İçeriğe atla

Yahudi-Romen dilleri

        
Yahudilik

Yahudi-Romen dilleri Latin dillerinden türemiş Yahudi dilleridir. Romen dillerinin çoğunluk tarafından konuşulduğu bölgelerde yaşayan çeşitli Yahudi toplulukları (ve nesilleri) tarafından konuşulmakta olan Romen dilleridir ve zamanla öyle bir boyuta kadar değiştirilmişlerdirki dil olarak kabul edilmeye başlanmışlardır.

Diller

Katalanik

Katalanik veya Yahudi Katalancası Katalonya ve Balear adalarında Yahudilerin 1492 yılındaki kovulma olayından önce konuşulan bir Katalan lehçesiydi. Kovulan Yahudilerin bu tarihten ne kadar sonra bu dili konuşmayı bıraktıkları bilinmemektedir.

Yahudi İtalyancası

Yahudi İtalyancası dilleri (bazen Solomon Birnbaum tarafından 1942'de türetilmiş bir kelime İtalkiyan ile de tanımlanır) bugün 200'den daha az kişi tarafından akıcı bir şekilde konuşulmaktadır. Bu kişiler İtalya, Korfu ve Adriatik ve İyonya Deniz'lerinin doğu kıyılarında çok çeşitleri konuşulan Yahudi İtalyancası dillerinin son kalıntılarıdır.

Yahudi Aragoncası

Yahudi Aragoncası orta kuzey İspanya'da 700'lerin ortasından İspanya'dan kovulmalarına kadar konuşulmuştur. Daha sonra ya çeşitli Yahudi İspanyolcası lehçeleri ile karışmıştır ya da İspanya'nın güneyinde, özellikle Valensiya, Murcia ve Endülüs bölgelerinde, şekillenmiş olan daha etkili Yahudi İspanyolcası lehçelerinin kullanımına başlanması ile unutulmuştur.

Yahudi Latincesi veya La‘az

Teknik olarak Vulgar Yahudi Latincesi, Yahudi Roman'dan farklı olarak Yahudi Latincesi coğrafi bir alanı kaplar ve Roma İmparatorluğu'nda yaşayan Yahudi toplulukları tarafından kabul edilmiş çeşitli Latin lehçelerini kapsar.

Yahudi Portekizcesi veya Lusitanik

Yahudi Portekizcesi Portekiz'deki gizli-Yahudi topluluğu içinde yayılmış olan dildir. Birçok Yahudi dillerinde olduğu gibi, şu an Portekizcede bulunmayan artık kullanılmayan birçok söz veya terimi korumaktadır. Günümüze gelen durumunda Portekiz'de bulunan gizli-Yahudi topluluklarının konuşmalarında ancak işlevini kaybetmiş biçimlerde kalmıştır, özellikle kuzeyde Belmonte ve Algarve'de.

Ladino

Farklı isimlerle bilinen ve çeşitli bölgesel lehçeleri olan Ladino İspanyol Musevileri tarafından konuşulan İspanyolcanın soyundan gelen modern bir akrabasıdır. Sefaradların İspanya'dan kovulmadan önce İspanya'da büyük ve etkili bir nüfusa sahip Yahudi topluluğunun neslinden gelenlerdir.

Şuadit

Şuadit veya Yahudi Provençal dili, Yahudice'den etkilenmiş Oksitan Yahudi dilidir. Yalnız Provence'de değil, tüm Orta Çağ güney Fransa'sında konuşulmuştur. İbraniceden alınan bazı kelimelerde kendine has ses değişiklikleri sergilemektedir.

Zarphatik

Zarphatik veya Yahudi Fransızcası, kuzey Fransa'da, Nederlanden'de (Aşağı Ülkeler) ve batı Almanya'da konuşulmuş olan ölü Yahudi dilidir.

Tarihi ve gelişimi

Yahudi-Romen dillerinin tam gelişimi açık değildir. İki hakim kuram vardır, ilkine göre Yahudi Latincesi'nden türemiştir ve gelişimleri Latin dilleri ile paralel olarak olmuştur, diğer kurama göre ise kendi dil topluluklarından bağımsız olarak gelişmiş dillerdir. Diğer bir kuram ise her ikisinin bazı parçalarını alır, bazı Yahudi-Romen dilleri (çeşitli biçimlerde, Zarphatik, Şuadit, İtalkiyan and Katalanik) Yahudi Latincesi'nden türemiştir, fakat diğerleri (çeşitli biçimlerde, Zarphatik, Katalanik, Ladino, Yahudi Portekizcesi) bağımsız gelişmenin ürünleridir.

Şu anki durumu

Yahudi Latincesi, Zarphatik, Şuadit, Katalanik ve Yahudi Aragoncası dillerinin tümü şu anda ölü dillerdir. Yahudi Latincesi antik çağlardan, Zarphatik ve Yahudi Aragoncası Orta Çağlar'da ve Şuadit 1977'de son konuşanın ölümünden sonra ölü dil durumuna gelmiştir.

Yahudi Portekizcesi İber Yarımadası'nda bulunan gizli-Yahudi topluluklarının konuşmalarında sadece kalıntı olarak kalmıştır.

İtalkiyan, sadece iki nesil önce 5.000 İtalyan Yahudi tarafından konuşulmaktaydı, bugün ise birçoğu yaşlı olan 200'den daha az kişi tarafından konuşulmaktadır.

Ladino ise Mağrip'in kalan Sefarad toplulukları tarafından kuzey Afrika, Orta Doğu ve özellikle Türkiye'de yaklaşık 150.000 kişi tarafından konuşulmaktadır. Dili konuşanların büyük çoğunluğu iki dillidir.

Birçok Yahudi dilinde olduğu gibi, Yahudi-Romen dillerinin geleceği açık değildir. İbranicenin Orta Doğu'daki Yahudi topluluklarının iletişiminde yükselen üstünlüğü, İngilizcenin artan itibarı ve yerli konuşma dillerinin (özellikle Türkçenin) ekonomik önemleri nedeniyle durum umutsuz görünmektedir.

Kaynakça

  • Yahudi dilleri projesi
  • Judeo-Aragonese: Revista de Filología Española (Cited as RFH:Hispánica?) 8.136-41 (1946) cited in Current Trends in Linguistics 9.1025

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Yunanca</span> Hint-Avrupa dili

Yunanca (Yunanca: Ελληνικά Elliniká veya Eλληνική γλώσσα Ellinikí Glóssa

<span class="mw-page-title-main">İbranice</span> Afro-Asyatik dil ailesinin Kenan koluna bağlı bir dil

İbranice (עִבְרִית‎,

İbrani alfabesi, Sami dilleri grubuna bağlı ve İsrail'in resmî dili olan İbranicenin ve Aşkenaz Yahudilerinin konuştuğu bir Cermen dili olan Yidiş ile Sefarad Yahudilerinin dili olan Ladino gibi diğer Yahudi dillerinin yazımında kullanılan Arami alfabesi kökenli bir ünsüz alfabesi.

<span class="mw-page-title-main">Sefarad Yahudileri</span>

Sefarad Yahudileri veya İbranice -im eki kökenli Sefaradim, Yahudi-Roma savaşlarından sonra zorunlu göç ile, Kuzey Afrika üzerinden İberya yarımadasına yerleşen ve 1492'de, Elhamra Kararnamesi ile İspanya'dan çıkartılan Yahudi toplumuna verilen isimdir. Kararname sonrasında Yahudi halkının çoğu Portekiz'e kaçmıştır. 5 yıl sonra Portekiz Kralı I. Manuel'in de Portekiz'deki Yahudileri Hristiyanlığa geçmeye zorlamasıyla sınır dışı edilen birçok Yahudi farklı ülkelere kaçmıştır. Sonuç olarak, göçe zorlanan Yahudilerin torunları dünyanın her yerindeki ülkelere taşınarak yaşamlarını sürdürmüşlerdir. Bu ülkelerden bazıları İngiltere, Hollanda, Kuzey Afrika'nın bazı bölgeleri, Türkiye ve İsrail'dir.

Yahudi İspanyolcası veya Ladino, Hint-Avrupa dil ailesinin Latin koluna bağlı Eski İspanyolca kökenli bir dildir. Yahudiler tarafından konuşulduğu için "Judeo- (Yahudi)" öntakısını almış olan dil, bazı filologlarca Standart İspanyolcanın tarihi bir varyantı olarak da değerlendirilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Yahudi dilleri</span> Yahudiler tarafından konuşulan ve konuşulmuş olan diller ve lehçeler.

Yahudi dilleri, dünya üzerinde Yahudilerin konuştuğu veya bir zamanlar konuşmuş olduğu diller.

<span class="mw-page-title-main">Latin dilleri</span>

Latin veya Romen dilleri, kökeni Roma İmparatorluğu'nda konuşulmuş Latince lehçelerine dayanan, Hint-Avrupa dil ailesinin İtalik koluna mensup bir dil grubudur. Dünya çapında Latin dillerini anadil olarak konuşan 600 milyondan fazladır. Dil grubunun modern dağılımı Amerika, Avrupa ve Afrika kıtalarında yoğunlaşmakla birlikte, genel olarak dünyada geniş bir yayılıma sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Haketia</span>

Haketia nesli tehlika altında olan Yahudi-Fas Romen dilidir; Djudeo Spañol veya Ladino Occidental olarak da bilinir. Fas'ın Kuzeydoğusundaki Tetuan, Tanca ve İspanyol kasabaları olan Ceuta ve Melilla'da konuşulurdu.

<span class="mw-page-title-main">Katalanik</span>

Katalanik ya da Yahudi Katalancası İspanya'nın kuzeydoğusunda özellikle Katalonya ve Balear Adaları'nda Yahudiler tarafından konuşulmuş olan nesli tükenmiş bir Yahudi dilidir. Dilsel olarak Şuadit'le Katalanik'in birçok ortak özelliği olmasına rağmen Katalanik dilini konuşan cemaatle Şuadit dilini konuşan cemaatin arasında tarihsel, etniksel ve siyasi olarak belirgin farklılıklar vardır. Katalanik'in altın çağı 12. yüzyılın başından başlayarak 1492'de Yahudilerin İspanya'dan kovulmasına kadar sürmüştür. Bugün Katalan Bnei Anusim cemaatindeki Yahudilerin konuştuğu dil ile Katalanca ve İspanyolca arasında çok az bir fark vardır.

Yahudi İtalyancası ya da İtalkian bir İtalo-Romans dili çeşididir. Ağırlıklı olarak 10. yüzyıl ile 20. yüzyıl arasında İtalya ve Korfu'da konuşulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Yahudi Aragoncası</span>

Yahudi Aragoncası orta kuzey İspanya'da 8. yüzyılın ortasından İspanya'dan kovulmalarına kadar konuşulmuştur. Daha sonra ya çeşitli Yahudi İspanyolcası lehçeleri ile karışmıştır ya da İspanya'nın güneyinde, özellikle Valensiya, Murcia ve Endülüs bölgelerinde, şekillenmiş olan daha etkili Yahudi İspanyolcası lehçelerinin kullanımına başlanması ile unutulmuştur.

Yahudi Fasçası eskiden Fas'ta yaşamış Yahudiler'in konuştuğu bir Arapça şeklidir. Fas'ta bu dili konuşabilenler sadece yaşlılardır.

Kenan dilleri, Kenan ve Levant bölgesinin eski sakinleri tarafından konuşulan Sami dillerinin bir alt grubudur. Kenan dillerinin çoğu milattan önce 1. binyılın sonunda çoktan yok olmuştur; bunların yerini çoğunlukla Aramice almıştır. Sadece İbranice, Yahudiliğin dinî metinleri aracılığıyla modern zamanlara aktarılmış ve 20. yüzyılda İsrail'de günlük dil ve yerel deyim olarak yeniden kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Yahudi Latincesi</span>

Yahudi Latincesi veya La'az başta İtalya Yarımadası ve Gallia Narbonensis'de olmak üzere eski Roma İmparatorluğu'nda yaşayan Yahudiler'in konuştukları dildir. "La'az" (לעז) "yabancı dil" özellikle "İbranice olmayan dil" demektir.

Halk Latincesi, Latin dilinin halk lehçelerinin ve sosyolektlerini kapsayan bir genel terimdir. Bu farklı lehçeler Orta Çağların başlarında birbirlerinden farklılaşarak 9. yüzyılda Latin dillerine dönüştüler.

Ülkelerin yerel isimleri listesi ülkelerin kendi dillerinde isimlerinin alfabetik olarak sıralandığı listedir. De facto ve de jure ülkeleri ile bağlı bölgeler ve özel bölgeler de bu listede yer almaktadır.

Çoğu Avrupa dili Hint-Avrupa dil ailesine üyedir. 2018'le birlikte 744 milyonluk toplam Avrupa nüfusunun %94'ü bir Hint-Avrupa dilini ana dili olarak konuşmaktadır. Her biri 200 milyon konuşanla Latin, Cermen ve Slav dilleri Avrupalıların %90'ını oluşturarak en büyük grubu oluşturmaktadır. Daha küçük Hint-Avrupa dillerine Helenik, Baltık, Arnavutça, Hint-Aryan ve Kelt dilleri örnek verilebilir.

<span class="mw-page-title-main">Avrupa Portekizcesi</span>

Avrupa Portekizcesi veya bilinen diğer adlarıyla Portekiz Portekizcesi, İberya Portekizcesi ve Yarımada Portekizcesi Portekizce: português peninsular) Portekiz'de konuşulan Portekizce lehçelerinin tümüne verilen addır.

<span class="mw-page-title-main">Belçika'da konuşulan diller</span> Belçikada Konuşulan Diller

Belçika Krallığı'nın üç resmî dili vardır: Felemenkçe (Flamanca), Fransızca ve Almanca.

<span class="mw-page-title-main">İtalo-Batı dilleri</span>

İtalo-Batı dilleri, Latin dil grubunun -bazı sınıflandırmalara göre- en büyük koludur. İtalo-Dalmaçya ve Batı Latin dilleri olmak üzere ikiye ayrılır, Sarduca ve Doğu Latin dillerini kapsamaz.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.