İçeriğe atla

Yakub bin Tarık

Yakub bin Tarık
Doğum8. yy
Bağdat
ÖlümMS 769
Bağdat
MilliyetPers
Diğer ad(lar)ıİngilizceYaʿqūb ibn Ṭāriq, Arapçaيعقوب بن طارق
VatandaşlıkAbbasi Halifeliği
Kariyeri
DalıMatematik, Astronomi, Astroloji

Yakub bin Tarık (İngilizceYaʿqūb ibn Ṭāriq, Arapçaيعقوب بن طارق, MS 796'da öldü) 8. yüzyılda Bağdat'ta yaşamış İranlı (Pers) astronom ve matematikçi.[1]

Çalışmaları

Yakub bin Tarık, Arap astronomisinin temel yapısını Yunan, Hint ve İran kaynaklarından geliştiren Bağdat'taki 8. yüzyıl bilim adamlarının (özellikle Fazāri[2]) çağdaşı ve çalışma arkadaşı olarak bilinir.

Yakub bin Tarık'a atfedilen eserler şunlardır:[3]

  • Zīj maḥlūl fī al‐Sindhind li‐daraja daraja (Arapçaزيج محلول في السندهند لدرجة درجة, Sindhinddeki her derece için çözümlenmiş astronomik tablolar"),
  • Tarkīb al‐aflāk (Arapçaتركیب الأفلاك, "Gök cisimlerinin sıralanması"),
  • Kitāb al‐ʿilal (Arapçaكتاب العلل, "Rationales"),
  • Taqṭīʿ kardajāt al‐jayb (Arapçaتقطيع كردجات الجيب, "Sinüsün kardajasının dağılımı") ve
  • Mā irtafaʿa min qaws niṣf al‐nahār (Arapçaما إرتفع من قوس نصف النهار, "Meridyen yayı boyunca yükselme").

Al‐maqālāt (Arapçaالمقالات, "Bölümler") adlı astrolojik bir çalışma da güvenilmez bir kaynak tarafından kendisine atfedilir.[3]

Yukarıdaki eserlerin hiçbiri şu anda mevcut değildir ve sadece ilk üçü daha sonraki yazılardan ayrıntılı olarak bilinmektedir.

770 civarında yazılan Zīj, Brāhmasphuṭasiddhānta ile benzer olduğu düşünülen Sanskritçe bir esere[3] dayanıyordu.[4] Bu çalışma Sind'den[4] el-Mansur sarayına, bildirildiğine göre Kankah adlı bir Sindi astronomu tarafından getirildi.[5]

Yakub bin Tarık'ın zīc'i (astronomik tablolar içeren el kitabı), Fazārī'ninki gibi, görünüşe göre Zīj al-Sindhindin Sanskritçe orijinaline dayanıyordu ve 770'lerde Bağdat'ta tercüme edildi. (Yakub'un bu tercümeye katılımının oldukça işlenmiş bir 12. yüzyılda anlatımı İbraham bin ʿEzra tarafından verilmiştir.) Ayrıca Fazārī'ninki gibi Yakub'un zīc'inin hayatta kalan parçaları farklı geleneklerden heterojen bir karışımdır. Örneğin, ay hilalinin görünürlüğünün kuralı olduğu gibi, ortalama hareket parametreleri Hindistan'dır; takvim Farsçadır; ve medeni gün için Hindistan'ın gün doğumu dönemi, ana meridyeni Arin'in (Ujjain) olağan konumundan doğuya 90° (veya 1/4 gün) hareket ettirmenin basit bir yolu ile Yunan esintili öğle dönemine dönüştürülmüş gibi görünmektedir.

Tarkīb al‐aflāk kozmografi, yani gök cisimlerinin yerleşimi ve boyutları ile ilgiliydi.[3] Gök cisimlerinin boyutları ve mesafelerine ilişkin tahminleri el-Birûni'nin Hindistan üzerine çalışması; ona göre Yakub bin Tarık, Dünya'nın yarıçapını 1.050 fersah, Ay ve Merkür'ün çapını 5.000 fersah (4.8 Dünya yarıçapı) ve diğer gök cisimlerinin (Venüs, Güneş, Mars, Jüpiter ve Satürn) çapını 20.000 "fersah" olarak (19.0 Dünya yarıçapı) verdi.[6] Ayrıca Sanskrit incelemelerindeki tekniklere göre birikmiş zamanı belirleme kurallarını belirtti. 11. yüzyılda Bīrūnī, Hint kozmografik geleneğini kullanan tek Arapça kaynak olarak Tarkīb'dan bahsetmiştir (aynı değerlerin en azından bir kısmı diğer ziclerden bilinmesine rağmen); Yakub'un bazı kurallarının açıklamaları doğruysa, Hint usullerini her zaman tam olarak anlamadı ya da doğru yorumlamadı.

Zicdeki hesaplama kurallarının matematiksel açıklamalarını sağlamayı üstlenen “gerekçeler” veya “nedenler” incelemelerinin türünün erken bir temsilcisi olan Kitāb al-ʿilal hakkındaki bilgimizi de Bīrūnī'den alıyoruz. Bīrūnī'nin bu çalışmaya yaptığı tüm atıflar, al‐Ẓilāl ("Gölgeler üzerine", "On shadows") eserinde yer almaktadır, bu nedenle, zaman ve yer hesaplamalarında gnomon gölgelerini kullanan trigonometrik prosedürlerle sınırlıdır. Bu zamana kadar, açıkça, Yakub'un eserleri, esasen Hint geleneğinin erken etkileri hakkında sağladıkları bilgiler için değerlendi, bunların çoğu daha sonraki İslam astronomisinde ağırlıklı olarak Ptolemaik tekniklerle değiştirildi.

Notlar

  1. ^ "YAʿQūB IBN ṬāRIQ". 17 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2021. 
  2. ^ "FEZÂRÎ, Muhammed b. İbrâhim". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2021. 
  3. ^ a b c d Plofker
  4. ^ a b Pingree, p. 97
  5. ^ Kennedy 1956, p. 134, 71
  6. ^ Pingree, pp. 105–106

Konuyla ilgili yayınlar

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

"YA'KŪB b. TÂRIK". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2021. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Hârizmî</span> Fars matematikçi, astronom ve coğrafyacı

Hârizmî ya da tam künyesiyle Ebû Ca'fer Muhammed bin Mûsâ el-Hârizmî ; matematik, gök bilim, coğrafya ve algoritma alanlarında çalışmış Fars bilim insanı. Hârizmî 780 yılında Harezm bölgesinin Hive şehrinde dünyaya gelmiştir. 850 yılında Bağdat'ta ölmüştür.

<span class="mw-page-title-main">İbn Sina</span> Fars tıp bilgini ve filozof (980–1037)

İbn Sînâ veya Ebu Ali Sînâ ya da Batılıların söyleyişiyle Avicenna, İslam'ın Altın Çağı döneminin en önemli doktorlarından, astronomlarından, düşünürlerinden, yazarlarından ve bilginlerinden biri olarak kabul edilen Fars polimat ve "polimerik erken tıbbın babası" olarak bilinen tabiptir.

<span class="mw-page-title-main">İbnü'l-Heysem</span> Arap fizikçi, matematikçi ve astonom (965–1040)

İbn-i Heysem, Ḥasan Ibn el-Heysem, Batılıların söyleyişiyle Alhazen veya tam ismiyle Ebū ʿAlī el-Ḥasan ibn el-Ḥasan ibn el-Heysem, Arap matematikçi, astronom, ve İslam'ın Altın Çağının önemli fizikçilerinden biriydi. "Modern optiğin babası" olarak da anılır. Özellikle görsel algı dinamiklerine önemli katkılarda bulunmuştur. En etkili eseri, 1011–21 yılları arasında oluşturduğu ve Latince baskılar sayesinde günümüze kadar gelmiş Kitāb el-Manāzir olmuştur. Polimat, felsefe, teoloji ve tıp üzerine yaptığı birçok çalışmayı da kitaplarına kaydetmiştir.

İbn Miskeveyh (940-1030) Fars asıllı ünlü Şii filozoftur. Müslümanlarca; Aristoteles, Farabi'den sonraki üçüncü öğretmen yani "Muallim Salis" olarak bilinir. İran'ın Rey kentinde 940'ta doğdu. Aktif politik kişiliğini filozof rolüyle birleştirdi. Tarihçi yönü de olan Miskeveyh Bağdat, İsfahan ve Rey şehirlerindeki Büveyhî Hanedanı'na hizmette bulundu. Aralarında Sicistani'nin de olduğu bir entelektüel grubunun üyesiydi. İslam dünyasında Neoplatonik geleneğin ortaya çıkışında Miskeveyh'in telifçi rolünün etkisi bulunmaktadır. İbn Miskeveyh tarihten psikolojiye, kimyadan metafiziğe kadar pek çok farklı alanda çalışmalarda bulundu ve eserler kaleme aldı. Yunan filozoflarının tevhid ile ilgilendiklerini öne sürmekle Miskeveyh din ile felsefeyi uzlaştırma hususu probleminden uzak durmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Bîrûnî</span> Müslüman Fars astronom ve polimat (973–1048)

Bîrûnî, İslam'ın Altın Çağı'ndaki çalışmaları ile bilinen hezârfen. Tam adı Ebu Reyhan Muhammed bin Ahmed el-Birûnî'dir.

<span class="mw-page-title-main">İslam'ın Altın Çağı</span> 8. ilâ 15. yüzyıllar arasında İslam dünyasının bilimsel, teknolojik ve kültürel olarak zirvede olduğu dönem

İslam'ın Altın Çağı veya İslam Rönesansı, tarihsel olarak Orta Çağ'da, Abbâsîler döneminde 8. yüzyılın ortalarında başlayan ve 15. yüzyılın sonlarına kadar devam eden, İslâm dünyasının çoğunun bilimsel, ekonomik, kültürel, sanatsal, siyasi ve dinî yönlerden zirvede olduğu dönemi ifade eder. Abbâsîler devrinde, Hârûnürreşîd tarafından Bağdat'ta Beytülhikme adında büyük bir bilim merkezinin kurulması ile başlayan bu dönemin, Moğolların 1258'de Bağdat'ı kuşatıp yağmalaması ve böylelikle Abbâsî Hâlifeliği'nin yıkılması ile son bulduğu şeklinde genel bir kabul vardır. Ancak bazı kaynaklarda bu dönemin 14. yüzyıla kadar, bazı kaynaklarda da 15. yüzyıla, hatta 16. yüzyıla kadar sürdüğü ifade edilir.

<span class="mw-page-title-main">Cahiz</span> Basra doğumlu Arap bilim insanı

Cahiz veya el-Cahız gerçek ismi ve tam künyesi Ebu Osman Amr bin Bahr el-Kinani el-Fukaimi el-Basri olan, Basra doğumlu Afro-Arap yazar ve bilim insanı.

Kâşî ya da tam künyesiyle Gıyâsüddîn Cemşîd bin Mes'ûd el-Kâşî 14. yüzyılın son yarısında, Kaşan'da doğmuş hekim, matematikçi ve gökbilimcidir.

<span class="mw-page-title-main">Orta Çağ İslam dünyasında bilim</span> 8. yüzyıl ile 15. yüzyıl arasında İslam dünyasında geliştirilen ve uygulanan bilimsel etkinlikler

Orta Çağ İslam dünyasında bilim, İslam'ın Altın Çağı adı verilen ve 8. yüzyıl ile 14. yüzyıl-15. yüzyıl arasında İslam dünyasında geliştirilen ve uygulanan bilim. Bu dönemde Hint, Fars, Sabii ve özellikle Yunan uygarlıklarına ait eserler Arapçaya tercüme edildi. Bu çeviriler tüm bir Orta Çağ boyunca İslam uygarlığında yaşayan bilim insanlarının bilimsel gelişmelerde bulunmalarına ve bu gelişmeleri sonraki yüzyıllara taşımalarına olanak sağladı.

<span class="mw-page-title-main">Kûhî</span> 10. yüzyıl İranlı matematikçi, fizikçi ve astronom

Kuhi veya Ebu Sehl Kuhi, Abū Sahl Wayjan ibn Rustam al-Kūhī Pers matematikçi, fizikçi ve astronomdu. Kuhi, Hazar Denizi'nin güneyindeki Amul, Taberistan'da bir bölge olan Kuh'tan idi ve 10. yüzyılda Bağdat'ta parladı. Kendisine atfedilen birçok matematiksel ve astronomik yazı ile en büyük geometricilerden biri olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Orta Çağ İslam dünyasında astronomi</span>

İslam astronomisi, özellikle İslam'ın Altın Çağı sırasında, İslam dünyasında yapılan astronomik gelişmeleri kapsar ve çoğunlukla Arapça yazılmış eserlerden oluşur. Bu gelişmeler özellikle Uzak Doğu ve Hindistan'da daha sonra Orta Doğu, Orta Asya, Endülüs ve Kuzey Afrika'da gerçekleşti. Orta Çağ İslam astronomisi, yabancı dildeki kaynakların özümsenmesi ve bu kaynakların birbiriyle benzeşmeyen unsurlarının İslami özelliklere sahip bir bilim yaratmak için birleştirilmesi gibi yönleri nedeniyle diğer İslami bilimlerin doğuşuyla paralellik gösterir. Bu kaynaklar özellikle Arapça diline tercüme edilmiş ve üzerine çalışmalar gerçekleştirilmiş Yunan, Sasani ve Hint eserlerinden oluşuyordu.

<span class="mw-page-title-main">Orta Çağ İslam matematiği</span> yaklaşık 622 ile 1600 yılları arasında İslam medeniyeti altında korunan ve geliştirilen matematiğin bütünü

İslam'ın Altın Çağı'nda matematik, özellikle 9. ve 10. yüzyıllarda, Yunan matematiği ve Hint matematiği üzerine inşa edilmiştir. Ondalık basamak-değer sisteminin ondalık kesirleri içerecek şekilde tam olarak geliştirilmesi, ilk sistematik cebir çalışması (Hârizmî tarafından yazılan Cebir ve Denklem Hesabı Üzerine Özet Kitap adlı eser ve geometri ve trigonometride önemli ilerlemeler kaydedilmiştir.

Ebü’l-Ferec Yakup bin Yusuf bin Killis, genel olarak bin Killis olarak bilinir, İhşîdîlerin yüksek rütbeli memurluğunu yaptıktan sonra 979'dan öldüğü 991 yılına kadar vezirlik yaptığı Fâtımîler hizmetine girdi.

Zic Güneş, Ay, yıldızlar ve gezegenlerin konumlarının astronomik hesaplamaları için kullanılan parametreleri tablolaştıran İslami astronomi kitabıdır.

Astronomi haritaları, katalogları ve araştırmaları kronolojisi

Grigorios Hioniadis, Bizans Rumu astronomdur. İran'a gitti ve dönüşünde Bizans'a tanıttığı matematik ve astronomi bilimi öğrendi ve Trabzon İmparatorluğu'nda bir astronomi akademisi kurdu. Hioniadis, Tebriz'de Ortodoks piskoposu olarak da görev yapmıştır.

Abul-Hasan Kūshyār ibn Labbān ibn Bashahri Daylami (971–1029), Kûşyâr bin Lebbân, İran'ın Hazar Denizi'nin güneyindeki Deylem'den İranlı matematikçi, coğrafyacı ve astronomdur.

Ebu Ca'fer Muhammed ibn Hüseyin Hazin (900-971), el-Hazin olarak da anılır, İranlı Horasanlı Müslüman astronom ve matematikçi. Hem astronomi hem de sayılar teorisi üzerinde çalıştı.

el-Hürr b. Yûsuf b. Yahyâ b. el-Hakem b. Ebi'l-Âs el-Ümevî, sekizinci yüzyıl başlarında Emevî devlet adamıydı. Akrabası Hişâm'ın hilafeti sırasında 724 ile 727 yılları arasında Mısır valisi olarak görev yaptı daha sonra Musul'un başına getirildi ve ölümüne kadar burada kaldı. Musul'da Mervanî döneminde tamamlanan şehrin en önemli gelişmelerinden bazıları da dahil olmak üzere bir dizi büyük ölçekli inşaat projesini üstlenmesiyle tanınır.

Rayta bint el-Saffah, ilk Abbasi halifesi el-Saffah'ın kızı, ikinci Abbasi halifesi el-Mansur'un yeğeni ve üçüncü Abbasi halifesi el-Mehdi'nin ilk karısı olan bir Abbasi prensesiydi.