İçeriğe atla

Yagnobiler

Yagnobi çocuklar.

Yagnobiler[1] (Yagnobi dili: yaγnōbī́t; Tacikçe: яғнобиҳо, yağnobiho/jaƣnoʙiho), Tacikistan'da yaşayan bir etnik azınlıktır. Halk Tacikistan'ın Soğd ilinde yer alan, Yagnob, Qul ve Varzob nehirlerinin vadilerinde yaşamaktadır. Yagnobiler, eski çağlarda Amu Derya'nın ilerisindeki Orta Asya'nın büyük bir kısmında (Soğdiana) yaşamış Soğdca konuşmuş halkların ardılları olarak kabul edilirler.[2]

Yagnobi dili, Tacikistan'ın Zarafşan bölgesinde, Yagnobi halkı tarafından Yagnob Nehri vadisinde konuşulmaktadır. Bu dil, Peştuca, Osetçe ve Pamir dilleri ile birlikte yaşayan Doğu İran dillerinden biridir. Soğdca'nın doğrudan ardılı kabul edilen dil, akademik literatürde genellikle Neo-Soğdca olarak adlandırılır.[3] Soğdca geniş bir edebi ve tarihi korpusa sahiptir.[4]

Yagnobi halkı İslam'ın Sünni mezhepine mensuptur,[5][6] ancak İslam öncesi inandıkları dinin (muhtemelen Zerdüştlük) bazı unsurlarını hala korumaktadırlar.[7]

1926 ve 1939 nüfus sayımı verileri, Yagnobi dili konuşanlarının sayısını yaklaşık 1.800 olarak verir. 1955 yılında M. Bogolyubov, Yagnobiceyi anadilleri olarak konuşanların sayısını 2.000'den fazla olduğunu tahmin etmiştir. 1972'de A. Khromov, Yagnob Vadisi'nde 1.509, diğer yerlerde ise yaklaşık 900 yerli konuşur olduğunu tahmin etmiştir. Yagnobi halkının toplam nüfusunun yaklaşık 25.000 kişi olduğu tahmin edilmektedir.[8]

Tarihçe

Sarışın Yagnobi bir çocuk

Erken tarih

Halkın geleneksel meslekleri arpa, buğday ve baklagiller gibi ürünleri yetiştirmek ve bunun yanı sıra sığır, öküz ve eşek yetiştiriciliği yapmaktır. Yagnobilerin ayrıca çoğunlukla erkekler tarafından yapılan dokumacılık dahil geleneksel el sanatları da vardı. Kadınlar geleneksel olarak çanak çömlek yapmında çalışmıştır.[9]

Yagnobilerin kökenleri Soğdlara dayanır. Soğdlar 8. yüzyılda Müslümanlara karşı yenilene kadar Soğdiana bölgesinde egemen halk olmuştur. Genişlemekten olan Arap hilafet devletlerinden Orta Çağ'da kaçmış Antik Soğdlar, Yagnob Vadisi'ne sığınmış ve yüksek vadilere yerleşmiştir. Halk bu bölgede 1820'lere kadar izolasyon içinde yaşamış ve doğrudan soylarından Yagnobi halkı meydana gelmiştir.[10][11]

20. yüzyıl

Tacikistan'dan bir grup Yagnobi okul çocuğu

20. yüzyıla kadar Yagnobiler takasa dayanan bir ekonomiye sahip geleneksel bir hayat sürmüştür ve bazıları yaşadıkları bölgelerin yol ve elektrik hatlarından uzak olması gibi nedenlerden ötürü hala bu şekilde yaşamaktadır. 1930'larda Sovyetler Birliği ile ilk temas Büyük Temizlik sırasında gerçekleşmiş ve birçok Yagnobinin sürgün edilmesine neden olmuştur. Buna rağmen Yagnob tarihinde meydana gelmiş en travmatik olaylar, 1957 ve 1970'te Yagnob dağlarında yaşadıkları geleneksel yurtlarından Tacikistan'ın yarı çöl ovalarına zorla yerleştirilmeleri olmuştur.[12][13]

1970'lerde Kızıl Ordu helikopterleri, Yagnobi kışlaklarını çığ tehlikesi yüzünden tahliye etmek için vadilere gönderilmiştir. Bazı Yagnobilerin ovalara taşınırken helikopterlerde şoktan öldüğü bildirilmiştir.[] Birçok kişi ovalardaki pamuk tarlalarında çalışmak zorunda bırakılmış,[14][15] fazla çalışma, çevre ve yaşam tarzındaki değişimin bir sonucu olarak birkaç yüz Yagnobi hastalıktan ölmüştür.[16] Bazı Yagnobiler isyan ederek dağlara geri dönmüştür, ancak Sovyet hükûmeti boş köyleri yıkmış, Yagnob Nehri'ndeki en büyük köy olan Piskon'u da resmi haritalardan kaldırtmıştır. Yetkililer ayrıca en eskileri 600 yaşında olan Yagnobi dini kitaplarını da yok etmiştir.[] Yagnobi etnik grubu, Sovyet hükûmeti tarafından resmi olarak kaldırılmıştır.[]

1983'ten bu yana halkın bir kısmı Yagnob Vadisine dönmeye başlamıştır. Ovalarda kalanların çoğunluğu Tacik kültürüne asimile olma eğiliminde olup, çocuklarını Tacik dilindeki okullarda okutmaktadır.[17][18] Geri dönen Yagnobilerin çoğu elektrik ve yollardan yoksun geleneksel toplum yapılarında yaşamaktadır.

21. yüzyıl

Yagnob Vadisi'nde, her biri üç ila sekiz aileden oluşan yaklaşık on yerleşim bulunmaktadır.[11][19] Başka küçük yerleşim yerleri de vardır. Üst Yagnob Nehri Vadisi, yakın zamana kadar neredeyse geçilemez bir boğaz tarafından korunmaktaydı.[20] Halk ayrıca Amu Derya, Qul ve Varzob nehirleri civarında ve Anzob kasabasında yaşamaktadır.[19]

Genetik

Tacikistanlı etnik Yagnobi çocuklar
Tacikistan'da bir grup Yagnobca konuşan adam

Y-DNA haplogrubu olan R1 (R-M173), Yagnobi erkekleri arasında nispeten yüksek bir oran olan %48 seviyesinde bulunur. Bununla birlikte, bu sonucun alt gruplara ayrıntılı dökümü mevcut değildir. Bu durum, bu halkta bulunan R1’in, Orta Asya, Doğu Avrupa ve Güney Asya’da ortak olan ve MÖ 3000'de Avrasya Bozkırları'ndaki Bakır Çağı Kurgan Kültürü'nün yanı sıra erken İran dilleri konuşurlarının yayılması ile ilişkilendirilmiş R1 alt grupları ile aynı olması durumunun net olmamasına yol açar.[21] R-M17 olarak da bilinen ve Güney Asya ile Avrupa'ya özgü popülasyonlarda bulunan R1a1a, toplam nüfusun %16'sını temsil etse de, Yagnobi erkeklerinin geri kalan %32'sinin R1a'ya ait olup olmadığı açık değildir.

Neolitik çağda tarımın Orta Doğu'dan yayılması ile ilişkili Haplogrup J, %32'i gibi önemli bir seviyede bu halkta da bulunur.[21]

Modern Güney Asya popülasyonlarında en yaygın olan Haplogrup L (M20), yaklaşık %10 oranında bulunur.[21]

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2019. 
  2. ^ Paul Bergne (15 Haziran 2007). The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic. I.B.Tauris. ss. 5-. ISBN 978-1-84511-283-7. 10 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2019. 
  3. ^ electricpulp.com. "YAGHNOBI – Encyclopaedia Iranica". www.iranicaonline.org. 5 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2019. 
  4. ^ "YAGHNOBI – Encyclopaedia Iranica". www.iranicaonline.org. 5 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2019. 
  5. ^ L'Oeil de la Photographie (5 Nisan 2014). "Karolina Samborska Tajik Kitchen stories". The Eye of Photography. Poland. 28 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  6. ^ Samborska, Karolina. "tajik kitchen stories". Karolina Samborska // Photographer. 28 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  7. ^ According to http://www.pamirs.org 19 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Zoroastrian Designs on Embrodiary
  8. ^ "The Peoples of the Red Book – The Yaghnabis". 6 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2006. 
  9. ^ (Rusça) Большая Советская Энциклопедия 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  10. ^ Jamolzoda, A. Journey to Sogdiana's Heirs www.yagnob.org
  11. ^ a b "Discovery Central Asia: THE LOST WORLD OF THE YAGNOB". www.discovery-central-asia.com. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2019. 
  12. ^ (Rusça) Вокруг света – Страны – - Таджикистан – Последние из шестнадцатой сатрапии 17 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  13. ^ Loy, Thomas. "From the mountains to the lowlands – the Soviet policy of "inner-Tajik" resettlement". Internet-Zeitschrift für Kulturwissenschaften. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2006. 
  14. ^ Jamolzoda, Anvar (Temmuz–Ağustos 2006). "Journey to Sogdiana's Jeirs" (PDF). yagnob. 13 Mart 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  15. ^ "Tajikistan: The Sons of Somoni Strive to Preserve Distinct Cultural Identity". EURASIANET.org. 22 Haziran 2012. 7 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  16. ^ Loy, Thomas (18 Temmuz 2005). "Yaghnob 1970 A Forced Migration in the Tajik SSR". Central Eurasia-L Archive. 1 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2006. 
  17. ^ Paul, Daniel Paul; Abbess, Elisabeth; Müller, Katja; Tiessen, Calvin and; Tiessen, Gabriela (2009). "The Ethnolinguistic Vitality of Yaghnobi" (PDF). SIL Electronic Survey Report 2010-017, May 201. SIL International. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2016. 
  18. ^ Jenkins II, Mark D. (2014). "Being Yaghnobi: Expressions of Identity, Place, and Revitalization as a Minority in Tajikistan" (PDF), Title VIII Final Report. Dushanbe, Tajikistan: American Councils Research Fellowships. 13 Eylül 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2016. 
  19. ^ a b "Ягноб – Древняя Согдиана: Прошлое, Настоящее и Будущее". 14 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2019. 
  20. ^ Пагануцци, Н. В. (1968). Фанские горы и Ягноб (Rusça). Moskova: Fizkultura i sport. []
  21. ^ a b c R. Spencer Wells et al., "The Eurasian Heartland: A continental perspective on Y-chromosome diversity," Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America (August 28, 2001).

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Tacikistan</span> Orta Asyada denize kıyısı olmayan bir ülke

Tacikistan, resmî adıyla Tacikistan Cumhuriyeti, 143.100 km2 yüzölçümü ve 9.537.645 kişilik tahmini nüfusu ile Orta Asya'da denize çıkışı olmayan bir ülkedir. Komşuları güneyde Afganistan, batıda Özbekistan, kuzeyde Kırgızistan ve doğuda Çin'dir. Resmî dil, en büyük etnik grup olan Tacikler'in anadili olan Tacikçe'dir. Tacik halkının geleneksel anavatanları, günümüz Tacikistan'ının yanı sıra Afganistan ve Özbekistan'ın bazı kısımlarını içerir. Ülke başkanlık sistemiyle yönetilmekte olup, seküler bir yapıya sahiptir. Başkent ve en büyük şehir Duşanbe'dir.

Soğdca, Soğutça veya Soğdakça, Orta Asya'da yer alan Soğdiana'da ve Çin'deki Soğd göçmen gruplarının yaşadığı bazı bölgelerde kullanılmış bir Doğu İran dili.

<span class="mw-page-title-main">Dağlık Bedehşan</span>

Dağlık Bedehşan Özerk Bölgesi Pamir Dağları'nda bulunan ve Tacikistan'ın doğusunda yer alan özerk (muhtar) bir bölgedir. Yüzölçümü Tacikistan'ın %45'ini kaplasa da nüfus olarak ülkenin sadece %3'ünü oluşturmaktadır. Başkenti Horog şehridir.

<span class="mw-page-title-main">Tacikler</span>

Tacikler, çoğunluğu Afganistan'da ve Tacikistan'da yaşayan İranlı bir ulustur.

<span class="mw-page-title-main">Soğdya</span>

Soğdya, Orta Asya'da geniş tarihi ve coğrafi bir alan.

<span class="mw-page-title-main">Tacikçe</span> Tacikistanın resmi dili

Tacikçe, çoğunluğu Tacikistan'da yaşayan Taciklerin konuştuğu dil. Farsçanın bir lehçesidir. Tacikçe, Tacikistan dışında, Afganistan, Türkmenistan, İran gibi ülkelerde yaşayan Taciklerin de dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Tacik alfabesi</span> Tacik dilinde yazmak için kullanılan alfabe

Tacikçe, tarih boyunca Arap, Latin ve Kiril alfabelerinin farklı sürümleri ile toplam üç ayrı yazı sistemi ile yazılmıştır. Tacikçeye ait kullanılan herhangi bir sürüm, Tacik alfabesi olarak tanımlandırılabilir; bunlar Tacikçede اﻟﻔﺒﺎﯼ تاجيكی, , olarak gösterilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Tacikistan bayrağı</span> Ulusal bayrak

Tacikistan Bayrağı, Tacikistan devletinin resmi bayrağı.

<span class="mw-page-title-main">Aşina</span> Boy

Aşina, Türk veya Kök Türk bir Göktürk soyu, Göktürk Kağanlığı'nın kurucu boyudur. Efsaneye göre Aşina soyu bir dişi kurttan türemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Sarazm</span> kuzeybatı Tacikistanda, antik kent

Sarazm, kuzeybatı Tacikistan'da, Soğd ilinin Panjakent ilçesinde yer alan antik bir kent ve idari bir bölümdür. Kentin tarihi MÖ 4. binyıla kadar gitmektedir. Bölge, 2010 yılında UNESCO tarafından Dünya Mirası olarak ilan edilmiştir.

Doğu İran dilleri, Orta İran dilleri döneminde ortaya çıkmış bir İran dili alt grubudur. Avestaca genellikle bir erken Doğu İran dili olarak sınıflandırılır. En büyük modern Doğu İran dili, Hindukuş dağları ile İndus Nehri arasındaki bölgede yaşayan 50-60 milyon konuşura sahip Peştucadır.

Harezm dili veya Harezmce, Soğdca ile yakından ilgili, soyu tükenmiş bir Doğu İran dilidir. Dil, Ceyhun yakınlarında bulunan Harezm bölgesinde konuşulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Haplogrup R1b (Y-DNA)</span>

Haplogrup R1b (R-M343) veya bilinen adlarıyla Hg1 ve Eu18, insanlarda görülen bir Y-DNA haplogrubudur.

<span class="mw-page-title-main">Kırgızistan-Özbekistan sınırı</span>

Kırgızistan-Özbekistan sınırı 1.314 km uzunluğundadır ve Kazakistan sınırından Tacikistan sınırına kadar uzanır. Kırgızistan'ın komşuları ile olan sınırları içinde en uzun olan sınırıdır.

<span class="mw-page-title-main">Sarıkolca</span>

Sarıkolca ya da Sarikoli, Doğu İran dillerinin Pamir alt grubuna ait bir dildir. Çin Tacikleri tarafından konuşulan dillerden biridir. Çin'de "Tacik dili" olarak bilinse de aslında Tacikistan'da konuşulan ve Batı İran dili olan Tacikçeden farklı bir dildir.

<span class="mw-page-title-main">2021 Kırgızistan-Tacikistan çatışmaları</span>

2021 Kırgızistan-Tacikistan sınır çatışmaları, 28 Nisan 2021'da Kırgızistan ve Tacikistan arasında başlayan çatışmalar dizisidir. Sınır polisleri arasında su kaynakları üzerine başlayan çatışma, Kırgızistan'ın Batken ilindeki Köktaş köyünde yoğunlaşmış ve daha sonra ordular da çatışmaya dahil olmuştur. 29 Nisan'da iki taraftan 6 kişi ölmüş ve çatışmalar sonucu 10.000 kişi bölgeden tahliye edilmiştir. 29 Nisan'da ateşkes ilan edilmiştir. 1 Mayıs sabahı çift taraflı ateşkes anlaşmasına uymayan Tacik silahlı güçleri, sivillere ateş açtılar.

<span class="mw-page-title-main">Tacik mutfağı</span>

Tacik mutfağı, Tacikistan'a özgü yemek pişirme tarzıdır. Tacik mutfağının, Rus, Afgan, İran ve Özbek mutfaklarıyla çok ortak noktası bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Çin-Tacikistan ilişkileri</span>

Çin Halk Cumhuriyeti ile Tacikistan Cumhuriyeti, birbiriyle ikili ve çok yönlü işbirlikleri ile karakterize edilen dostane ilişkiler sürdürmektedir.

<span class="mw-page-title-main">2022 Kırgızistan-Tacikistan çatışmaları</span>

2022 Kırgızistan-Tacikistan çatışmaları, 14-20 Eylül 2022 tarihlerinde Kırgızistan ve Tacikistan arasında meydana gelen sınır çatışmalarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Tacik edebiyatı</span>

Tacik edebiyatı, Tacik dilinin standartlaştırılmasıyla yakından ilişkilidir. Tacik edebiyatının merkezleri arasında, günümüzde Özbekistan sınırları içinde yer alan ancak çoğunluğu Tacik nüfusa sahip olan Buhara ve Semerkand şehirleri ile Afganistan'daki Belh ve Herat bulunur.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.