İçeriğe atla

Yalı

Edib Efendi Yalısı
Edib Efendi Yalısı ve çevresi

Yalı, İstanbul Boğazı'nın iki yakasına dağılmış, denize sıfır, genelde iki, bazen de üç katlı olabilen konutlara verilen genel addır.

Osmanlı döneminde kıyılara inşa edilmeye başlanan yalılar, Boğaziçi mimarisinin en seçkin örneklerinden olmuş ve yıllar boyunca İstanbul Boğazı ile özdeşleştirilegelmiştir. Yüzyıllar boyunca İstanbul Boğazı'nın iki yakasında yapılan yalılardan günümüze ulaşanların sayısı yaklaşık 360'tır.[1] Yalıların en büyük özelliği lebiderya, yani denize sıfır konutlar olmaları olsa da, zaman içinde kimi yalılar gerek konut sahiplerince mekân kazanmak için önleri toprak doldurularak, gerekse kıyı şeridine yol yapmak için belediye tarafından geri plana alınarak denizden kısmen uzaklaşmıştır.[2] Günümüzde büyük çoğunluğu hâlen eski hâllerini koruyan yalılar, hem İstanbul şehrinin, hem de Türkiye'nin en pahalı taşınmazları arasında yer alırlar.[3][4] Boğaziçi yalılarının değerleri en yüksek olanları arasında Hasip Paşa Yalısı, Muhsinizade Yalısı, Ahmet Fethi Paşa Yalısı, Tophane Müşiri Zeki Paşa Yalısı, Kıbrıslı Yalısı, Tahsin Bey Yalısı, Kont Ostrorog Yalısı, Şehzade Burhaneddin Efendi Yalısı, Zarif Mustafa Paşa Yalısı ve Nuri Paşa Yalısı, Esma Sultan Yalısı, Emine Valide Paşa Yalısı, Mısırlı Yusuf Ziya Paşa Yalısı, Ahmed Mithad Efendi Yalısı, Huber Yalısı vardır.[3][5]

Etimoloji

Beşiktaş'ın Arnavutköy mahallesinde yer alan yalılar.

Yalı, kelime anlamı olarak geçmişte kıyı anlamını içermiştir.[6] Bu sözcük Yunanca sahil, kıyı anlamına gelen γιαλός sözcüğünden gelir.[7] Bodrum'daki Bitez yalısı, kuş türü yalıçapkını, deyim olarak "yalı kazığı", "Yalı kenarında zülfüm tararım" türküsü, Kırım'daki Yalıboyu bölgesi bu eski anlamın izleridir.

Mimarî özellikleri

Osmanlı yalılarının mimari özellikleri sahiplerinin sosyal sınıfına göre değişiklik gösterirdi.[4] Müslüman yalıları arasında boşluklar bulunurken, gayrimüslim yalıları ise genelde bitişik nizamda inşa edilirdi.[4][8] Yalılar genel olarak 2 ilâ 3 katlı olarak yapılır ve renkleri gül kurusuyla bordo arasında değişirdi. Gayrimüslim yalıları daha koyu renkler taşırdı.[4] Bu renk geleneği son yıllarda değişmiş Boğaziçi yalılarının rengârenk boyandığı görülmüştür. Genelde balkon ögesi bulunmayan yalılarda bunun yerine geniş cumbalar kullanılmış ve yalıların tümünde kayıkhane denen bir küçük iskele ile yalıların simgesi olan çiçek bahçeleri olmuştur.[4]

Kaynakça

  1. ^ "İstanbul'un gerdanında parıldayan incilere yolculuk". 11 Ocak 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2009. 
  2. ^ "Arnavutköy, Beşiktaş". 15 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2009. 
  3. ^ a b "İşte Boğaz en pahalı 10 yalısı". 5 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2009. 
  4. ^ a b c d e "İstanbul Seyahatnamesi, Boğaziçi". 20 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2009. 
  5. ^ "yalılar". 16 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  6. ^ Sakaoğlu, Necdet (Kasım 2012). "Yalı nedir, sadece Boğaziçi kıyısındaki evlere mi denir?". NTV Tarih, 46. sayı. ss. sf. 102. 
  7. ^ "Arşivlenmiş kopya". 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2016. 
  8. ^ "Boğaziçi University Reunion Association". 14 Haziran 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2009. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Beşiktaş</span> İstanbul ilçesi (Avrupa Yakası)

Beşiktaş, İstanbul ilinin bir ilçesidir. Adını İstanbul'un en eski semtlerinden biri olan Beşiktaş semtinden alır. 8,4 km uzunluğunda sahili olduğu İstanbul Boğazı'nın Rumeli yakasında yer alan ilçe batıda Şişli ve Kâğıthane, güneybatıda Beyoğlu, kuzeyde Sarıyer ilçeleriyle komşudur. Yüzölçümü 18 km², nüfusu ise 2019 ADNKS verilerine göre 182.649'dur.

<span class="mw-page-title-main">Üsküdar</span> İstanbul ilçesi (Anadolu Yakası)

Üsküdar, İstanbul'un Anadolu Yakası'nda yer alan ilçedir. Kocaeli Yarımadası'nın batı kesiminde yer alan Üsküdar, kuzeyden Beykoz, kuzeydoğudan Ümraniye, doğudan Ataşehir, güneyden Kadıköy ilçeleri ve batıdan İstanbul Boğazıyla çevrilidir. İlçe 33 tane mahalleden oluşmaktadır. 2015 yılında gerçekleştirilen İstanbul'da Yaşam Kalitesi Araştırması'nda tüm ilçeler arasında 7. sırada yer almıştır.

<span class="mw-page-title-main">İstanbul Boğazı</span> Karadeniz ile Marmara Denizi arasındaki boğaz

İstanbul Boğazı ya da tarihî ismiyle Bosporus (Yunanca: Βόσπορος, romanize: Bosporos ), Asya ile Avrupa kıtalarını birbirinden ayıran ve Marmara Denizi ile Karadeniz'i birbirine bağlayan bir boğaz ve uluslararası su yoludur. Boğaz, genel olarak kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanır ve İstanbul şehrini Avrupa Yakası ve Anadolu (Asya) Yakası olarak ikiye böler. Boğazın her iki yakasına yayılan yerleşim bölgesine Boğaziçi adı verilir.

<span class="mw-page-title-main">Ali Vafi Köşkü</span>

Ali Vafi Köşkü ya da diğer adlarıyla Ayvazpaşazade Yalısı veya Memduh Paşa Yalısı, ilk yapıldığında Ermeni bir bankere aitti ama 1915 yılında Giritli Ali Vafi, köşkü satın aldı. Eskiden bahçesinde para basımhanesi ve suyla çalışan bir asansör olduğu söylenir. Günümüzde halen kiralanarak kullanılmaktadır. Yalının arka kısmında Ali Vafi Korusu bulunmaktadır. 1919'daki yangın sonrasında yalının bir kısmı yandı, 1980'li yıllarda ise aslına uygun olarak yeniden inşa edildi.

<span class="mw-page-title-main">Kıbrıslı Yalısı</span>

Kıbrıslı Yalısı, Kıbrıslı Mehmet Paşa Yalısı veya Kara Vezir Yalısı, İstanbul Üsküdar'da Kandilli Göksu Caddesi'nde bulunan bir yalıdır. İstanbulda Boğaz'a en geniş cephesi olan yalıdır. Sahil uzunluğu 64 metredir.

<span class="mw-page-title-main">Kont Ostrorog Yalısı</span>

Kont Ostrorog Yalısı veya Server Paşa Yalısı. İstanbul Boğazı'nın Anadolu Yakasında Üsküdar'ın Kandilli semti Göksu Caddesi'nde bulunan kârgir bir yapıdır. 1850 yılında, Adliye Nazırı Server Paşa tarafından inşa ettirilmiştir. Ve 1904 yılında Polonya doğumlu, şeriat hukukunun batılı uzmanı Osmanlı'nın hukuk danışmanı Léon Ostrorog'a satılana kadar bu yapı, Server Paşa Yalısı olarak anılmıştır. Kont Ostrolog, İslam Hukuku üzerine çalışmalar yapmış, Oxford ile Lahey Üniversitelerinde bir dönem öğretim görevlisi olarak hizmet vermiştir. 1900'lü yılların başında, Osmanlı hükûmeti tarafından ülkeye davet edilmiş ve Adliye Nezareti'nde hukuk ve sadaret müşavirliği görevlerinde bulunmuştur. Karısı önde gelen levanten ailelerden birinin kızıydı. Ostrorog'un kişisel eşyaları ve kitapları hala burada sergilenmektedir. Kandilli'de günümüzde de mevcut olan bu yapı, 150 yıldan fazla bir geçmişe sahiptir. Adliye Nazırı Server Paşa tarafından yaptırılmış ve 1904 yılında Kont Ostrolog'a satılarak, ilk kez el değiştirmiştir. 1905 yılında, bu yapının yanında bulunan Ahmet Aşki Paşa Yalısı ile birleştirilerek, genişletilmiştir. Yalının bahçesinde, 1882 yapımı bir hamam aynası, selsebil ve bir çeşme bulunmaktadır. Yalnın bahçesinden, oldukça geniş bir kapı ile salona girilmektedir. Salonun tüm kapıları açıldığında da tüm boğaz ve koru, rahat bir şekilde görünmektedir. İki katlı olan bu ahşap yapının 15 odası bulunmaktadır. Yalının tüm tavanlarında Osmanlı ahşap işçiliğinin ince detayları göze çarpmaktadır. Yalının döşeme parkeleri ise, 1940'ta, Bebek'te yıkılan Köçeoğlu Yalısı'ndan satın alınarak buraya getirtilmiştir. Daha sonraları ise yalı, Rahmi Koç tarafından satın alınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Hekimbaşı Yalısı</span>

Hekimbaşı Yalısı, Anadolu Hisarı, Beykoz ilçesinde bulunan yalıdır. 1697 yılında Amcazade Hüseyin Paşa tarafından yaptırıldığı düşünülmektedir. İsmini, 1850li yıllarda yalıyı satın alan, I. Abdülmecid dönemi hekimbaşılarından Hekimbaşı Salih Efendi'den almıştır. Hekimbaşı Salih Efendi tarafından satın alındıktan sonra genişletilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Sadullah Paşa Yalısı</span> İstanbul’da tarihi bir yalı

Sadullah Paşa Yalısı, İstanbul ilinin Üsküdar ilçesinin Çengelköy semtinde boğaz kenarında konumlanmış bir yalıdır. Boğazın Osmanlı döneminden kalma klasik ahşap yalılarından biridir.

<span class="mw-page-title-main">Cenanizade Mehmed Kadri Paşa</span> 202. Osmanlı sadrazamı

Cenanizade Mehmed Kadri Paşa, II. Abdülhamid saltanatında 9 Haziran 1880 - 12 Eylül 1880 tarihleri arasında üç ay üç gün sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamıdır. Ayrıca 6 Ağustos 1874 - 7 Eylül 1874 ve 11 Şubat 1876 - 4 Şubat 1877 tarihleri arasında İstanbul Şehremini olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Ahmed Rasim Paşa</span>

Ahmet Rasim Paşa, Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde çeşitli valilik görevlerinde bulunmuş bir Osmanlı devlet adamıdır. Yazar Ahmet Rasim ile karıştırılmamalıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kuzguncuk</span> Üsküdar, İstanbul, Türkiyede mahalle

Kuzguncuk İstanbul ilinin Anadolu yakasında Üsküdar ilçesinde yer alan bir semttir. Boğaziçi’nin Anadolu kıyısında, Üsküdar, Paşalimanı ile Beylerbeyi arasındaki yerleşme Kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda oluşmuş, Boğaziçi’ne açılan bir vadi içinde gelişmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Vaniköy</span> Üsküdar, İstanbul, Türkiyede semt

Vaniköy İstanbul ilinin Üsküdar ilçesinin sınırları içinde Boğaziçi'nin Anadolu yakasında Çengelköy ile Kandilli arasındaki bir Boğaz semtidir.

<span class="mw-page-title-main">Edib Efendi Yalısı</span>

Edib Efendi yalısı, İstanbul’da Kandilli burnu üzerine yerleşmiş tarihi bir yalı. 19. yüzyıl başında yapılmıştır. Boğaziçi yapı tarzındaki yalının içi Avrupai bir dekora sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Amcazade Yalısı</span> 1699 tarihinde yapılmış, İstanbuldaki en eski konut

Amcazade Hüseyin Paşa Yalısı, İstanbul'da Boğaziçi'nde Anadoluhisarı'nın biraz kuzeyinde bulunan yalı. 1699 tarihinde yapılmış olan yalı İstanbul'daki en eski konuttur. Köprülü ailesinden Sadrazam Amcazade Hüseyin Paşa için yapılmıştır. Orijinali çok daha büyük bir kompleks olan yalıdan günümüze divanhanesi kalmıştır. Karlofça Antlaşmasının taslakları bu yalıda hazırlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Şehzade Burhaneddin Efendi Yalısı</span>

Şehzade Burhaneddin Efendi Yalısı, Yeniköy, Sarıyer sahilinde kısmen neo-barok tarzında inşa edilmiş ahşap Boğaziçi yalısıdır. 64 odaya sahip olan yapı, Boğaziçi'nin en büyük yalıları arasında yer almaktadır. 1911 yılında II. Abdülhamid'in oğlu Şehzade Burhaneddin tarafından satın alındıktan sonra onun adıyla anılmaya başlamıştır. Mısırlı Ahmet İhsan Bey yalıyı satın alınca adı Mısırlılar yalısı olarak da anılmıştır. Kıbrıslı Yalısı'nın ardından en uzun rıhtıma sahip olan yalının fiyatı 100 milyon avrodur.

Ahmed Fethi Paşa Yalısı, Kuzguncuk, Üsküdar sahilinde geleneksel Osmanlı mimarisiyle inşa edilen ahşap Boğaziçi yalısıdır.

<span class="mw-page-title-main">Nuri Paşa Yalısı</span>

Nuri Paşa Yalısı, Kanlıca, Beykoz sahilinde bulunan Boğaziçi yalısıdır.

Tahsin Bey Yalısı, Yeniköy, Sarıyer sahilinde bulunan Boğaziçi yalısıdır.

<span class="mw-page-title-main">Muhsinizade Yalısı</span>

Muhsinizade Yalısı, Kuruçeşme, Beşiktaş sahilinde bulunan 9 Boğaziçi yalısından biridir; bugün otel olarak hizmet verir.

<span class="mw-page-title-main">Ahmed Afif Paşa Yalısı</span> Boğaziçinin Avrupa Yakasında İstinye-Yeniköy arasında bulunan ve tahminen 1900-1910 yılları arasında inşa edilmiş yalı

Ahmed Afif Paşa Yalısı, Muhayyeş Yalısı ya da Kemal Uzan Yalısı, Boğaziçi'nin Avrupa Yakasında İstinye-Yeniköy arasında bulunan ve tahminen 1900-1910 yılları arasında inşa edilmiş yalıdır.