Yabancı dil olarak Türkçe eğitimi
Yabancı dil olarak Türkçe (veya kısaca YADOT) eğitimi, ana dili Türkçe olmayan kimselere, Türkçe konuşulan ülkelerde veya kendi yaşadıkları ülkelerde verilen Türkçe eğitimidir.
Türkçenin yabancılara öğretilmesine yönelik yazılmış ilk eserin Kaşgarlı Mahmud tarafından yazılan Dîvânu Lugâti't-Türk olduğu bilinmektedir.[1] 1074 yılında tamamlanan bu eserin Araplara Türkçe öğretmek maksadıyla bir dil bilgisi, bir sözlük, bir ansiklopedi niteliğinde yapılandırıldığı ifade edilmektedir.[2]
Osmanlı döneminde Türkçe eğitimi
Osmanlı döneminde Avrupa ile artan ilişkilerin neticesinde Türkçe öğrenme isteğinde büyük bir artış olduğu ve Avrupa'da Türkçe öğrenmeye yönelik kitapların hazırlanmaya başladığı belirtilmektedir.[3] Ayrıca misyonerlik ve espiyonaj faaliyetleri ile meşgul olan bazı kimseler de Türkçe eğitimine yönelik çalışmalarda bulunmuştur.[4][5]
İtalyan Filippo Argenti'nin 1533 tarihli Regola del Parlare Turco adlı eserinin Avrupa'da yayımlanan ilk Türkçe gramer olduğu, Almanya'da ise H. Megiser'in 1612 tarihinde Latince olarak bir Türkçe gramer kitabı kaleme aldığı belirtilmektedir.[6] Pietro Ferraguto'nun el yazısı ile yazılmış 1611 tarihli Dittionario della lingua turchesca adlı sözlüğünün Avrupa'daki en eski Türkçe sözlük olduğu bilinmekle birlikte en eski basılı sözlüğün yine Megiser tarafından hazırlanmış 1612 tarihli Dictionarium latino-turcicum olduğu ifade edilmektedir.[7]
Osmanlı döneminde İngilizce konuşanlar için Türkçe öğretimine yönelik kitap hazırlanması faaliyetlerinin 1709 yılında başladığı ve 1910 yılına kadar 17 kitap yazıldığı tespit edilmiştir.[8] Bunlar arasında J. W. Redhouse'un kısaca Lexicon olarak bilinen eserinin şimdiye kadar basılmış en kapsamlı Osmanlı Türkçesi sözlüğü olduğu ifade edilmektedir.[9][10]
Macar Gábor Bálint de Szentkatolnai 1875 yılında kendi kendine Türkçe öğrenmeye yönelik Macarca bir el kitabı (Török Nyelvtan: Kézikönyvül És Magántanulásra) hazırlamıştır.[11]
Osmanlı Devleti'nde Türkçenin yabancı dil olarak öğretilmesine yönelik ilk resmî adımın II. Abdülhamid döneminde atıldığı belirtilmektedir.[12]
Türkiye Cumhuriyeti döneminde Türkçe eğitimi
II. Abdülhamid döneminde başlayan Türkçe eğitimi faaliyetlerinin Osmanlı Devleti'nin yıkılması ve Türkiye kurulduktan sonra da süren bazı problemler sebebiyle 1950 yılına kadar rafa kaldırıldığı, bu tarihten sonra üniversitelerde yeniden bu sahada faaliyetlerin görülmeye başladığı, özellikle 1960 yılından sonra Türkçe eğitimine yönelik yazılmış çok sayıda kitabın göze çarptığı ifade edilmektedir.[13] Yabancı dil olarak Türkçe eğitimine yönelik kurulan ilk kurumun Ankara Üniversitesi bünyesinde TÖMER (1964) olduğu, sonradan birçok üniversite bünyesinde TÖMER kurulduğu, yurt dışında ise Yunus Emre Enstitüleri ve yabancı üniversitelerin Türkoloji bölümlerinde Türkçe eğitimi verildiği bilinmektedir.[13] Türkiye'deki bazı üniversiteler ise Dil Öğretimi ve Araştırma Merkezi gibi farklı birimlerde (örneğin Pamukkale Üniversitesi'nde PADAM'da) yabancı öğrencilere Türkçe eğitimi vermektedir.
Geçmişte Gülen cemaati adıyla bilinen ve 15 Temmuz darbe girişiminden sonra FETÖ adıyla anılan yapılanmanın yurt dışında Türkçe eğitimine yönelik faaliyetlerinin Türkçeyi istismar ettikleri şeklinde yorumlandığı görülmekte[14] ve bu eğitimin verildiği kurumların bir kısmının Türkiye Maarif Vakfı'na devredildiği belirtilmektedir.[15]
Günümüzde yabancı dil olarak Türkçe öğretmenliği yapmak isteyenler çoğunlukla üniversitelerin ve Yunus Emre Enstitüsü gibi kurumların açtığı sertifika programlarına katılmakla birlikte bu sahada akademik çalışma yapmak isteyenler bazı üniversitelerdeki yüksek lisans ve doktora programlarına yönelmekte, bununla birlikte henüz Türkiye'deki herhangi bir üniversitede YADOT lisans programı bulunmamaktadır.[16]
Özbekistan Devlet Televizyonu'nda "Türkçe Saati" adıyla bir program yapılması konusunda Yunus Emre Enstitüsü ile iş birliği yapılmasının görüşüleceği duyurulmuştur[17] ve Özbekistan'da Milliy Teleradiokompaniyasi (MTRK) tarafından kurulan Foreign Languages adlı kanalda Türkçe derslerinin yanı sıra Türkçe televizyon programlarına yer verilmektedir.[18]
Kaynaklar
- ^ Nurşat Biçer (2012), Hunlardan Günümüze Yabancılara Türkçe Öğretimi, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 1/4 2012 s. 107-133.
- ^ TDK, Dîvânu Lugâti't-Türk
- ^ Nurşat Biçer (2019). Osmanlı Dönemi’nde Matbaada Basılan İlk Yabancılara Türkçe Öğretimi Kitabı Üzerine . Muallim Rıfat Eğitim Fakültesi Dergisi, 1 (1), 42-53
- ^ Pınar Koçak (2019), Harrison Gray Otis Dwight ve Osmanlı Devleti’nde Amerikan Misyonerlik Faaliyetleri (1830-1862), Yüksek Lisans Tezi.
- ^ Servet Avşar (2018), Birinci Dünya Savaşı'nda Casusluk Okulları, SSAD.
- ^ Bülent Gül (2006), Almanya'da Türkoloji Çalışmaları, Türkbilig 2016/11, 56-117.
- ^ A. Tietze (çev. D. Köse, D. A. Ay 2019), Türk Yazı Dillerinin Sözlükbilimi I: Osmanlı Türkçesi-Türkiye Türkçesi, Türkiyat Mecmuası 29, 2, s. 679-694.
- ^ Erhan Yeşilyurt (2016), Osmanlı Döneminde İngilizlere Türkçe Öğretmek Amacıyla Yazılan Kitapların Dil Öğretimi Açısından Değerlendirilmesi, Ana Dili Eğitimi Dergisi 4(3), 277-294.
- ^ Toplumsal tarih, 157-160. sayılar, s. 38.
- ^ Kebikeç Dergisi, Sayı: 6, s. 240.
- ^ H. Y. I. ve Celile Eren Ökten (2022), 19. Yüzyılda Macarlara Türkçe Öğretmek Amacıyla Yazılmış Türkçe Dil Bilgisi: El Kitabı – Kendi Kendine Öğrenme, Türkiyat Mecmuası.
- ^ H.H. Mutlu ve B.B. Ayrancı (2017), Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Geçmişten Günümüze Süregelen Problemler, JILSES, 3(2), 66-74.
- ^ a b H.H. Mutlu ve B.B. Ayrancı (2017), a.g.e.
- ^ Dr. Can Ceylan, 14/07/2019, FETÖ Çöplüğü 15 Temmuz'da patladı, Yeni Birlik.
- ^ 24/07/2021, Türkiye Maarif Vakfı Başkanı'ndan FETÖ açıklaması, Yeni Şafak.
- ^ Prof. Dr. Adem İşcan (2020), Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretiminin Sorunlarına İlişkin Bir Değerlendirme, Aydın TÖMER, yıl: 5 sayı: 1, s. 119-138.
- ^ Yunus Emre Enstitüsü, 03/12/2021, Özbekistan’da Türkçe Sertifika Sınavları Gerçekleştirildi
- ^ Yeni Ufuk Gazetesi, 10.06.2023, "Türk Lehçeleri Neden Önemli?"
