Ahmed-i Hani, 17. yüzyıl'da yaşamış Kürt edebiyatçı, astronom, şair, tarihçi ve İslam alimi.
Mehmed Uzun, Kürt yazar.
Selim Temo, Kürt şair, yazar, akademisyen ve çevirmen.
Abdalın Bir Günü, Mehmed Uzun'un, gerçek olmayan olayları gerçek bir kişide toplayarak, gerilimi bir günde yoğunlaştırarak yazdığı, 1991 tarihli roman. Geleneksel ve modern edebiyat biçimlerini bir arada kullanan romanda sözlü anlatı geleneğinden de yararlanılmıştır.
Kader Kuyusu, Mehmed Uzun'un 1995 yılında Kürtçe olarak yayına hazırladığı Celadet Ali Bedirhan'ın hayatını konu alan roman. Romanda Uzun, Kürt aydınlarından Celadet Bedirhan'ın doğumundan ölümüne kadar geçen yaşamını anlatmaktadır. Bedirhan ailesinden ünlü Kürt aydını ve dilbilimcisi Celadet Bedirhan'ın hayatının dönem dönem anlatıldığı kitapta dönemler fotoğraf kareleri şeklinde belirtilmiştir. Toplam on beş fotoğraf yani dönemden oluşan romanda anlatım hem yazarın ağzından hem de roman kahramanının yani Celadet Bedirhan'ın ağzından gerçekleşiyor.
Aşk Gibi Aydınlık Ölüm Gibi Karanlık, Mehmed Uzun'un 1998 yılında Avesta Kitap'tan çıkardığı romanıdır. Norveç'in yayınevlerinden Cappelen tarafından Norveç'te de yayımlanan roman Baz ve Kevok adındaki protagonistlerin etrafında şekillenmektedir. Kitabın girişinde Gılgamış Destanı'ndan bir alıntı yapılmıştır. Bin yıldan sonra Baz da, aynı fersahlardan geçerek, Dağlar Ülkesi'ne, "karanlık" diyara doğru yola çıkar, ancak amacı Gılgamış'ın amacıyla aynı değildir. Biri ölümsüzlük otunu arar, öteki koynunda ölümü gezdirir. Bu yüzden amaçları gibi kaderleri de birbirine benzemez. Böylece, roman umutsuzlukla son bulur. Selim Temo'ya göre Baz, Gılgamış'ın aksine “ışığı bulduğu yerde kaybeder”.
Kürt edebiyatı, Kürtçe ile yaratılmış sözlü ve yazılı edebi eserleri kapsayan edebiyat. İslam öncesi Kürt edebiyatına dair hiçbir bilimsel bulgu ve bilgi yoktur. Kürt anlatılarının büyük bir kısmı sözlü şekilde yayılmış ve bu sözlü edebiyat bugün de sürmektedir. 20. yüzyılın başına kadar olan yazılı edebiyat ise şiir şeklindedir. Nesrin gelişmesi ise daha çok politik ve sosyal gelişmeler sayesinde olmuştur. Avrupa ülkelerine göçün artmasıyla birlikte yüzü kendi topraklarındaki gelişmelere dönük olan yeni bir tür sürgün edebiyatının da geliştiği görülmektedir.
Muhsin Kızılkaya, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı Kürt muhabir, yazar ve çevirmen.
Sen, Mehmed Uzun'un 1985 yılında yayınladığı ilk romanıdır. Diyarbakır ve şehirde yaşananlar üzerine kurgulanmış olan romanda anlatılanlar, simgesel bir böceğe anlatılmaktadır. Uzun, bu romanında şehrin kapılarının açılışını 13 sayfa boyunca anlatır. Uzun'un diğer kitaplarına bağlı olarak, Sen romanı ölüm ile başlamaz ve biyografik özellikler taşır.
Feqîyê Teyran veya Fakî-yi Tayran, asıl adı Muhammed olan Kürt şair, masal ve destan yazarı. En önemli eseri Hespê Reş'tir. Bu eser 1965'te Moskova’da Kürtçe-Rusça olarak yayınlandı. Feqîyê Teyran Kürtçede kuşların öğrencisi anlamına gelir.
Mahmut Baksi Kürt yazar ve gazeteci. Gazeteci-yazar Mahmut Baksi, 1944 yılında Batman’ın Hezo (Kozluk) ilçesine bağlı Suphi köyünde doğdu. Dicle Öğretmen Okulu’ndaki öğrenimini tamamlayamadan okulu terk etmek zorunda kaldı. Gazeteciliğe 1967 yılında “Batman Gazetesi”nde başladı. 1968 yılında Türkiye İşçi Partisi (TİP) Batman ilçe başkanı oldu. Aynı sene DİSK’te aktif olarak sendikacılık yapmaya başladı. 1969 yılında “Mezra Botan” adlı ilk romanı çıktı. Bir sene sonra da, bir yazısından dolayı 7,5 sene hapis cezasına çarptırılan Türk komünist Şadi Akkılıç'la ilgili “Şadi Akkılıç Davası” adlı kitabı yayınlandı. Her iki kitap da yasaklandı. 1970'lerin başında siyasi çalışmalarından dolayı 15 yıl hapis cezası alan Baksi, bu cezadan dolayı yurtdışına gider. Baksi, 22 yıl boyunca aralıksız olarak İsveç'in saygın gazetesi “Aftonbladet”te gazetecilik ve köşe yazarlığı yaptı. Aynı zamanda İsveç’teki birçok gazete ve dergide haber, röportaj ve köşe yazarlığı yaptı, İsveç televizyonlarına çocuk programları hazırladı. Mahmut Baksi, 56 yıllık yaşamında 22 kitap kaleme aldı. Bu kitapları başta Avrupa dilleri olmak üzere 10 dile çevrildi. 1978 yılında “Zarokên Îhsan” adlı kitabı İsveç'te Kürtçe olarak Kültür Bakanlığı desteğiyle yayınlandı. Bu kitap daha sonra İsveç okullarında Kürtçe eğitim gören Kürt çocukları için tercih edilerek okutulmaya başlandı. Bu kitabı aynı zamanda Kuzey Kürtleri içinde Kürtçe ve latin alfabesiyle yayınlanan ilk çocuk kitabı. İsveç Kültür Bakanlığı desteğiyle bir sene sonra “Keça Kurd Zozan” adlı romanı Kürtçe yayınlanıp, İsveççeye çevrildi ve üç bölüm olarak İsveç televizyonlarında çizgi film olarak gösterildi. Bu, Kürt yayıncılık tarihinde ilk çizgi filmdir. Bu film, 1986 yılında Kürtçenin Kurmanci ve Sorani lehçelerinde televizyonlarda gösterildi.
Dengbejlik, Kürt sözlü edebiyatında kilam ve stran söyleme sanatıdır. Kürtçede Dengbêj sözcüğü ‘ses’ anlamına gelen deng ve ‘söyle, ses ver' anlamina gelen bêj sözcüklerinin birleşmesiyle oluşur. Bu kelime, sözün ahenkle icra edilmesini sağlayan kişi anlamında kullanılmıştır. Dengbejler genellikle köyden köye dolaşarak, hayatlarını söyledikleri destanlar, kılamlar, ilahiler ve hikayeler ile sürdürmektedirler. Bazıları erbane (tef), bılur (kaval) gibi çalgılarla söyleseler de, dengbejlerin çoğu herhangi bir çalgı aleti kullanmadan, gırtlak gücüne dayanarak sanatlarını icra ederlerdi. Kahramanlıkların anlatıldığı ve ‘şer’ denilen stranlardan (şarkı) avcılığa, baharın güzelliği ‘kılam'lardan, düğün ve eğlencedeki mutluluktan, zaferlerin heyecanına kadar, hastalıktan kaynaklı acılardan, haksızlık ve birçok konu, değişik şekillerde sanatsal olarak sözlü Kürt edebiyatında yerini almıştır. Dengbejlerin seslerini kullanarak yarattıkları yapıtlara lawik ve kilam denir. Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu'da gelenekselleşmiş olan dengbejlik özellikle Serhat Bölgesi diye anılan Van, Kars, Erzurum, Ağrı, Muş gibi yerleşim yeri köylerinde hala sürdürülmektedir.
Kilam Kurmanci ve Zazaca'da dengbej şiirine denilir.
Dengbêj Gulê, 18. yüzyılda Erzurum - Kars bölgesinde yaşamış dengbej.
Karapetê Xaço ya da Karabêtê Xaço ya da Gerabêtê Xaço, Osmanlı - Ermeni müzisyen
Egîdê Cimo Mîrê Bilurê olarak da tanınan kaval sanatçısı. 1918 yılında Van'dan Ermenistan'a göç eden bir ailenin çocuğu olan Cimo, 8 yaşındayken ilk kavalını yaparak müziğe başladı. Daha sonra mey, zurna ve diğer enstrümanları da kullandı. 1955'te Erivan Radyosunun Kürtçe bölümünde müzisyen olarak çalışmaya başladı ve 1990'lara kadar arasında Şeroyê Biro, Karapetê Xaço, Efroye Esed, Aslıka Kadır, Aram Tigran gibi dengbêjlerin de olduğu pek çok müzisyene eşlik etti. Radyo çalışmalarının yanı sıra bir gece okulu olan Romanos Melikyan Müzik Enstitüsü'nde (Kulize) okudu ve 1967'de müzik yüksekokul diploması aldı. Egîdê Cimo, uzun yıllar yaşadığı Erivan'da öldü.
Ayşe Şan, Kürt dengbêj. Eyşana Kurd, Eyşe Xan, Eyşana Elî isimleriyle de tanınır. Bir dengbej'in kızı olarak Diyarbakır'da doğdu, daha sonra sırasıyla Gaziantep, İstanbul, Almanya, Bağdat ve İzmir'de yaşadı. Türkçe ve Kürtçe şarkılar söyleyerek radyolarda çalıştı, konserler verdi ve kasetler doldurdu. Annesi dışında ailesinin tamamının müzikle ilgilenmesine karşı çıkması nedeniyle doğduğu şehre vasiyetine rağmen öldükten sonra da dönemedi. Almanya'da bir çocuğunu kaybetti, daha sonra üç çocuğu daha oldu.
Yitik Bir Aşkın Gölgesinde, Mehmed Uzun tarafından yazılan roman.
Sûsika Simo, Sovyet Kürdü dengbêj. Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde Kürtçe şarkılar besteleyen Simo sahneye çıkan ilk kadın dengbêj olarak kabul edilir.
Eskerê Boyîk,, Sovyet Kürdü Yezîdî şair ve yazar.