İçeriğe atla

Yakutlar

Sahalar
Saha

Toplam nüfus
500.000 kişi (2010 yılı)[1]
Önemli nüfusa sahip bölgeler
 Rusya478,085
 Kazakistan415
 Ukrayna304
Diller
Din
İlgili etnik gruplar
Türk halkları

Yakutlar ya da Sahalar (Sahaca: Сахалар [Sahalar]), Rusya içindeki Saha Cumhuriyeti'nde yaşayan Türk halkı.

Yakutlar, dil bağlamında bakılacak olursa Türk dillerinin kuzey öbeğine bağlı bir dildir. Çoğunluğu Saha Cumhuriyeti'nde olmak üzere, bu dili yaklaşık 456.000 kişi konuşur. Yakutça, Magadan, Sahalin bölgelerinde, Taymir ve Evenk özerk bölgelerinde de konuşulur. Sahaların dili, aynı zamanda kuzey Sibirya'nın küçük halklarının ticârî dilidir. 1960 ve 70'lerde kültürel ve manevi bir canlanma Saha dili ve edebiyatının yeniden doğmasını sağlamıştır.

Sahalar, 13. ve 14. yüzyıllarda Moğol kökenli Buryatların akınlarından sonra Sibirya'nın Baykal Gölü bölgesinden kuzeye göçen ve Türkçe konuşan insanların torunlarıdır. Bölgenin yerlisi olan daha küçük sayıdaki Moğol, Even (Lamut), Tunguz ve Eski Asya halkları da Sahalarla kaynaşmıştır. Bölgenin güney ve kuzeyi arasında kültürel farklılıklar bulunmasına rağmen, her iki grup da Doğu Ortodoks Kilisesi ile Şamanist ve Tengrici inançlarının bir bileşimini benimsemiştir. Sahaların nüfusu 1926 ile 1959 arasında kolektivizasyonun ve Sovyet baskısının sonucunda hızla düşmüştür. Bugün Rusya Federasyonu topraklarının beşte birini oluşturan Saha Cumhuriyeti'nin toplam nüfusu 929.280'dir (2002); Sahaların bu nüfus içindeki oranı % 46'dır (432.290) ve cumhuriyetin nüfusunun çoğunluğunu oluştururlar.

Kültür

Geleneksel kıyafetli bir Yakut kadını

Eski Türk kültürünün izlerinin büyük oranda hissedildiği Saha Türklerinin kültürü yöredeki öbür Türk topluluklarının kültürü ile büyük bir benzerlik gösterir. Saha Türkleri eski Türk giyim ve yaşam tarzını bugüne kadar yaşatmayı başarmışlardır. Ayrıca Sahalar kış aylarında ren geyiğinin derisinden hazırlanan ayakkabılar giymektedirler.[2]

Küyerçek, geleneksel bir Yakut yemeğidir

Dil

Yakutça, Sahaca (саха тыла-Sakha Tyla), Yakut Türkçesi ya da Saha Türkçesi; Sahaların (Saha Türklerinin, Yakutların, Yakut Türklerinin) konuştuğu Kuzeydoğu Asya'da konuşulan, Türki diller dil ailesine ait sondan eklemeli bir dildir.[2] Türki diller ailesinin Kuzeydoğu Dilleri (Sibirya Dilleri) grubundan Şaz Türkçesinin devamını oluşturur. Dil, Saha Cumhuriyeti'nde çoğunluğun resmî dilidir. Rusya, ABD, Almanya, Büyük Britanya, Kanada, İsveç, Norveç, Fransa, Güney Kore, Avustralya gibi Sahaların göçtüğü ülkelerde de resmî olmayan azınlıklar tarafından da konuşulmaktadır. Sahacayı anadili olarak konuşan 450 ile 500 bin insan bulunmaktadır.[2][3] Dil; Saha Cumhuriyeti'nde ulusal resmî dil,[4] Rusya Federasyonu'nda ise yerel resmî dil[5] statüsüne sahiptir. Taymir Yarımadası'nın doğusunda yaşayan halkların Rusça dışındaki resmî olmayan ticaret dilidir.

Sahaca, diğer pek çok Türki dil ile de paylaştığı sondan eklemeli olması ve ünlü uyumu gibi dil bilgisi özellikleri ile ön plana çıkar. Dil, tümce yapısı açısından genellikle özne-nesne-yüklem sırasına sahiptir. Hint-Avrupa ve Hami-Sami gibi büyük dil ailelerine bağlı dillerin aksine gramatik cinsiyetin (kelimelerdeki eril ve dişi cinsiyet ayrımı) bulunmadığı klasik bir Altay dilidir. Söz varlığının bir kısmı Rusça, İngilizce, Fransızca, Moğolca, Tunguzca, Çince gibi yabancı dillerin yanı sıra çeşitli Paleo-Sibirya dillerinden geçmedir. Diğer Türk dillerinin aksine istisnalar dışında Arapça ve Farsçadan etkilenmedi. Dil, son halini 1939'da alan Kiril alfabesi tabanlı Saha Alfabesi ile yazılır.

Yakut mutfağı

Yakut mutfağında, geleneksel içki kumis, inek, kısrak ve ren geyiği sütü süt ürünleri, dilimlenmiş dondurulmuş tuzlu balık stroganina (строганина), somun eti yemekleri (oyogos), venison adlı geyik eti, dondurulmuş balık, kalın krep ve darı püresi tereyağı ve at yağı ile yapılan salamat vardır.

Kuerchekh veya kierchekh isimli tatlı, inek sütünden veya çeşitli meyvelerle kremadan yapılır.

Indigirka ise geleneksel balık salatasıdır.

Nüfus

Sahaların en fazla nüfusunun olduğu Saha Cumhuriyeti 949 753 kişilik (2009) bir nüfusa sahiptir. Куораттарга олорор дьон — 64,3 % (2002) Ülke yüzölçümü büyük olduğundan 0,3 kişi/km² düşer.

Yıllara göre nüfus dinamiği

Saha Cumhuriyeti nüfus ilerlemesi (bin kişi).

Yıl Sayısı
1959 487
1978 842
1989 1049
2002 949
2010[6]958,3

Kadın-erkek oranı

2002 yılı resmî sayımlarında kadın-erkek oranı:

Şehir Kırsal Tümü %
Erkek 296 155 168 062 464 217 48,9
Kadın 313 844 171 219 485 063 51,1

Etnik dağılım

Saha Cumhuriyeti'nde 1939—2010 arası soyların oran dağılımı:

Halk 1939![7] 1959![8] 1970![9] 1979![10] 1989![11] 2002![12] 2010[13]
Sahalar233,273 (56,5 %) 226,053 (46,4 %) 285,749 (43,0 %) 313,917 (36,9 %) 365,236 (33,4 %) 432,290 (45,5 %) 466,492 (49,9 %)
Ruslar146,741 (35,5 %) 215,328 (44,2 %) 314,308 (47,3 %) 429,588 (50,4 %) 550,263 (50,3 %) 390,671 (41,1 %) 353,649 (37,8 %)
Evenkiler10,432 (2,5 %) 9505 (2,0 %) 9097 (1,4 %) 11,584 (1,4 %) 14,428 (1,3 %) 18,232 (1,9 %) 21,008 (2,2 %)
Ukraynalılar4229 (1,0 %) 12,182 (2,5 %) 20,253 (3,0 %) 46,326 (5,4 %) 77,114 (7,0 %) 34,633 (3,65 %) 20,341 (2,2 %)
Evenler3133 (0,8 %) 3537 (0,7 %) 6471 (1,0 %) 5763 (0,7 %) 8668 (0,8 %) 11,657 (1,2 %) 15,071 (1,6 %)
Tatarlar4420 (1,1 %) 5172 (1,1 %) 7678 (1,2 %) 10,976 (1,3 %) 17,478 (1,6 %) 10,768 (1,1 %) 8122 (0,9 %)

Kaynakça

  1. ^ "Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года". 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2014. 
  2. ^ a b c "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Şubat 2016.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: ":0" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: )
  3. ^ Russian Census 27 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Владение Языками Населением Российской Федерации), 2010
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2020. 
  5. ^ Статья 46 9 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Конституция (Основной закон) Республики Саха (Якутия)
  6. ^ "Информационные материалы о предварительных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года". 12 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013. 
  7. ^ "Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей". 11 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013. 
  8. ^ "Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей". 11 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013. 
  9. ^ "Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей". 11 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013. 
  10. ^ "Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей". 11 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013. 
  11. ^ "Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей". 11 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013. 
  12. ^ "Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей". 11 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013. 
  13. ^ "Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года". 27 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013. 

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Buryatya</span> Rusyaya bağlı federe cumhuriyet

Buryat Cumhuriyeti, Rusya'ya bağlı federe cumhuriyet olan ülkenin yüz ölçümü: 351 400 km², nüfusu ise 900.000'dir. Başkenti Ulan Ude'dir.

<span class="mw-page-title-main">Şapsığlar</span> Çerkes boyu

Şapsığlar, Kuzey Kafkasya'nın yerli halklarından olan Batı Çerkeslerine mensup topluluklardan biridir. Tarihi Şapsığya bölgesinde yaşıyorlardı. Bugün çoğunluğu, Krasnodar Krayı Tuapse rayonu ve Soçi'nin Lazarevsk rayonunda ve Rusya'ya bağlı Adıgey Cumhuriyeti’nde yaşar. Dilleri olan Şapsığca 1945 yılına kadar yazı ve edebiyat dili olmuştur. Eskiden onlardan ayrı olan Hakuçlar günümüzde resmî olarak Şapsığlardan kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">İdil Tatarları</span>

İdil Tatarları ya da Volga Tatarları, günümüzde Rusya’ya bağlı özerk Tataristan Cumhuriyeti’nde ve Volga Nehri boyunca yerleşmiş olan Kazan veya İdil Tatarları'na verilen genel addır. Volga Nehri boyunca yerleştikleri için bu adı almışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Çulımca</span>

Çulımca Rusya'da Sibirya'nın ortasında genellikle Krasnoyarsk krayı, Novosibirsk oblastı ve Tomsk oblastında konuşulan bir Türk lehçesidir. Bu lehçenin tüm konuşurları Rusçayı da bilir. Sovyetler Birliği zamanında Rusça konuşmaları için yapılan baskılar sonucunda çoğu Çulım Türkü, Çulımcayı öğrenememiş, unutmuş ve böylece Çulım Türkçesinin konuşanları azalmıştır. Çulımlar Sibirya'da Kızılyar bölgesi ve Tom bölgesinde yaşarlar. Kendi aralarında kendi dillerini ifade etmek için Ös sözünü de kullanırlar.

<span class="mw-page-title-main">Tomsk Oblastı</span>

Tomsk Oblastı, Rusya'nın Sibirya Federal Bölgesi'nin güneybatısında yer alan oblast.

Teleütler, Televütler ya da Teleutlar, Rusya'nın orta güney bölgesindeki Kemerovo Oblastında yaşayan Türk halklarından Altayların yaklaşık 2700 kişilik kabilesi. UNESCO'ya göre dilleri ve kültürleri yok olma tehlikesindedir.

<span class="mw-page-title-main">Yardımlı (rayon)</span>

Yardımlı Rayonu, Azerbaycan'da rayon. Merkezi Yardımlı şehridir. İran'la sınırdır.

Dünyanın en büyük ülkesi olan Rusya, büyük etnik çeşitliliğe sahiptir ve ülke çapında 193'ten fazla etnik gruba ev sahipliği yapan çok uluslu bir devlettir. Ancak demografik olarak etnik Ruslar ülke nüfusunda daha baskındır. 2010 nüfus sayımında nüfusun yaklaşık %81'i etnik Ruslardır, nüfusun geri kalan %19'u ise etnik azınlıklardan oluşmaktadır.

Rutulca, Rusya'ya bağlı Dağıstan Cumhuriyeti'nde ve Kuzey Azerbaycan'da yaşayan küçük bir yerli halk olan Rutullar′ın konuştuğu dil. Rutulca, Kuzeydoğu Kafkas dillerinin Samur öbeğinde yer alır ve bugün Dağıstan Anayasası tarafından tanınmış 14 dilden biridir.UNESCO'nun Tehlike Altındaki Dünya Dilleri Atlası'na göre dil, "kesinlikle tehlike altında" kategorisinde sınıflandırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Tatlar</span> Azerbaycanın kuzeydoğusu ve Dağıstanın güneyi arasında yaşayan bir İran halkı

Tatlar, Azerbaycan'ın kuzeydoğusu ve Dağıstan'ın güneyi arasında yaşayan bir İran halkıdır. Tatlar günümüzde Kafkasya Persleri olarak bilinir.

Tabasaranca ya da Tabasaran dili, Rusya'ya bağlı Dağıstan'ın güneyinde yaşayan Tabasaranlar tarafından konuşulan Kuzeydoğu Kafkas dillerinin Lezgi dilleri grubundan bir dil. Gramer ve kelime haznesi bakımından Lezgice ile ortak özellikleri yüksektir. Alfabe, harf sistemi ve glotal gırtlaksı harfleriyle diğer Kafkas dilleriyle büyük benzerlik taşır. Lezgicenin yanında, Azerbaycan Türkçesinden ve geçmişte Arapça ve Farsçadan alınmış çok sayıda kelimeyi lügatinde barındıran otokton bir dildir.

<span class="mw-page-title-main">Hantılar</span>

Kantı veya Hantı kendilerince Kantı, Kande, Kantek (Kantı), tarihte Yugra olarak bilinen Rusya'ya bağlı Kantı–Mansı Otonom Okrug içinde yaşayan yerli halk. Mansiler ile birlikte yaşarlar. Hantıca ve Mansice Rusça ile birlikte resmi bir durum elde etmiştir. 2010 yılı Rusya nüfus sayımında, 30,943 kişi kendilerini Hantı(Kantı) olarak belirtmişlerdir. Onların, 26,694 kişi Tümen Oblastında, onun 17,128 kişi kadarı da Hantı–Mansi Özerk Okruğunda bulunmaktadır. 8,760 kişi ise Yamalo-Nenets Özerk Okrugu'nda yaşamaktadır. Tomsk Oblastında 873 kişi, Komi Cumhuriyetinde ise 88 Hantı yaşamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kars Okrugu</span>

Kars Okrugu, Rus İmparatorluğu'nun 1878-1918 yılları arasında Kars Oblastı'na bağlı bir idari bölümdü. Okrugun merkezi Kars şehriydi.

<span class="mw-page-title-main">Ardahan Okrugu</span>

Ardahan Okrugu, Rus İmparatorluğu'nun 1878-1918 yılları arasında Kars Oblastı'na bağlı bir idari bölümdü. Okrugun merkezi Ardahan kasabasıydı.

<span class="mw-page-title-main">Kağızman Okrugu</span>

Kağızman Okrugu, Rus İmparatorluğu'nun 1878-1918 yılları arasında Kars Oblastı'na bağlı bir idari bölümdü. Okrugun merkezi Kağızman kasabasıydı.

<span class="mw-page-title-main">Kazan Guberniyası</span>

Kazan Guberniyası, 1708-1920 yılları arasında Rusya Çarlığı, Rus İmparatorluğu ile Rusya SFSC'ye bağlı bir guberniya idi. Guberniyanın merkezi Kazan şehriydi.

<span class="mw-page-title-main">Votlar</span>

Votlar, Rusya'nın kuzeybatısında, Sankt Petersburg'un güneybatısında ve Estonya sınırındaki Narva Nehri'nin doğusunda yer alan İngriya'daki Votya'da yaşayan bir Baltık-Fin halkıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kazakistan'daki Türkler</span>

Kazakistan'da Türkler, Kazakistan'da yaşayan Türklerdir.

<span class="mw-page-title-main">Oltu Okrugu</span>

Oltu Okrugu, Rus İmparatorluğu'nun 1878-1918 yılları arasında Kars Oblastı'na bağlı bir idari bölümdü. Okrugun merkezi Oltu kasabasıydı.

<span class="mw-page-title-main">Dağıstan Oblastı (Rus İmparatorluğu)</span>

Dağıstan Oblastı, Rus İmparatorluğu'nun Kafkasya Genel Valiliği'ne bağlı bir oblasttı (eyalet). Sınırları, kabaca günümüz Rusya Federasyonu içerisinde bulunan Dağıstan'ın güneydoğusunun çoğuna karşılık geliyordu. Dağıstan oblastı, 1860 yılında eski Kafkasya İmamlığı topraklarından oluşturuldu ve kuzeyde Terek Oblastı, batıda Tiflis Guberniyası ve Zakatala Okrugu, güneyde Yelizavetpol Guberniyası ve doğuda Bakü Guberniyası ile sınır komşusuydu. Oblastın idari merkezi Temir-Han-Şura'ydı.