İçeriğe atla

Yahya Naci Efendi

Bulgarzade Yahya Naci Efendi (ö. 10 Temmuz 1824), Osmanlı tercüman.

1821'de ilk Müslüman Divan-ı Hümayun tercümanı olarak görevlendirilmiş; seçilmiş memurlara Fransızca ve Rumca öğreterek Tercüme Odası’nı kurmuştur.

Tanınmış Osmanlı devlet adamı Ahmet Vefik Paşa'nın dedesidir.

Yaşamı

Yahya Naci Efendi'nin ne zaman ve nerede doğduğu, ailesi, gençliği ve öğrenimi hakkında bilgi yoktur. Kaynakların çoğunda Rum asıllı olduğu, sonradan Müslümanlığı kabul ettiği; kimlerinde Rum ve Yahudi olduğu kimilerinde ise Rum, Yahudi ve Bulgar asıllı olduğu belirtilirken kimi kaynaklarda özbeöz Türk olduğu ifade edilir.[1]

1809'da yayımlanan “Risale-i Hikmet-i Tabiiye” adlı eserinin ön sözünde belirtildiğine göre Avrupa’da fen bilimleri ve kuramsal bilimler öğrenimi aldı.[1]

1804'ten itibaren Mühendishane'de Fransızca ve fen dersleri verdi; bu okulda okutulacak dersler için Fransızca ders kitaplarından çeviriler ve derlemeler yaptı. Mathurin Jacques Brisson’un Fransız okullarında okutulan “Traité Elémentarie de Physique” adlı kitabının elektrik ile ilgili bölümüne dayanan “Risale-i Seyyale-i Berkiyye” (1812) adlı risalesi, Türkiye’de kullanılan bilim dilinin oluşum tarihî bakımından önemlidir. Çünkü Yahya Naci, bu risalede Avrupa’da doğup gelişen elektrik araştırmalarında kullanılan terimler için Osmanlıca karşılıklar türetmiştir[2]

1821'de ilk Müslüman Divan-ı Hümayun tercümanı olarak görevlendirildi. Onun bu göreve getirilmesi ile “Büyük Rüm Tercümanlar Çağı” diye anılan devir kapandı; hiçbir Rum divan tercümanı olarak görev yapamadı.[1] Devletin tercüman ihtiyacını karşılamak üzere Yahya Naci Efendi’nin seçilen memurlara ders vermeye başlaması ile Tercüme Odası’nın temelini atıldı.

Yahya Naci Efendi, 10 Temmuz 1824'te hayatını kaybetti.

Hasenatullah adında bir kızı (ünlü şair Abdülhak Hamit Tarhan'ın babaannesi), Ruhiddin Efendi (ünlü Osmanlı devlet adamı Ahmet Vefik Paşa'nın babası) adında bir oğlu vardı.

Divan Tercümanlığına getirilişi hakkında

Divan tercümanlığı görevi, Osmanlı İmparatorluğu’nun yükselme döneminde Yahudiler tarafından yürütülürken gerileme döneminde Fenerli Rumlara geçmişti. 1821 yılındaki Yunan İsyanı sırasında isyancılarla işbirliği yaptığı ortaya çıkarılan Divan-ı Hümayun tercümanı Kostaki Morozi'nin idam edilmesinden sonra Osmanlı Devleti, devlet hizmetinde Rumların kullanılmamasına karar verdi. Fransızca bilgisi çok iyi düzeyde olan Osmanlı alimi Şanizade Ataullah Efendi’nin Divan-ı Hümayun Tercümanlığına getirilmesi düşünüldüyse de ulemadan olması nedeniyle bu göreve atanmadı. Mühendishane-i Hümayun hocası Yahya Naci Efendi, oğlu Ruhiddin Efendi ile birlikte Rumca ve Fransızca kâğıtların tercümesi ile görevlendirildiler, ancak diplomatik yazışma diline hakim olmadıkları için kısa süren bu deneme başarılı olmadı. Bunun üzerine Yahya Naci Efendi divan ve kethüda kalemlerinden seçilen memurlara Fransızca ve Rumca dersler vermekle görevlendirildi. Onun ders vermeye başladığı 23 Nisan 1821 tarihi, Tercüme Odası’nın kuruluş günü kabul edilir.

Kostaki'nin idamından sonra boşta kalan tercümanlık görevine ise tarafsız Rumlardan İstavraki vekalten getirilmişti. Bir yıl sonra Rum isyanının genel havası nedeniyle İstavraki görevden alınıp Bolu'ya sürüldü ve yerine Yahya Naci Efendi atandı.

Eserleri

  • Risale-i Hikmet-i Tabiiyye, 1809, Ateşli silahların işleyişinin temelindeki fizik ve kimya kurallarını açıklayan yazma eser[2]
  • Risale-i Seyyale-i Berkiyye, 1812, elektriğin özelliklerini deneylerle tanıtan Fransızcadan tercüme yazma eser[2]

Kaynakça

  1. ^ a b c Sezai Balcı, Osmanlı Devleti’nde Tercümanlık ve Bab-ı Âli Tercüme Odası, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara 2006
  2. ^ a b c Feza Günergun, Deneylerle Elektriği Tanıtan Bir Türkçe Eser: Yahya Naci Efendi’nin Risale-i Seyyale-i Berkiyyes'si, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, Sayı 9, Cilt: 1-2 , Yıl: 2007-2008[]

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ahmed Vefik Paşa</span> 196. Osmanlı sadrazamı

Ahmet Vefik Paşa, Yunan asıllı Osmanlı devlet adamı, diplomat, çevirmen ve oyun yazarı. İlk ilmî Türkçülerden biridir. İki defa Maarif Nazırlığı yaptı; ilk Osmanlı Meclis-i Mebusanı'nda, İstanbul vekili olarak yer aldı ve başkanlığı üstlendi. 4 Şubat 1878–18 Nisan 1878 ve 1 Aralık 1882–3 Aralık 1882 tarihleri arasında iki defa sadrazamlık görevine getirilmiştir.

Benderli Ali Paşa,, II. Mahmud saltanatında 26 Mart 1821 - 30 Nisan 1821 tarihleri arasında bir ay üç gün Sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır. Yunan Ayaklanması'nı gizlice desteklediği gerekçesi ile 22 Nisan 1821'de Fener Patriği Grigoryos'un asılmasına ferman buyurmuştur. Ancak bu irade sonrasında 30 Nisan'da Kıbrıs'a sürülmüş ve idam edilmiştir. Tarihte padişah emri ile idam olunan 44. ve son Sadrazamdır.

<span class="mw-page-title-main">Hüseyin Nâzım Paşa</span>

Hüseyin Nâzım Paşa (d. 1854, İstanbul - ö. 1927, İstanbul), Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde valilik mevkilerinde bulunmuş, ayrıca yazarlık ve gazetecilik yönü de bulunan bir Osmanlı devlet adamıdır.

<span class="mw-page-title-main">Muallim Naci</span> Türk tanzimat dönemi yazarı ve şairi

Muallim Naci, Türk yazar, şair, öğretmen ve eleştirmen.

<span class="mw-page-title-main">Fenerli Rumlar</span>

Fenerli Rumlar ya da Fenerliler, Osmanlı döneminde İstanbul'un Fener semtinde oturan nüfuz sahibi veya zengin Rum ailelere verilen isimdi. Özellikle 18. yüzyılda Fenerli Rumların gücü çok arttı. Osmanlı Devleti'nin Avrupa ülkeleriyle olan ilişkilerinde tercümanlık görevini üstlendiler. Ayrıca Osmanlı Devleti 18. yüzyıl boyunca Eflak ve Boğdan eyaletlerinin voyvodalarını Fenerli Rumların arasından seçti.

Mühendishane-i Bahr-i Hümâyûn (Türkçe: İmparatorluk Deniz Mühendishanesi) (Osmanlıca: مهندسخانۂ بحرئ همايون Osmanlı İmparatorluğu döneminde, 1773 yılında III. Mustafa zamanında tersane ve donanmanın geliştirilmesi ve de tersane halkının eğitilmesi amacıyla açılmış teknik okuldur. Okulda sınıflara ilk defa tahta ve sıra konulmuştur. Bir okul matbaası kurulmuş ve ders kitapları basılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Agâh Efendi</span> Osmanlı devlet adamı ve aydın

Çapanzade Agâh Efendi, Tercüme Odasından yetişen Genç Osmanlı Cemiyeti üyesi, gazetecilik de yapmış Osmanlı devlet adamı ve aydını.

<span class="mw-page-title-main">Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn</span> Osmanlı İmparatorluğu’nda askeri mühendislik eğitimi veren okul

Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn, İstanbul'da 1795 yılında kurulan; Osmanlı ordusu için topçu ve istihkâm subayı yetiştiren askerî okul. III. Selim devrinde yeniden yapılanmanın en önemli kurumlarından biri olarak 1795‘te Hasköy’de açılmıştır. 1773’te kurulan Mühendishâne-i Bahrî-i Hümâyun’dan sonra imparatorluğun ikinci mühendishanesidir. Örneklerini, Fransa’da Mouradgea D’Ohsson’un ve özellikle Viyana’da Ebûbekir Râtib Efendi’nin gözlemlediği askerlik ve mühendislik akademilerinden almıştır. Kuruluş sebebi Nizâm-ı Cedîd ordusunun teşkil edilmesiyle bağlantılıdır. İlk dönemiyle ilgili belgelerde Fünûn-i Harbiyye Tâlimhânesi, Mekteb-i Fünûn-i Harbiyye veya Mühendishâne-i Sultânî gibi isimlerle, ardından da Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn olarak anılmıştır.

Babıâli Tercüme Odası, 19. yüzyılda Osmanlı Devleti'nde başta diplomatik ilişkiler olmak üzere yabancı dil bilgisi gerektiren her durumda Avrupa dillerinden çevirilerin sorumluluğunu üstlenmek üzere Müslüman tercümanların eğitildiği ve görev yaptıkları kurum.

Haydar Efendi, Türk siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Halet Efendi</span>

Mehmet Sait Halet Efendi, ulema sınıfından Osmanlı devlet adamı. II. Mahmud zamanında rikâb-ı hümâyun kethüdası unvanını alarak önemli bir konum elde etmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Nişancı</span>

Nişancı, Osmanlı Devleti'nin devlet yönetiminde Divan-ı Hümayun'a katılan görevlilerden biridir.

Hoca İshak Efendi, Osmanlı mühendis, eğitimci.

<span class="mw-page-title-main">Reîsü'l-küttâb</span> Osmanlı Devletinde nazırlıklar öncesinde dışişlerinden sorumlu devlet görevlisi

Reîsü'l-küttâb Osmanlı Devletinde Hariciye Nazırlığı'nın kurulmasından önceki dönemde dışişlerinden sorumlu devlet görevlisiydi.

Şânizade Mehmet Ataullah Efendi, Osmanlı hekim, çevirmen, yazar, tarihçi.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı İmparatorluğu'nun dış ilişkileri</span> Devlet ilişkileri

Osmanlı İmparatorluğu'nun dış ilişkileri ya da diplomasisi, Osmanlı Devleti'nin diğer devletlerle olan ilişkilerini ifade eder. Osmanlı'nın uluslararası ilişkileri kuruluşundan itibaren yoğun bir çaba gerektirmiştir. Türk egemenlik sahasının bir uç beyliği olarak yabancı unsurlarla sürekli irtibat halindedir. Klasik dönemde üç kıtaya yayılmış bir devlet olarak dış ilişkilerinde gelişme gösterme mecburiyeti görülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı İmparatorluğu'nda elçi kabul töreni</span>

Elçi kabul töreni, yabancı devlet elçilerinin sadrazam ve padişahın huzuruna belli bir protokole göre kabul edildiği, Osmanlı Sarayı'na has bir törendir.

<span class="mw-page-title-main">Bâb-ı Âli tercümanı</span> Osmanlı hükûmetinin kıdemli tercümanı ve fiili dışişleri bakan yardımcısı

Bâb-ı Âli tercümanı, Dîvân-ı Hümâyun tercümanı, büyük tercüman ya da tercümanbaşı, Osmanlı hükûmetinin kıdemli tercümanı ve fiili dışişleri bakan yardımcısına verilen addır. Makam, 1661'de oluşturulmasından 1821'de Yunan İsyanı'nın patlak vermesine kadar büyük ölçüde Fenerli Rumlar tarafından yönetildi ve Osmanlı İmparatorluğu'ndaki gayrimüslimlerin erişmiş olduğu en yüksek kamu göreviydi.

İstavraki Aristarhi veya İstavraki Efendi, 1821 ve 1822 yıllarında Bâb-ı Âli tercümanı olarak görev yapmış bir Yunandır. Bu makama getirilmiş son kişidir.

<span class="mw-page-title-main">Ohannes Çamiç Efendi</span> Ermeni asıllı Osmanlı devlet adamı

Ohannes Çamiç Efendi (?-1884), Ermeni asıllı Osmanlı devlet adamı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.