İçeriğe atla

Yakub Beg

Bu madde 19. yüzyılda yaşamış Kaşgar emiri olarak görev yapan Hokandlı Özbek serüvenci Yakub Beg hakkındadır. Germiyanoğulları beyliğinin kurucusu olan Yakup Bey için Yakub Bey sayfasına bakınız.
Yakub Beg
Doğum1820 Bunu Vikiveri'de düzenleyin
Ölüm29 Mayıs 1877 (57 yaşında)
Mezar yeriKaşgar Bunu Vikiveri'de düzenleyin
MeslekHükümdar, asker, komutan Bunu Vikiveri'de düzenleyin
Çalışılan pozisyonHükümdar Bunu Vikiveri'de düzenleyin
[Vikiveri'de düzenle]
Yakub Beg

Yakub Beg (Çince: 阿古柏, āgǔbò, 穆罕默德·雅霍甫, mùhǎnmòdé yǎhuòfǔ, Özbekçe: Муҳаммад Яқуб Бек, Tacikçe: Муҳаммад Яъқуб Бег, Farsça: محمَد یعقوب بیگ, Türkçe: Muhammed Yakup Beg[1]) (1820 - 16 Mayıs 1877), Hokand Hanlığı'nın Özbek kökenli askeri.

Yaşam öyküsü

Yakub Beg Hokand Hanlığı zamanında Piskent kentinde doğdu. Hokand askeri kuvvetleri girmeye başaran Yakup Beg 1845 yılında Hokand Hanı Hüdayar Han'ın dış ilişkiler memuru oldu. Çin vasalı hizmetlerinin içindeki askeri komutandı, Hokand Hanlığı ve 1851 yılında Ak-Mechet (Aq Masjid, Aq Mechet, 'ak mescit', sonra Fort-Perowski veya Perowsk (1925 yılından beri Kızıl-Ordu) Hisar komutanı oldu.[2]

1853 yılında Rusyanın 26 gün süren kuşatmasına karşı koydu. Kaşgar hükümdarı Sadık Beğ Cihangir Hoca'nın Hokand'da yaşayan oğlu Buzuruk Han'ı Kaşgar hükümdarı olarak görmek istiyordu.

Hokand Hanı Hudayar Han 1864 yılında Buzuruk ve Yakuphan'ı 1.000 kişilik bir ordu ile Kaşgar'a gönderdi. Kısa bir savaştan sonra Buzuruk, Han ilan edildi.

1864 yılı içinde, Çimkent ve Taşkent Hisarları'nın Ruslara karşı savunmasına katılır. Doğu Türkistan'da Çing Hanedanı'na karşı isyan eden Huiler ve Kırgızlar Hokand Hanlığı'ndan yardım istemiştir. Yakub Beg derin Hokand siyasetinin içine çekilir ve Hokand Hanı ondan kurtulması için 1865 yılında başında[3] Ahmet Kazani (Makhdum-i A'zam al-Kasani al-Dahbidi)[4] taraftarı hocalarından biri olan Buzrug Han ile birleşmesi emrini verir.

Bunun için Alim Kuli, Cahangir Hoca'nın oğlu ve Vali Han'ın kardeşi Buzrug Hoca[5] ve General Yakub Beg'i birlikleriyle birlikte Doğu Türkistan'a göndermiştir. Yakub Beg Tarım Havzası (塔里木盆地)'na girerek Kaşgar ve Yengisar'da Çing garnizonları yenmiştir.

Mayıs 1865'te Rus Çarlığı Hokand Hanlığı'na saldırdığında Alim Kuli Taşkent'te ölmüş ve 7.000 kişilik birlikleri Doğu Türkistan'a sığınmıştır. Yakub Beg bu birliklerini de emir altına alarak Eylül 1865'te Yarkand ve Hotan'ı da işgal etmeye başarmış ve Tarım Havzası'nın batı kısmını elde etmiştir. Yakub Beg'e karşı çıkan Buzrug Hoca'yı dışladıktan sonra Reşiddin Hoca'yı yenmiş ve Aksu'yu işgal etmiştir.

1867'de Buzuruk Han'ın iktidarına son vererek Yakub Beg "Badavlet Han"[6] adını kullanmaya başlamış ve Kuça ve Korla'yı işgal etmiştir. Şeriat ile yönetmeye başlamış ve Buhara Hanlığı'ndan "Atalık Gazi" unvanını almıştır. 1870'te Tarım Havzası'nın doğu kısmında Turfan ve Tanrı Dağları'nı aşarak Urumçi'yi, 1871'de Manas, Piçan ve İli bölgesini de işgal ederek bütün Doğu Türkistan'dan Çing ordusunu süpürmüştür.

Yakup Han ülkede istikrarı sağladıktan sonra tarihi ve kültürel bağları olan ve İslam dünyasının hamisi konumunda bulunan Osmanlı Devleti nezdine elçi göndermiş Sultan Abdulaziz Han'dan yardım ve himaye talebinde bulunmuş; devletinin Osmanlı İmparatorluğu'nun bir parçası olarak kabul edilmesini dilemiş ve kendisine biat ettiğini bildirmiştir. Osmanlı İmparatorluğu Yakup Han'ın bu talebini kabul etmiş ve Padişah'ın direktifi üzerine Albay Kazım bey komutasında 5 muvazzaf ve 3 emekli subaydan oluşan bir asker eğitim grubunu 1200 piyade tüfeği 6 sahra topu ve cephane yapımında kullanılan barut ve malzemeleri ile Hindistan üzerinden Doğu Türkistan'a göndermiştir. Heyet Kaşgar'da büyük coşku ve sevinç ile karşılanmış, hutbeler padişah adına okunmuş ve paralar da Sultan Abdulaziz Han adına bastırılmıştır. Doğu Türkistan semalarında Osmanlı sancağı dalgalandırılmıştır.

Büyük Britanya, Rusya Çarlığı ile Orta Asya'nın hakimiyeti için "Büyük Oyun (The Great Game)" oynamak olduğu için Yakub Beg'i kullanmak amacıyla 1868'de özel elçisini yollayarak kendisini tanımış ve Yakub Beg Britanya himayesindeki Hindistan'dan silah yardımını almıştır. 1874'te Britanya ile antlaşma imzalanmış ve Britanya Kaşgar konsolosluğunu açmıştır. Bu antlaşmada Yakub Beg Kaşgar ve Yarkand'ın Emiri olarak adı geçmiş ve Britanya bu ülkeye Kaşgar Emirliği olarak hitap etmiştir. Bu sırada Rusya Çarlığı da Kaşgar'da bir konsolosluk açmıştır. Yakub Beg Buhara Hanlığı ve Osmanlı Devleti ile de diplomatik ilişikilerini kurmuştur. Osmanlı Devleti Yakub Beg'in kendi üstünlüğünü kabul etmesinin karşılığı olarak Yakub Beg'i resmen Emirliğe atanmıştır.[7]

İslamî değerlere önem vermekle halkın desteklerini sağlamaya çalışmış ve camilere ve türbeler (ziyaretgâhlar)ı himaye altına almıştır. Fakat savaş nedeniyle gelirlerine ihtiyacı duyduğu için ağır vergi yüklemiştir. O yüzden Türkî halklar onu "Andican'ın çetesi" olarak adlandırmışlardır. Yönetim boyunca 200.000 Dungan ile 50.000 Türkî halkların öldürüldüğü söylenmektedir. 1875'te Çing Hanedanı Olağanüstü Veziri (钦差大臣/欽差大臣 qīnchāi dàchén, bir konuda İmparatorundan tam yetkiyi alan vezir) Tso Tsung-t'ang[8] (左宗棠 Zuǒ Zōngtáng) komutasındaki 40.000 kişilik orduyu yollamış ve Kaşgar Emirliği'ni yıkmıştır.

1877 yılı ilkbaharında Turfan ve Toksun'a yapılan Çin saldırısı üzerine zayıflamış gücü ile Yakub Beg Korla'ya geri çekilir ve orada 16 Mayıs 1877 (29 Mayıs?) yılında kendi adamları tarafından öldürülür (Brockhaus, 1894), bir başka kaynaklarda Yakub Beg'in umudunu keserek intihar ettiği söylenmiştir. (Encyclopaedia Britannica). Yakub Beg'in başarısız olmasına en büyük neden Dunganlardır. Onlar Yakub Beg'in Hükümdarlığından pek memnun değildiler, bu sırada taktik nedenle Çinlilerin onlara iyi bir insan muamelesi yapmasından kaynaklanır.

Yakub Beg'in oğulları aralarında anlaşamazlar, ancak savaşı sürdürürler. 16 Aralık 1877'de Kaşgar, daha sonra 1878 yılı Ocak ayında Hotan (Khotan), 16 Mayıs 1878'de Doğu Türkistan'ın tamamı Çinlilerin eline geçer böylece Yabub Beg'in hakimiyeti biter. Yakub Beg'in hakimiyeti bittikten sonra, Rusya 1881 yılında yapılan St. Petersburg sözleşmesi ile Gulca bölgesini tazminat karşılığında Çin'e geri verdi.

Notlar

  1. ^ Muhammet Yakupbeg Kuşbegi
  2. ^ ^ Soucek, Svat, A History of Inner Asia, (Cambridge University Press:2000), sayfa 265
  3. ^ Fischer Weltgeschichte Bd. 16: Zentralasien, sayfa 307.
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 10 Aralık 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2008. 
  5. ^ Buzrug Han bir Nakşibendi tarikatı Sufi Şeyhidir.
  6. ^ Badaulet: Yazgı sevgilisi anlamındadır.
  7. ^ Svat Soucek, A History of Inner Asia, sayfa 265 ve Cambridge History of China, Vol. 11, sayfa 225.
  8. ^ Tso Tsung-t'ang bu savaş için hiçbir çabadan kaçmamıştır. Geniş kapsamlı sermaye pazarındaki bonoları satın alır. Tahıl yetiştirir ve satın alır, Sincan'da büyük bir Lojistik, 5.000 Araba, 29.000 Deve ve 5.500 Eşek veya Katırdan oluşan hazırlık yapar, kendi birliklerini toplarla (özellikle Alman Krupp firmasından) ve 150.000 Avrupa malı tüfeklerle donatır. Sonunda, Ruslar dahi ona ucuza tahıl satmayı önerir.

Kaynakça

  • Kaşgar Belediyesi (İngilizce)
  • Hodong Kim, Holy War in China: The Muslim Rebellion and State in Chinese Central Asia, 1864-1877., Stanford, California, Stanford University Press, 2004. ISBN 0-8047-4884-5. (İngilizce)
  • Boulger, Demetrius Charles, The life of Yakoob Beg; Athalik Ghazi, and Badaulet; Ameer of Kashgar, London, Wm.H. Allen & Co., 1878,Open Library (İngilizce)
  • B.Babajanov. Biographies of Makhdum-i A'zam al-Kasani al-Dahbidi, Shaykh of the Sixteenth-Century Naqshbandiya [1] (İngilizce)

Dış bağlantılar

Galeri

  • Yakub Beg'in korma birlikleri
    Yakub Beg'in korma birlikleri
  • Yakub Beg'in birlikleri
    Yakub Beg'in birlikleri
  • Çing ordusunun bastırma hareketleri
    Çing ordusunun bastırma hareketleri
  • Tso Tsung-t'ang
    Tso Tsung-t'ang

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sincan Uygur Özerk Bölgesi</span> Çin Halk Cumhuriyetinde özerk bölge

Sincan veya Şincan Uygur Özerk Bölgesi, Türkiye Türkçesinde yazılmış resmi Çin devlet kaynaklarında Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi veya sadece Xinjiang olarak geçer, Çin'in kuzeybatısında bulunan bir özerk bölge. Güneyde Tibet Özerk Bölgesi, güney doğuda Çinghay ve Gansu eyaletleri, doğuda Moğolistan, kuzeyde Rusya, kuzeybatıda Kazakistan ve batıda Kırgızistan, Tacikistan, Afganistan, Pakistan ve Hindistan kontrolündeki Keşmir bölgesiyle komşudur. 1.664.897,17 km² yüzölçümü ile Çin Halk Cumhuriyeti'nin en geniş idari bölgesidir. Başkenti Urumçi, resmî dilleri Uygurca ve Standart Çincedir.

<span class="mw-page-title-main">Hokand Hanlığı</span> Türkistan coğrafyasında toprakları olmuş eski bir monarşi

Hokand Hanlığı,, bugünkü Özbekistan, Kırgızistan, Kazakistan, Tacikistan ve Doğu Türkistan'ı da kapsayan bölgede 1709 ile 1876 yılları arasında hüküm sürmüş Mangıt-Ming Hanedanlığı. Buhara Hanlığı ve Hive Hanlığı ile birlikte Buhara Hanlıkları olarak anılmıştır. Başkenti Hokand olan hanlığın yönetimi içerisinde Tacikler, Özbekler, Kırgızlar, Kazaklar, Farslar, Kıpçaklar, Soğdlar, Uygurlar bulunmaktaydı. Yönettiği şehirler arasında; Hokand, Taşkent, Buhara, Semerkand, Margilan, Namangan, Fergana, Andican, Türkistan, Çimkent, Taraz(Talas), Bişkek, Oş, Zaferabad, İsfara, Aksu, Kaşgar, Hoten vb şehirler bulunmaktaydı.,

<span class="mw-page-title-main">Kaşgar</span> Doğu Türkistanda bir şehir

Kaşgar, Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin batısında yer alan tarihi bir vaha şehridir.

<span class="mw-page-title-main">Yarkent İlçesi</span>

Yarkent İlçesi deniz'den yüksekliği 1189 metre yüksekte konumlanan Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesinde bir nahiye düzeyine düşürülmüş bir şehirdir.

Cihangir Hoca, Nakşibendi tarikatı Aktağ (Affakiyye)'a bağlı Hoca ailesinden Hoca Samırsak'ın oğlu.

Vali Han, Bir Nakşibendi tarikatı olan Aktağlık (Affakiyye)'ye bağlı Hoca ailesinden Cahangir Hoca'nın oğludur. 1852, 1855 ve 1857 yılında Doğu Türkistan'a girmiştir. 1857'de Kaşgar'ı işgal etmeye başarmıştır. Fakat zulüm ile meşhur olan Vali Han halkın desteklerini alamayarak sadece dört ay kalabilmiştir. 26 Ağustos 1857'de Alman maceracısı Adolf Schlagintweit'i öldürmüş olmasıyla Avrupa'da tanınmaktadır.

Afak Hoca, Abakh Hoca, Apak Hoca, Appak Hoca veya daha önemlisiHace Afak Kaşgar'ın dini ve siyasi önderidir. Hidayetullah Hoca diye de tanınır.

<span class="mw-page-title-main">Turfan (il)</span>

Turfan İli, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesinin doğusunda bir ildir. Turfan başşehridir.

<span class="mw-page-title-main">Toksun İlçesi</span>

Toksun İlçesi, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesinin doğusunda, Turfan İli'ne bağlı bir ilçedir.

<span class="mw-page-title-main">Maralbeşi İlçesi</span>

Maralbeşi İlçesi, Çinnde Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin güneybatısında, Kaşgar İli'inde bir ilçedir.

<span class="mw-page-title-main">Ahmed Kâsânî</span>

Ahmed b. Celâliddîn el-Kâsânî, 1461 - 1542 yılları arasında yaşamış ünlü bir Nakşibendi Sūfī Pir'idir. Hocaların Doğu Türkistan'da Türk toplumlarının içinde büyük etkinlikleri olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Aktağlık</span>

Aktağlık, Doğu Türkistan'da Nakşibendi tarikatının bir kolu.

Karatağlık, Doğu Türkistan'da Nakşibendi tarikatının bir kolu.

<span class="mw-page-title-main">Yarkand Hanlığı</span>

Yarkand Hanlığı de denilen Doğu Türkistan'da 1514 ile 1680 yılları arasında Altışehir (Altıshahr) olarak bilinen Hotan, Yarkent, Yengihisar, Kaşgar, Aksu ve Uçturfan gibi şehirleri içine alan bölgede egemenlik sürmüş bir hanlıktır.

Mahdum-ı Azam, özellikle Kaşgar'da Ahmet Kazani, 'ye ve onun torun ile taraftarlarınada Makhdūmzāda ismi verilir. 16. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar ve Kaşgar ile Yarkent 17. yüzyılın sonundan 18. yüzyılın ilk yarısına kadar büyük ölçüde bağımsız olarak bir tür İslami Teokrasi hakimiyeti sürdürmüşlerdir. Her ne kadar farklı algılanış biçimleri ve yorumları mevcut olsa da, teokrasi en yalın anlamda "devlet işlerinden bir tür ruhban sınıfının sorumlu olduğu ve devlet işlerinin dini temellere dayandırılmaya çalışıldığı sistem" olarak tanımlanabilir. Memleketleri Çin'lilerin eline geçtikten sonra, onlar Çinliler tarafından sürgüne gönderilmiş, buna rağmen oradan tekrar Çinlilere karşı isyanlar çıkarmışlardır. Ardıl ve taraftarlarına daha çok Nakşibendi bağlantılı ad verilir.

Doğu Türkistan topraklarına hakim olan Çağatay Hanlığı'nın yıkıldığı 1688 yılından anılan bölgenin Çin işgaline girdiği 1759 yılına kadar hüküm süren yönetici grup.

<span class="mw-page-title-main">Yedişehir Uygur Hanlığı</span>

Yedişehir hanlığı, Çing hanedanına karşı Dungan İsyanı sırasında 1865-1877 yılları arasında Sincan'da var olan kısa ömürlü bir Sünni Müslüman Türk devletiydi. Yedi şehir Kaşgar, Hotan, Yarkent, Yengisar, Aksu, Kuçar ve Korla idi. 1873'te devlet Osmanlı İmparatorluğu tarafından vasal olarak tanındı. 18 Aralık 1877'de Çing ordusu Kaşgar'a girerek devleti sona erdirdi.

<span class="mw-page-title-main">Hoca Niyaz</span>

Hoca Niyaz, Hoca Niyaz Hacı olarak da bilinir, Sincan'da önce Kumul Hanlığı, sonra Çinli hükümdar Jin Shuren, sonra da Hui savaş ağası Ma Zhongying'e yönelik isyanlarda önderlik yapmış Uygur bağımsızlık hareketi lideri idi. Hoca Niyaz, Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti'nin Kasım 1933'teki kuruluşundan cumhuriyetin 1934 yılındaki teslim oluşuna kadar bu kısa ömürlü cumhuriyetin ilk ve tek başkanı olmakla hatırlanır.

Yaygın olarak Madali Han olarak anılan Muhammed Ali Han, 1822'den 1842'ye kadar Kokand'ın resmi Hanıydı. Babası Muhammed Ömer Han'ın 1822'de bir hastalıktan ölmesinden sonra 14 yaşında Kokand'ın resmi hükümdarı oldu, ancak bazı kaynaklar Madali'nin genç yaşı ve deneyimsizliği nedeniyle tahtın gerçek sorumlusunun annesi Mahlarayim olduğunu iddia eder.

<span class="mw-page-title-main">Batı-Kırgız Konfederasyonu</span>

Batı-Kırgız Konfederasyonu 1759 yılında Kırgız Birliğinden ayrılarak bağımsız olan olan Batı Kırgız konfederasyonudur.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.