İçeriğe atla

Yakutça

Yakutça
Саха тыла Saha tıla
Ana dili olanlarRusya
Konuşan sayısı450.140 kişi  (2010)[1]
Dil ailesi
Türk dilleri
  • Sibirya grubu
    • Kuzey kolu
      • Yakutça
Resmî durumu
Resmî dil Rusya
Dil kodları
ISO 639-2sah
ISO 639-3sah
  Yakutça
  Dolganca

Yakutça veya Sahaca (Saqa tıla), Saha Türklerinin konuştuğu dildir. Çuvaşça ile birlikte Türkçenin toplam iki lehçesinden biridir.[2] Türk dillerinin Sibirya grubuna bağlı dil 450.140 kişi tarafından konuşulur. Ayrıca Taymir Yarımadası'nın doğusunda yaşayan halkların ticaret dilidir (Ruslar hariç). Konuşucuların çoğunluğu Rusya'ya bağlı Yakutistan'da yaşar.

Sahaca (Yakutça) bazı tümceler

  • Olorbuttâğar ülelêbit orduk = Çalışmak oturmaktan daha iyi(dir).
  • Min ubayım saha oskuolatıgar bâr = Benim abim Yakut okulundadır.
  • Bihigi at mïnen barıahpıt = Biz at(a) binip gideceğiz.
  • Haydah oloroğut? = Nasılsınız? ("Nasıl yaşıyorsunuz?")
  • En olus türgennik sanarağın = Sen çok hızlı konuşuyorsun.
  • Min sahalıı kıratık öydüübün = Ben Yakutça biraz anlarım.
  • Bihigi sarsıarda erde turabıt = Biz sabahleyin erken kalkarız.
  • Ol oğo tüün ıtıır = O çocuk gece(leri) ağlar.
  • Miehe sıttık hâta uonna holuoha nâda = Bana yastık kılıfı ile galoş gerek.
  • Bu son sieğe olus kılgas = Bu ceket(in) yen(leri) çok kısa.
  • En ubayın hanna üöreneriy? = Senin abin nerede okuyor?

Dil Bilgisi

İsimler

İsimlerin tekil ve çoğul halleri vardır. Bir sözcüğü çoğul yapmak için genelde /-lar/ son ekinden yararlanılır. Bu son ek sözcükteki ünlü ve ünsüz harflere göre -лар (-lar), -лэр (-ler), -лөр (-lör), -лор (-lor), -тар (-tar), -тэр (-ter), -төр (-tör), -тор (-tor), -дар (-dar), -дэр (-der), -дөр (-dör), -дор (-dor), -нар (-nar), -нэр (-ner), -нөр (-nör) veya -нор (-nor) hallerini alabilir. İsimlerde diğer Türk Dillerinde olduğu gibi cinsiyet ayrımı yoktur.

İsmin Hâlleri

eye 'barış' uot 'ateş'
Yalın hâl eyeuot
Belirtme eyeniuotu
Yönelme eyeɣeuokka
Bulunma eyeteuotta
Ayrılma[a]eyettenuottan

Adıllar

Tekil Çoğul
1. şahıs Yakutça: мин (min) Yakutça: биһиги (bihigi)
2. şahıs Yakutça: эн (en) Yakutça: эһиги (ehigi)
3. şahıs insan Yakutça: кини (kini) Yakutça: кинилэр (kiniler)
insan değil Yakutça: ол (ol) Yakutça: олор (olor)

Sahaca (Yakutça) rakamlar

Eski TürkçeAzericeTürkçeÇuvaşçaSaha (Yakut)
bir bir bir pĕrre biir
eki iki iki ikkĕ ikki
üç üç üç vişşĕ üs
tört dörd dört tăvattă tüört
beş beş beş pillĕk bies
altı altı altı ulttă alta
yeti yeddi yedi şiccĕ sette
sekiz səkkiz sekiz sakkăr ağis
tokuz doqquz dokuz tăhhăr toğus
on on on vunnă uon

Sahaca, Kırgızca ve Türkçe karşılaştırmaları

Türkçede Eski Türkçe kökenli söz başlarındaki Y ile başlayan sözcükler Kırgızcada "C" sesi ile söylenirken Sahacada "S" olmuştur. Eski Türkçede "Y" olan bu imce zaman içinde Türk topluluklarında Y>C>S şeklinde değişime uğramıştır. Türkçe, Azerice, Türkmence, Özbekçe ve Uygurcada "Y" ile söylenirken Kazakistan'da "J", Kazakçada "C", Altayca, Hakasça ve Tıvacada "Ç", Sahacada ise bu imce "S" olmuştur.

TÜRKÇE (Y)KIRGIZCA (C)SAHACA (S)кыргызчасаха тылаTürkçe Kiril harfli
Yıl Cıl Sıl жыл Сыл йыл  
Yağmur Camgır Samıır жамгыр cамыыр яғмур  
Yaka Caka Sağa жака саҕа яка  
Yalamak Caloo Salaa жалоо салаа яламак  
Yaş Caş Saas жаш саас яш  
Yaşdaş Caştaş Saastıı kihi жашташ саастыы киһи яшдаш  
Yat Cat Sit- жат сит ят  
Yedi Ceti Sette жети сэттэ еди  
Yel Cel Siel жел сиэл ел  
Yeni Cañı Saña жаңы саҥа ени  
Yeniden Cañıdan Sañattan жаңыдан саҥаттан енидең  
Yer Cer Sir жер сир ер  
Yumak (yıkamak) Cuu- Suuy- жуу сууй юмак(йыкамак)  
Yıldız Cıldız Sulus жылдыз сулус йылдыз  
Yirmi Cıyırma Süürbe жыйырма сүүрбэ йирми  
Yok (hayır) Cok Suox жок суох ёк (хайыр)  
Yol Col Suol жол суол ёл  
Yumurta Cumurtka Sımmııt жумуртка сымыыт юмурта  
Yumuşak Cumşak Sımnağas жумшак сымнаҕас юмушак  
Yüz Cüz Süüs жүз сүүс йүз  

Yazı sistemi

Yakutça Kiril alfabesiyle yazılır: Modern Yakut alfabesi, 1939 yılında Sovyetler Birliği tarafından Rusçada bulunanlarla birlikte Ҕҕ, Ҥҥ, Өө, Һһ, Үү harflerinin de eklenmesiyle oluşturuldu.

Сахалыы сурук-бичигэ Saqalıı suruk-biçige (Yakut alfabesi)

HarfSöylenişUFANotTürkçe Romanizasyon.[3]
А аа/a/A a
Б ббэ/b/B b
В ввэ/v/yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur[4]V v
Г ггэ/ɡ/G g
Ҕ ҕҕэ/ɣ, ʁ/Ğ ğ
Д ддэ/d/D d
Дь дьдьэ/ɟ/C c
Е ее/e, je/yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunurYe ye or e
Ё ёё/jo/yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunurYo yo
Ж жжэ/ʒ/yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunurJ j
З ззэ/z/yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunurZ z
И ии/i/İ i
Й йый/j, ȷ̃/Y y
К ккы/k/K k
Л лэл/l/L l
М мэм/m/M m
Н нэн/n/N n
Ҥ ҥҥэ/ŋ/Ñ ñ
Нь ньньэ/ɲ/Ń ń
О оо/o/O o
Ө өө/ø/Ö ö
П ппэ/p/P p
Р рэр/ɾ/R r
С сэс/s/S s
Һ һһэ/h/H h
Т ттэ/t/T t
У уу/u/U u
Ү үү/y/Ü ü
Ф фэф/f/yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunurF f
Х ххэ/q~x/X x (Q q)
Ц ццэ/ts/yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunurS s (Ts ts)
Ч чче/c/Ç ç
Ш шша/ʃ/yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunurŞ ş
Щ щща/ɕː/yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunurŞ ş
Ъ ъкытаанах бэлиэ/◌./yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur"
Ы ыы/ɯ/I ı
Ь ьсымнатар бэлиэ/◌ʲ/Rusçadan alınan sözcüklerde bu harf kullanılırken Yakut kökenli sözcüklerde дь ve нь harfleri kullanılır'
Э ээ/e/E e
Ю юю/ju/yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunurYu yu
Я яя/ja/yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunurYa ya

Ayrıca bakınız

  • Yakutlar
  • Dolganca
  • Semyon Novgorodov – IPA'ya uyarlanmış ilk Yakut alfabesinin yaratıcısı.

Notlar

  1. ^ The Ablative suffix appears as -TAn following a consonant and -TTAn following a vowel. Clear examples of the former are ox 'arrow' → oxto 'from an/the arrow', oxtorton 'from (the) arrows'.

Kaynakça

  1. ^ 2010 Rusya nüfus sayımı 27 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.,
  2. ^ Türkçe, Edebiyat ve. "Dilin Kullanımdan Doğan Türleri - Lehçe, Şive, Ağız, Jargon, Argo Nedir?". 4 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2023. 
  3. ^ Yuriy Vasiliev (Cargıstay) (1995). Türkçe—Sahaca (Yakutça) sözlük. Ankara: Atatürk kültür, dil ve tarih yürsek kurumu türk dil kurumu yayınları. s. 312. ISBN 975-16-0731-0. 
  4. ^ Krueger, John R. (1962). Yakut Manual. Bloomington: Indiana U Press. 

Sahaca karşılaştırmalı sözlükler

  • Yuriy Vasiliev (Cargıstay) . Türkçe - Sahaca (Yakutça) Sözlük (Turkish- Sakha Dictionary). Ankara: Türk Dil Kurumu, 1995 . Orijinal yumuşak plastik cildinde. Cildi çok az yorgun. 312 s. 13x19 ISBN /

Dış bağlantılar

Vikipedi
Vikipedi
Özgür Ansiklopedi Vikipedi'nin Yakutça (sah) sürümü
Vikigezgin'de Sakha phrasebook ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadır.

Yakutça içerikler

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Türkçe</span> Türk halkının Oğuz Türkçesi dili

Türkçe ya da Türk dili, Güneydoğu Avrupa ve Batı Asya'da konuşulan, Türk dilleri dil ailesine ait sondan eklemeli bir dildir. Türk dilleri ailesinin Oğuz dilleri grubundan bir Batı Oğuz dili olan Osmanlı Türkçesinin devamını oluşturur. Dil, başta Türkiye olmak üzere Balkanlar, Ege Adaları, Kıbrıs ve Orta Doğu'yu kapsayan eski Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında konuşulur. Ethnologue'a göre Türkçe, yaklaşık 90 milyon konuşanı ile dünyada en çok konuşulan 18. dildir. Türkçe, Türkiye, Kuzey Kıbrıs ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nde ulusal resmî dil statüsüne sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Özbekçe</span> Özbekistanın resmî dili olan Türk dili

Özbekçe veya Özbek Türkçesi, Özbekistan'ın resmî dilidir. Türk dillerinin içerisinde sınıflanan Karluk grubuna bağlı bir dil ve tarihî Çağataycanın çağdaş devamı olan Türk yazı dillerinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Azerice</span> Azerbaycanın resmî dili olan Türk dili

Azerice, Azerbaycanca veya Azerbaycan Türkçesi, Türk dilleri dil ailesinin Oğuz grubu içerisinde yer alan ve bir Türk halkı olan Azerilerin ana dilini oluşturan dil. En çok konuşucusu İran Azerbaycanı'nda bulunan dil, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin resmî dilidir. Rusya'ya bağlı özerk bir cumhuriyet olan Dağıstan'ın ise resmî dilleri arasında yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Yakutistan</span> Rusyada özerk bir Türk cumhuriyeti

Yakutistan ya da Saha Cumhuriyeti, Rusya'yı oluşturan federe cumhuriyetlerden biri ve yüz ölçümü açısından en büyüğüdür. Nüfusun çoğunluğunu oluşturan Yakutlar bir Türk halkıdır.

<span class="mw-page-title-main">Uygurca</span> Uygur Türkçesi

Uygurca veya Yeni Uygurca, Uygurlar tarafından konuşulan, Türk dillerinin Uygur grubunda yer alan bir dil.

<span class="mw-page-title-main">Yakutlar</span>

Yakutlar ya da Sahalar, Rusya içindeki Saha Cumhuriyeti'nde yaşayan Türk halkı.

<span class="mw-page-title-main">Gagavuzca</span>

Gagavuzca veya Gagauzca, çoğunluğu Moldova'daki Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi'nde yaşayan Gagavuzların konuştuğu Batı Oğuz grubuna bağlı bir Türk dili. Gagavuzca, Balkan Gagavuzcasından bir dereceye kadar farklı bir dildir. Kimi Türkologlar ise Gagavuzca'yı ayrı bir dil veya lehçe saymayarak Türkiye Türkçesinin Rumeli ağızlarına dahil etmişlerdir. Yaklaşık 300.000 kişi tarafından konuşulur.

<span class="mw-page-title-main">Dolganca</span>

Dolganca Türk dillerinin Sibirya grubuna ait, Sahaca ile çok yakın olan, ağırlıklı olarak Dolganların konuştuğu dildir. Konuşucu sayısının azlığı nedeniyle tehlike altındadır. Taymır bölgesinde konuşulmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Tuvaca</span> Rusyada bir Türk dili

Tuvaca, Tuva Türkçesi, Tuva dili, Rusya'ya bağlı özerk Tuva Cumhuriyetinde Tuvalar tarafından konuşulan Sayan dilleri grubundan çağdaş Türk yazı dillerinden biridir. Tuva Cumhuriyeti'ndeki 250.000 civarındaki Tuva nüfusunun yanı sıra, kuzey-batı Moğolistan'da 27.000 kişi ve Çin'in adlandırmasıyla Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ne Türk Dünyasındaki adlandırmayla Doğu Türkistan'a bağlı Altay İli'nde 2.400 kişi bu dili konuşmaktadır. Ayrıca Buryat Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde ve Kazakistan'da az sayıda Tuvaca konuşanlar vardır.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlıca</span> Osmanlı İmparatorluğunda kullanılan dil

Osmanlıca veya Osmanlı Türkçesi, Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk anayasası olan 1876 tarihli Kânûn-ı Esâsî'de geçtiği hâliyle Türkçe, 13 ile 20. yüzyıllar arasında Anadolu'da ve Osmanlı Devleti'nin yayıldığı bütün ülkelerde kullanılmış olan, Arapça ve Farsçanın etkisi altında kalan Türk dili. Alfabe olarak çoğunlukla Arap alfabesinin Farsça ve Türkçe için uyarlanmış bir biçimi kullanılmıştır. Halk arasında bazen bu dil dönemi için "Eski Türkçe" de kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Dolganlar</span> etnik grup

Dolganlar, — Rusya'nın kuzeyindeki Taymır yarımadası çevresinde yaşayan etnik grup. Soyları Evenkiler başta olmak üzere birkaç farklı Sibirya halkına dayanan Dolgalar, 18. yüzyıldan sonra Türk dillerini kabul etmiştir. Taymir yarımadası, idari olarak Krasnoyarsk Kray'a bağlıdır. Dolganlar'ın özerk illeri vardır. Bu özerk ilin adı, Taymir Özerk Okruğu'udur.

Hakasça veya Hakas Türkçesi Hakas Türklerinin dili. çağdaş Türk yazı dillerinden Sibirya kesiminde konuşulup yazılan kollarından biridir. Hakas eski Kırgız devletinin ismidir. Hakas Türkleri tarafından konuşulmaktadır. Hakaslar Hakasya adı verilen ülkede yaşamakta olup, Güney Sibirya bölgesindedir. Hakas Cumhuriyeti veya Hakasya, Rusya'da yer alır. Hakasların nüfusu 78,500 olup, bunun 60,168 kadarı Hakasça konuşmayı bilmektedir.

İnehsit - Altay Şamanizminde doğum tanrıçası. İnehsit Hanım veya İyehsit Hatun olarak da bilinir.

Eski Uygurca veya Eski Uygur Türkçesi, 9. yüzyıl ila 14. yüzyıl aralığında çeşitli devletlerde konuşulmuş ve yazılmış olan, Türki diller ailesinin Sibirya koluna mensup bir dil. Eski Türkçenin Göktürkçeden sonraki ikinci bölümünü oluşturmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Isıyah</span>

Isıyah, Saha Cumhuriyeti'nde zorlu bir kışın ardından doğanın yeniden doğuşunu, yaşamın zaferini, yeni yılın başlangıcının kutlandığı bir bayramdır. Yaz gündönümü olan 21 Haziran'da tarihi kutlama yapılır.

<span class="mw-page-title-main">Ürüng-Haya</span>

Ürüng-Haya, Rusya'nın federal yapılanması içinde yer alan Saha Türk Cumhuriyeti'nin Anaabır bölgesine bağlı olan Türk uluslu küçük bir köy yerleşimidir. Köyün bağlı olduğu Saaskılaah köyünden 160 kilometre (99 mi) mesafededir.

Yakut alfabesi, Kiril alfabesi temel alınarak Yakutçanın (Sahaca) yazımında kullanılan alfabe. Yakutların 19. yüzyıl başlarına kadar bir yazı dili ve dolayısıyla alfabeleri yoktu, Rusya'nın siyasi amaçlarını desteklemek amacıyla bölgeye gönderilen misyonerlerin ve devlet görevlilerinin ürettiği, resmi ve dini yazılar için özerk alfabeler geliştirilmeye başlanmıştır. Rus alfabesi dışında Saha dili için özel olarak oluşturulan ilk alfabe 1851 yılında Otto von Böhtlingk tarafından hazırlanmıştır. Bu alfabe 1899 yılında Eduard Karloviç Pekarskiy, 1908 yılında Vasili Radloff tarafından düzenlenmiştir. 1924 yılında mevcut alfabeye büyük harfler ve noktalama işaretleri eklendi. 1929 yılında Kiril temelli alfabe yerine Latin alfabesi temelli bir alfabeye geçildiyse de artan Rus baskısıyla Modern Saha Alfabesi, 1939 yılında Sovyetler Birliği tarafından kurulan bir komisyonla günümüzde de hala kullanılan Saha Kiril Alfabesi olarak son şeklini almıştır. Modern alfabeye daha sonradan "Ҕҕ, Ҥҥ, Өө, Һһ, Үү" harfleri de eklenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Saha edebiyatı</span>

Saha Bölgesi'nin 1632'de Ruslar tarafından işgaline kadar Sahaların yazılı bir edebiyatı yoktu ancak oldukça zengin bir halk edebiyatı literatürüne sahiplerdi. Bu halk edebiyatı malzemelerinin başında Olonho Destanı ve ona bağlı manzum halk edebiyatı ürünleri gelmektedir. Bu ürünün kendine has bir geleneği bulunmakta ve birçok farklı hikâyeden oluşmaktadır. Hikâyelerin her biri kahramanının adıyla anılmakta ve olonhohut adı verilen özel anlatıcıları vardır. Olonhohutlar; tarihi geleneğe bağlı kalarak kahramanları ve olayları ayrıntılı bir şekilde anlatır, anlatımı zengin mecazlar ve benzetmelerle süsler, Altay aliterasyonunu başarıyla uygularlar. Olonhohutların anlattığı bu hikâyeler bir zincir oluşturarak Olonho çatısında toplanır. Şu ana kadar derlenebilen en önemli olonholar şunlardır: Er Soğotoh, Ürüng Uolan, Nurgun Bootor, Kulun Kulustuur, Bahımmı Baatır, Erbextey Bergen, Mülcü Böğö, Sün Caahın.

Yakutistan Millî Marşı, Rusya'nın federal bir bölgesi olan Saha Cumhuriyeti'nin bölgesel marşıdır. Millî marş, Saha Cumhuriyeti'nin bayrağı ve arması ile birlikte Saha Cumhuriyeti'nin resmi simgelerinden biridir. Başlangıçta Saha (Yakut) dilinde Savva Tarasov ve Mihail Timofeyev tarafından yazılmıştır. Vladimir Fedorov, marşı Rusçaya çevirmiştir. Müziği Kirill Gerasimov tarafından bestelenmiştir. Marş resmi olarak 15 Temmuz 2004'te kabul edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Saha Cumhuriyeti arması</span>

Saha Cumhuriyeti arması, Rusya Federasyonu içerisindeki Yakutistan'ın bayrağı ve milli marşının yanı sıra resmi bir sembolüdür. Arma, ortasında beyaz bir güneşten oluşan arka plan üzerinde tarih öncesi "Şişkin pisanitsa" petrogliflerine dayanan at sırtında bir flama taşıyan bir binicinin kırmızı silueti olan bir daireden oluşur. Merkezdeki görüntü, yedi eşkenar dörtgen kristal benzeri figür şeklindeki geleneksel Yakut süsleri ve "Республика Саха (Якутия) • Саха Өрөспүүбүлүкэтэ" yazılarıyla çerçevelenmiştir. Bu arma, resmi olarak 26 Aralık 1992'den beri kullanılmaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.