Yahya Efendi
Yahya Efendi Beşiktaşlı Yahya Efendi | |
|---|---|
| Doğum | 1495 Trabzon, Osmanlı Devleti |
| Ölüm | 4 Mayıs 1571 İstanbul, Osmanlı Devleti |
| Defin yeri | Yahya Efendi Tekkesi Haziresi, İstanbul |
| Milliyet | Türk |
Beşiktaşlı Yahya Efendi, Molla Şeyhzade ya da Şeyh Yahya Beşiktaşî (1494 - 4 Mayıs 1569), Osmanlı devrinde yaşamış mutasavvıf, alim ve şair. Kanuni Sultan Süleyman devrinde İstanbul’da müderrislik yapmış olan Yahya Efendi, devrinin tanınmış alimlerindendir. Osmanlı sarayı ile yakın ilişkileri oldu ve hayatı boyunca Kanuni tarafından kendisine danışıldı. Emekli olduktan sonra Beşiktaş’ta pek çok bina inşa ettirip dergah ve vakıflar kurdu, bölgeyi ağaçlandırarak mesire yerine dönüştürdü.[1][2][3]
İstanbul evliyasından kabul edilen Yahya Efendi, İstanbullu denizcilerin inanışına göre Aziz Mahmud Hüdayi, Yuşa Peygamber ve Telli Baba ile beraber İstanbul Boğazı'nın dört manevi bekçisinden biridir.[4]
Yaşamı
Trabzon’da 1494 yılında dünyaya geldi. Uzun süre Trabzon’da kadılık yapan Amasyalı Ömer Efendi ile Trabzonlu Afife Hatun'un oğludur. Dünyaya geldiği günlerde, Trabzon’da vali olarak bulunan Şehzade Selim’in de ilk oğlu dünyaya gelmişti. Şehzade Selim’in eşi Ayşe Hafsa Sultan’ın sütü kesildiği için bebeği Süleyman’ı Yahya Efendi’nin annesi Afife Hatun emzirdi. Bundan dolayı Yahya Efendi, Kanuni Sultan Süleyman'ın süt kardeşidir.
Okul çağına geldiğinde babası Kadı Ömer Efendi ile birlikte çeşitli hocalardan Trabzon’da yedi yıl ders gören Yahyâ Efendi, daha sonra öğrenimine devam etmek için İstanbul’a geldi. İki yıl süreyle Osmanlı Devleti’nin şeyhülislamı Zenbilli Ali Efendi’nin sohbetlerine katıldı. 1526’da Zenbilli Ali Efendi’nin ölümünden sonra Canbaziye Medresesi’nde müderris oldu.[5] Bu göreve gelmesinden sonra halk arasında “Molla Şeyhzade" olarak anılmaya başladı.[6]
İslami ilimler, tıp, geometri gibi konularda söz sahibi olan Yahya Efendi, İstanbul’daki çeşitli medreselerde görev yaptıktan sonra, 1553 senesinde, İstanbul’un ilk yüksek öğretim kurumu olan Sahn-ı Seman medreselerinden birinde müderrislik yaptı. Kanuni’nin oğlu Şehzade Mustafa’yı boğdurması ve Mustafa’nın annesi Mahidevran Sultan’ı saraydan uzaklaştırması üzerine padişaha mektup yazıp "Yaptığı hareketin yanlış olduğunu bildirerek Mahidevran Sultan’a merhamet etmesini" istedi; bu hareketiyle Kanuni’yi kızdıran Yahya Efendi, medresedeki görevinden azledildi ve emekli edildi.[6]
Beşiktaş'a yerleşmesi
Emekli edilmesinden sonra inzivaya çekilen Yahya Efendi, Beşiktaş'ta deniz kenarında bir bahçe satın alarak kendisine bir ev ve mescit yaptırdı. Zamanla evin etrafında; medreseler, hamam ve orada kalanların barınacakları odalar ve yol üzerinde bir çeşme yaptırarak "Hızırlık" adını verdiği bir külliye meydana getirdi. Kendi yaptırdığı medreselerde tıp ve İslam bilimleri öğretti.[1][2][3] Yaptırdığı yapıların hizmete devam etmesi için vakıflar kurdu ve önemli gelir kaynakları sağladı. Askeri ve mülki erkân, tüccarlar ve özellikle gemiciler, Yahya Efendi’nin yaşadığı tekkesini ziyaret ederler, hediye ve adak gönderirlerdi. Ziyaretçilerine bol ikramda bulunan Yahya Efendi, gelen adak ve hediyeleri çeşitli yerlerde mescid, medrese, dergah ve hamam gibi binalar inşa etmek ve bahçe bakımı işleri için kullanırdı. İnşaat işlerini bizzat kendisi yapardı.
Şiir ile de ilgilenen Yahya Efendi “Müderris” mahlasıyla tasavvufi şiirler yazmıştır ve bir divanı vardır.
Şerif Hatun ile evli bulunan Yahya Efendi'nin İbrahim ve Ali isminde iki oğlu vardır.
1569 senesi Zilhicce ayında Kurban Bayramı gecesinde Beşiktaş'taki dergahında kurban bayramı gecesi hayatını yitirdi. Cenaze namazını, bayram namazını müteakip Süleymaniye Camii'nde devrin şeyhülislamı olan Ebussuud Efendi kıldırmıştır. Daha sonra cenaze Beşiktaş'taki dergahında hazırlamış olduğu mezara defnedildi. Kabri üzerindeki türbe 1571 yılında II. Selim tarafından Mimar Sinan’a yaptırılmıştır.
Ölümünden sonra
Ölümünden sonra da şöhreti devam eden Yahya Efendi’nin adı denizcilikle ilgili birçok hikâyede geçer ve İstanbullu denizciler onun İstanbul Boğazı'nın dört manevi bekçisinden birisi olduğuna inanırlar. Diğerleri Üsküdar’da Aziz Mahmud Hüdayi, Beykoz’da Yuşâ Peygamber, Sarıyer’de Telli Baba’dır. Türbesi Beşiktaş ile Ortaköy arasında Yahya Efendi Tekkesi adıyla anılan yerdedir. Türbe ve tekkesinin civarı ölümden sonra onunla komşu olmak isteyenlere ait binlerce mezarla doludur.[7]
Popüler kültürdeki yeri
- Tims Productions'ın yapımcılığını üstlendiği Muhteşem Yüzyıl adlı TV dizisinde Hamdi Alkan tarafından canlandırılmıştır.
- ES Film'in yapımcılığını üstlendiği Barbaros Hayreddin: Sultanın Fermanı adlı TV dizisinde Dursun Ali Erzincanlı tarafından canlandırılmaktadır.
Kaynakça
- Beşiktaş'lı Şeyh Yahya Efendi ve Üveysilik - Şeyh Yahya Efendi Kültür ve Araştırma Vakfı Yayınları
- ^ a b "Yahya Efendi". 9 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2015.
- ^ a b "YAHYÂ EFENDİ (Beşiktâşî)". 9 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2015.
- ^ a b "Yahya Efendi". 9 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2015.
- ^ "Boğazdaki türbelerin müthiş sırrı". 3 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2015.
- ^ "Biriz.biz sitesi Evliyalar sayfası". 14 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2010.
- ^ a b "Yahya Efendi'nin Hayatı, Yahyaefendi.com". 1 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2010.
- ^ "İstanbul'un Dört Muhafızı". 10 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2010.
