğüt Formasyonu ve Kırkbaş Formasyonu olmaküzere en yaşlısından en gencine doğru dört ana jeolojik formasyondan oluşur.[1] Toplam kalınlıkları yaklaşık 800 metredir.[1][1] Bunların altında ofiyolitler, Afyonkarahisar bölgesinden gelen metamorfik kayalar ve orijinal olarak Torid kıvrımı ve bindirme kuşağından gelen ve Kretase'den Eosen zamanına kadar buraya bindirilen metamorfik olmayan kayalar da dahil olmak üzere çeşitli kökenli temel kayalar bulunmaktadır.[1]
Havzanın en yaşlı formasyonu olan Bağkonak Formasyonu Neojen öncesi temel kayalar üzerinde uyumsuzlukla yer almaktadır.[1] Özellikle Yalvaç'ın güneyinde, Özbayat ve Bağkonak yakınlarında iyi bir yüzeyleme gösterir.[1] Yaklaşık 250 m kalınlığında olup çoğunlukla "altta konglomeraların hakim olduğu kıtasal kırmızı kırıntılılardan ve üst seviyelere doğru ara katkılı kumtaşı ve kumlu-çamurtaşından" oluşur.[1] Muhtemelen Yalvaç Havzası ile Sultan Dağları arasındaki sınır boyunca nehir deltalarındaki tortul çökeller ve alüvyon yelpazelerinden oluşmuştur. Bağkonak Formasyonu'nda fosil bulunamamıştır.[1]
Yarıkkaya Formasyonu kuzeyde Neojen öncesi temel kayaları uyumsuz olarak, güneyde ise Bağkonak Formasyonunu uyumlu olarak örter.[1] Bileşimi altta "kaba, yarı yuvarlak, kötü boylanmalı, tane destekli çakıltaşından" ortada kumtaşına ve üstte daha kaba çakıltaşına kadar değişir.[1] Alt kısımlar muhtemelen nehir çökelleri olarak oluşmuştur; Havzanın orta kısmına doğru "ince çamur/kil, marnlı kireçtaşı ve tüf yatakları" sığ göl yataklarını temsil eder.[1] Linyit damarları bataklık ortamlarından gelen birikimi temsil eder. Fosiller arasında çamurtaşı ve kiltaşı birikintilerinde bulunan Planorbis ve Limnea gibi tatlı su karından bacaklı türleri ve göl ortamlarından biriken üst seviyelerde bulunan kemirgenler ve hamsterlar gibi omurgalılar yer alır.[1] Bu formasyonun çeşitli yaşları tahmin edilmiştir; Yağmurlu, karındanbacaklı fosillerine dayanarak Orta Miyosen tarihini öne sürerken, Saraç ise omurgalı fosillerine dayanarak Erken-Orta Miyosen tarihini öne sürdü.[1]
Göksöğüt Formasyonu Yarıkkaya Formasyonu üzerinde kuzeyde uyumsuz, güneyde uyumlu olarak yer almaktadır.[1] Altta "bantlı, oldukça gözenekli kahverengimsi kireçtaşı" oluşur ve yukarı doğru kabalaşarak konglomera haline gelir.[1] Genel formasyonun kalınlığı en az 150 m'dir.[1] Özellikle Ayvalı civarında ve Körküler'in kuzeyinde yüzeylenir.[1] Yatakların aşağıdan yukarıya doğru kabalaşması, Koç ve diğerleri tarafından göl havzasının "yüksek enerjili" nehir sistemleri tarafından tortul olarak doldurulması olarak yorumlanmaktadır.[1] Göksöğüt Formasyonu'nun marn ve kiltaşı seviyelerinde planorbis ve Limnea adlı karındanbacaklılara ait fosiller bulunduğunu belirten Yağmurlu, bunların "endemik" olduğunu belirterek, formasyonun tarihlendirilmesinde bunların kullanılmaması uyarısında bulundu.[1]
Göksöğüt Formasyonu üzerinde uyumsuzlukla yer alan Kırkbaş Formasyonu, esas olarak "kırmızımsı, zayıf pekişmiş çakıltaşı, kumtaşı ve çamurtaşı ardalanmasından" oluşur.[1] Üzerinde Kuvaterner yaşlı alüvyon çökelleri yer alır. Özellikle Kırkbaş civarında ve Terziler'in doğusunda görülür.[1] Tokmacık civarında bulunan Hipparion ve Mastodon fosilleri Kırkbaş Formasyonu'nun Pliyosen dönemine ait olduğunu göstermektedir.[1]
Faylar
Yalvaç Havzası'nın kenarları çeşitli büyük ölçekli normal faylarla işaretlenmiştir.[1] Havza içerisinde birkaç santimetreden birkaç metreye kadar yer değiştirmeye sahip çok sayıda orta büyüklükte fay bulunmaktadır.[1] Ana fay yönleri kuzeybatı-güneydoğu ve kuzeydoğu-güneybatıdır; bu, yerel tektoniğin iki ana "zayıflık bölgesi" tarafından kontrol edildiğini gösterir.[1]
Bölgedeki en belirgin fay bölgesi Yarıkkaya Fay Bölgesi'dir.[1] Batıda Karacaören Fayı'na, doğuda ise Sultandağları'na doğru uzanır ve burada söner.[1] Diğer bir bölge ise 15 km'den fazla kuzeybatı-güneydoğu yönünde uzanan ve Yarıkkaya Fay Bölgesi'nin doğu kısmı tarafından kesintiye uğrayan Çakırçal Fay Bölgesi'dir.[1] Daha sonra Sağır'ın kuzeybatısında-güneydoğusunda uzanan 18 km uzunluğunda bir vadi oluşturan Sağır Fay Bölgesi bulunmaktadır.[1] Yarıkkaya Fay Bölgesi ve kuzeydoğu-güneybatı gidişli Kumdanlı Fay Bölgesi tarafından da kesilmektedir.[1] Kumdanlı Fay Bölgesi, kuzeydoğuda Mısırlı'dan güneybatıda Aşağıtırtar'ın güneyine kadar yaklaşık 20 km boyunca uzanır ve Hoyran Gölü'nde kaybolur.[1] Kuzeydoğu ucu ise Yalvaç Havzası'nın tortul dolgusu içerisinde kaybolmaktadır.[1] Bir diğer fay bölgesi ise yaklaşık 6 km genişliğinde ve 20 km'nin üzerinde uzunluktaki kuzeydoğu-güneybatı Yaka Fay Bölgesi'dir. Güneybatı ucunda Gelendost'un güneyinden kuzeydoğuda Madenli yakınlarına kadar uzanır.[1] Yaka Fay Bölgesi, Yalvaç Havzası'nın güney kenarını kontrol etmekte ve Yarıkkaya Formasyonu'nu alttaki temel kayalardan ayırmaktadır.[1]
Kaynakça
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al Koç, Ayten; Kaymakci, Nuretdin; van Hinsbergen, Douwe J.J.; Vissers, Reinoud L.M. (2014). "A Miocene onset of the modern extensional regime in the Isparta Angle: constraints from the Yalvaç Basin (southwest Turkey)". International Journal of Earth Sciences. 101 (1). ss. 369-98. doi:10.1007/s00531-014-1100-z. 1 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2024.
- ^ Koçyiğit, Ali; Gürboğa, Şule; Kalafat, Doğan (2012). "Nature and onset age of neotectonic regime in the northern core of Isparta Angle, SW Turkey". Geodinamica Acta. 25 (1-2). ss. 52-85. doi:10.1080/09853111.2013.839126. 28 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2024.
