Yalın üretim

Yalın üretim; yapısında hiçbir gereksiz unsur taşımayan, hata, maliyet, stok, işçilik, geliştirme süreci, üretim alanı, fire, müşteri memnuniyetsizliği gibi unsurların en aza indirildiği üretim sistemidir. [Womack ve diğerleri 1990:16]

Yalın üretimin ana stratejisi hızı arttırıp akış süresini azaltarak kalite, maliyet, teslimat performansını aynı oranda iyileştirmektir. Yalın üretim, müşteri ihtiyaçları doğrultusunda malzeme ve bilgiyi dönüştüren veya şekillendiren ya da katma değer oluşturan faaliyet ile zaman ve kaynak kullanan ancak ürün üstüne müşteri ihtiyaçları doğrultusunda değer ilave etmeyen ve katma değer oluşturmayan faaliyeti ayırt etmeye yarar. Sıfır hatalı, tam zamanında, küçük partiler halinde, yüksek çeşitlilikte üretim yapılması öngörülür. [Tikici ve diğerleri, 2006:3]

Yalın üretime genel bakış

Henry Ford 1927'de bugün ve gelecek için kendi üretim felsefesini oluşturdu ve Ford Üretim Sistemi adı altında bir devrimi temel prensipleriyle kurdu. 1937'de Toyota Motor Corporation Japonya Aichi'de kuruldu. Toyota kuzenler Kiichiro ve Eidji, Taiichi Ohno ile birlikte Ford Üretim Sistemi üzerine çalışarak Toyota Üretim Sistemi'ni geliştirdiler. Toyota Üretim Sistemi'nin anahtar fonksiyonu ise tam zamanında üretim idi. 1978'de Taiichi Ohno "Toyota Production System" i Japonca dilinde yayınladı. Ohno'ya göre Toyota üretim sisteminin öncelikli tek amacı maliyetleri düşürmek, yani israfları ortadan kaldırmaktı. Bu da ancak miktarın kontrol edilmesi, kalite güvencesi ve insan haklarına saygı ile başarılabilirdi. Ohno sadece ihtiyaç duyulan zamanda ihtiyaç duyulan miktarda üretilmesini öneriyordu. 1973'te Kuzey Amerika'yı vuran petrol krizi Japon imalat ve yönetiminde yapılan uygulamalarda büyük bir ilgi meydana getirdi ve bu olayları Japonya'da imalat ve yönetimle ilgili yazılan çok sayıda makale ve kitaplar izledi. 1977'de ilk akademik makale Sugimori Et Al tarafından yayınlandı. Makaleler kanban ve tam zamanında üretime odaklanmıştı. Üretim düzeltme ve seviye arttırma ilk olarak yazıldı. 1984'te Toyota Motor Şirketi ve General Motors Californiya'da ortak bir girişimde bulundular. 1980'lerin ortası Yasuhiro Moden'in Toyota Üretim Sistemleri (1983) dahil olmak üzere Taiichi Ohno'nun Toyota Üretim Sistemleri (1988) gibi kayda değer kitaplar İngilizce olarak yayınlandı. [Shah, Ward, 2007:3]

Yalın üretim, ABD'deki Massachusetts Institute of Technology University bünyesinde dünya otomotiv sanayi üzerinde çalışmalar yapan International Motor Vehicle Project 'de araştırmacı olan John Krafcik tarafından ortaya atılmış bir terim olarak karşımıza çıkmaktadır. [Womack ve diğerleri 1990:13]

Yalın üretimin tarihsel gelişimi

Bugün yalın üretim diye adlandırılan üretim ve yönetim sisteminin temel ilkeleri, ilk kez 1950'lerde Toyota ailesinin bireylerinden mühendis Eiji Toyoda ve beraber çalıştığı deha, mühendis Taiichi Ohno'nun öncülüğünde, Japon Toyota firmasında atılmıştır. Bu ikili 1950'de Ford firmasını incelemek için Amerika'ya yaptığı iş gezisinde edindiği bilgilerin de ışığında Ford'un yüzyılın başlarından itibaren öncülük ettiği kitle üretim sisteminin Japonya için hiç de uygun olmadığına karar vermişlerdir ve bu karar yepyeni bir üretim ve yönetim anlayışının ilk adımlarının atılmasına yol açmıştır. [Okur, 2005:31]

Toyota dehaları, sistemin bütününü incelemeleri sonucu şu yargıya varırlar: Kitle üretim sistemi, esneklikten yoksundur, katı bir hiyerarşiye dayanmaktadır ve kitlesellik içermektedir. Ancak ne var ki, tüm bunlar 1950'lerde, farklılaşmamış ama geniş, yani kısıtlı tipte aracın çok sayıda satılabileceği, çoğunluğunu elinde harcayarak parası olan orta sınıfın oluşturduğu henüz doymamış bir pazardır. Şirketlerde zaman içinde büyük sermayeler birikmiştir ve rekabet düşüktür. Otomobil sektöründe sadece üç firma çekişmektedir. Dolayısıyla, kitlesellik ve israf şirketlerce bir sorun olarak algılanmadığı gibi, tersine aşırı iş bölümüne ve her şeyin bonkörce kullanılmasına dayalı bu sistemde üretim adetleri olabilecek en yüksek düzeyde tutulabildiği ve pahalı makineler uzun vadede tam kapasite kullanılabildiği sürece ölçek ekonomilerine ulaşılmakta, yani birim maliyetler çok düşük tutulabilip, karlar azami düzeye çıkabilmektedir. [Okur, 2005:32]

Toyota Motor Company 1980'li yılların başında piyasaya sürdüğü 3,5 milyon otomobille dünya üreticileri arasında bir anda ikinci sıraya yerleşmiştir. Bu aynı zamanda Japon otomobil endüstrisinin Amerikan otomobil endüstrisini geçtiği tarihî andır. Amerika'nın toplam 8 milyon adet otomobiline karşılık Japon otomobil endüstrisi 11 milyonu bulan olağanüstü bir performans sergiliyordu ve bu başarıya en büyük katkıyı sağlayan şirket Toyota Motor Company idi. [Ohno, 1996:15]

İşte tüm bu koşullar ve zorunluluklar başta Toyota'nın dehaları Toyota ve özellikle Ohno'nun öncülüğünde, adım adım ilerlenerek, üretim günbegün adeta bir mikroskop altına yatırılıp, titizlikle incelenerek ve geliştirilerek, bugün yalın üretim diye tanımladığımız sistemin ortaya çıkması ve kısa sürede tüm Japon ekonomisine yayılması sonucunu vermiştir.[Okur, 2005:33]

Yalın üretimin uygulama nedenleri

Yalın üretimin neden farklı ve üstün olduğu üzerinde biraz durmak gerekir. Yalın üretimle ilgili tüm çalışmalara baktığımızda, hemen herkesin yalın üretim sanayi örgütlenmesine yepyeni bir soluk getirdiği, hatta dünyanın en iyi uygulaması olarak kabul edilmesi gerektiği doğrultusunda hemfikir olduklarını görmek mümkündür. Ne var ki, yalın üretim en iyi uygulama olarak kabul edilirken, birçok kez dar anlamıyla üretim olayına kazandırdığı teknikler ön plana çıkarılmakta, sistem sadece bir teknikler bütünüymüş gibi sunulmaktadır. Hiç kuşkusuz, yalın üretimi yalın üretim yapan en önemli etkenlerden biri, üretim olayına kazandırdığı özgün niteliklerdir. Ancak ünlü Japon uzmanlar Shingo ve Monden'in de vurguladıkları gibi, yalın üretimin göz ardı edilmeyecek kadar önemli bir başka boyutu daha vardır ki sistemin temel dayanağı aslında bu boyutunda gizlidir. O da yalın üretimin, içinde yer alan her kesimi, aktörü ya da tarafı aynı anda memnun etmesi, kitle üretiminin tersine, herkesin kazanmasını sağlayabilecek güçlü bir potansiyele sahip olmasıdır. İlk kez yalın üretimde yüzyıllara dayanan bu eğilimin tersine çevrilmesine ve sadece bir kesimin değil, herkesin kazanmasına katkıda bulunacak bir potansiyel sağlanıyor. Bu potansiyel sanayi örgütlenmesine ve toplumsal yaşama yepyeni bir içerik kazandırabilecek güçte bir potansiyeldir, mutlaka tüm boyutlarıyla keşfedilmeyi ve daha da güçlendirilmeyi hak etmektedir. Ünlü uzman Shingo da yalın üretimi, üretime devrimci bir yeni felsefe ile yaklaşmak olarak tanımlarken sistemin başta çalışanlar olmak üzere herkesin kazanması yönündeki bu güçlü potansiyelini kastetmektedir. Yalın üretimin kendisine ait önemli özellikleri bu özgün boyutunda saklıdır. [Womack, Jones, Ross, 1990:13]