Yaşar Nezihe
| Yaşar Nezihe | |
|---|---|
 Yaşar Nezihe Hanım'ın gençliğinden bir fotoğrafı, y. 1919 | |
| Doğum | 14 Ocak 1882 Silivrikapı, Fatih, İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 5 Kasım 1971 (89 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Defin yeri | Küçükyalı Mezarlığı |
| Meslek | Şair |
| Dil | Türkçe |
| Etkin yılları | 1896-1953 |
Yaşar Nezihe Bükülmez (14 Ocak 1882, İstanbul - 5 Kasım 1971, İstanbul), Osmanlı Türkü şair.
1896 ile 1953 yılları arasında, dönemin aktif edebiyatçılarından olarak şiirler yayımladı. Eserlerinde yoksul ve zorlu çocukluğu, aşkları ve evlilikleri gibi hayatından temaları konu aldı. Eserlerinde yaşadığı yoksulluğu dile getirmesi ve çeşitli grev ve işçi hareketlerini desteklemesinden ötürü toplumcu bir şair olarak da tanındı. Edebi kimliğinin yanında hayat hikâyesi ve aykırı kimliğiyle,[1] dönemin kadın şairleri arasında farklı bir yer buldu. Aydınlık dergisinin 1923 yılı Haziran sayısında yayınlanan şiiri, 1 Mayıs İşçi ve Emekçiler Bayramı ile ilgili ilk Türkçe şiir olarak kabul edilir.[2][3]
Yaşamı
İstanbul'un Silivrikapı ilçesinde 1882 yılında doğdu. Annesi Tatar asıllı Kaya Hanım, babası belediye kantarcısı Kadir Bey'dir.[3] Yoksul bir ailenin kızı olan Yaşar Nezihe, ailenin beş çocuğundan üçüncüsü idi. Ailenin tüm diğer çocukları verem, yoksulluk ve bakımsızlıktan ötürü küçük yaşta öldü. Kendisinden önceki kardeşlerinin akıbetine uğramasın diye kendisine Yaşar Zeliha adı verildi.[4] İsmi yıllar sonra evlendiği Atıf Efendi tarafından değiştirilip, Yaşar Nezihe olmuştur.[5]
Henüz altı yaşındayken annesi Kaya Hanım'ı kaybetti. Annesinin ölümünden sonra bakımını alkol sorunu olan babası ile babasının teyze dediği yaşlı ve hasta bir kadın üstlendi.[4] Çocukluğunda yeterli bakım görmeyen Yaşar Nezihe, zamanının büyük bölümünü sokaklarda geçirmekteydi. Babası onu okula yazdırmayı kabul etmeyince bir okula kaydını kendisi yaptırdı ve bir yıl eğitim aldı. Babası, kızını bu bağımsız tavrından dolayı tartaklayıp evden kovunca okuldan ayrılmak zorunda kaldı.[6] Okula devam edebildiği bir yıl içinde okuma ve yazma öğrenip Kur'an'ı hatmetti.[4]
Teyzesinden dinlediği aşk hikâyelerinin ve teyzesinin ölümünden sonra okuduğu facia romanlarının etkisiyle yazmaya başladı. Genç bir kız olduğu dönemde sokaklarında devriye gezen Hilmi Çavuş’a duyduğu aşk, birçok şiirinin ilham kaynağı oldu.[4] İlk şiirlerini "Mazlume" ve "Mahmure" mahlaslarıyla Malumat dergisinde yayımladı.
Fakirliklerine çare olacağı düşüncesi ile babası tarafından yirmi yedi yaş büyük olan Atıf Zahir Efendi ile evlendirildi. Bu evlilik kısa süre sonra çocuğu olmadığı gerekçesi ile eşinin onu boşaması ile sonlandı. Evliliği boyunca şiddet gören Yaşar, boşanmadan sonra intihar teşebbüsünde bulundu.[7] İkinci evliliğini yaptığı mühendis Mühendis Fevzi Bey ile beş buçuk yıl evli kaldı; ve üç oğlu oldu. Eşinin onu ve çocuklarını terk edip gitmesi üzerine bu evlilik 1910 yılında sonlandı. İki oğlu besin yetersizliğinden öldü. Kaybettiği oğulları Sedat ve Suat sıklıkla şiirlerinde yer aldı.[4] Çocuklarının kaybettikten sonra hayatında ikinci kez intihar teşebbüsünde bulunan şair, hayatta kalan oğlu Vedat için hayata tutundu.[8] Evliliklerinden önce iki yıl nişanlı kalıp babası evliliklerini onaylamadığı için ayrıldığı Yusuf Niyazi Bey ile 1912'de evlendi. Eşinin görev yeri olan Cide'ye gittiğinde Niyazi Bey'in evindeki üçüncü eş olduğunu öğrencince İstanbul'a dönüp mahkemeye başvurdu.[4] 50 gün süren üçüncü evliliği boşanma ile sonuçlandı. Boşandıktan sonra kırk yılı aşkın bir süre mektuplaştılar.[4]
Yaşar Nezihe, geçimini kazanmak için yazma bilmeyenlerin mektuplarını yazdı ve dikiş yaptı. Bu dönemde Terakki gazetesi ve Malûmât’ta sıklıkla Yaşar Nezihe adıyla şiirler yayımladı. Şiirlerinde Mazlûme, Mahmûre, Mehcûre, Yaşar Nezihe, Yaşar binti Kadri, Yaşar binti Abdulkadir, Yaşar Nezihe binti Kantarcı Kadri isimleri kullandı. 1913 yılında ilk şiir kitabı ‘Bir Deste Menekşe’yi yayınladı ve düzenli olarak Kadınlar Dünyası dergisinde şiirlerini ve yazılarını yayımlamaya başladı. İlk kez Müslüman kadınların peçesiz fotoğraflarının yer aldığı bu yayında, Nezihe Yaşar'ın da peçesiz fotoğrafı yer aldı.[7]
1917-1928 arasında 193 sayı yayımlanan Nazikter dergisinin hemen her sayfasında şiirleri ilk sayfada yer aldı.[4] Kendi el yazısı ile "Çiçek" isminde küçük el gazeteleri çıkardı. Bu gazetelerde şiirleri ve mektupları yer aldı.[4] Hattat olan Yusuf Niyazi Bey bu gazetenin yazılarını yazmış, minyatürlerini çizmiştir.
1920'lerde bazı şiirleri Aydınlık dergisinde yayımlandı. Bu dergide şiirleri yayımlanan ilk kadın edebiyatçı[9] Yaşar Nezihe idi. Türkçedeki ilk 1 Mayıs temalı şiiri Mayıs 1923'te Aydınlık'ta yayımladı.[7] Aynı dergide “Kızıl Güller” isimli bir şiiri daha yayımlandı. 1924 yılının mayıs ayında Aydınlık’ta yine “1 Mayıs" adında başka bir şiir yayımladı.[4]
Şair, Amele Cemiyeti'ne üye oldu ve işçi grevlerine destek vererek aktivist kimliğiyle de öne çıktı. 1923'te çalışma saatleri konusunda Mürettipler Cemiyeti ile gazete sahipleri arasındaki anlaşmazlık sonucu greve giden işçilere, 18 Eylül 1923 tarihli Haber'de yayımlanan "Gazete Sahiplerine" adlı şiiri ile destek verdi.[4]
1925 yılı başında son şiir kitabı Feryâdlarım yayımlandı. Rifat Necdet Bey'in desteği ile yayımladığı bu kitapta “Gazeller”, “Nazireler” ve “Şarkılar” olmak üzere üç bölüm bulunur. Nazirelerin dördünü Fuzuli'ye yazmıştır.[10]
Yaşar Nezihe, 3 Haziran 1925 tarihinde diğer Aydınlık çalışanları ile birlikte ‘komünistlik’ suçlamasıyla gözaltına alındı. Gözaltından serbest bırakıldıktan sonra eski sıklıkla yazmadı. 1925-1928 arasında şiirleri sadece Nazikter ve Türk Kadın Yolu dergisinde yayımlandı.[4][11] Oğlu Vedad ile ciddi sorunlar yaşayan şair, bazı kaynaklara göre ondan şiddet gördü.[7]
1934 yılında çıkan Soyadı Kanunu ile "Bükülmez" soyadını aldı. Ölüm tarihi kimi kaynaklarda 1935 olarak yer aldı ve ölmüş şairler arasında anıldı[5][12] 1948’de “50 Yıllık Kalem Erbabı” unvanlı jübilede yer alması Yaşar Nezihe'yi tekrar gündeme getirdi. 1949-1954 arasında Kadın Gazetesi’nde şiirleri çıktı. 5 Kasım 1971 tarihinde İstanbul'da öldü. Küçükyalı Altıntepe Mezarlığı’nda defnedilmiştir.[10]
Eserleri
1896 ile 1953 yılları arasında, dönemin aktif edebiyatçılarından olarak şiir çalışmalarını sürdürdü.[4] İlk şiiri Malumat dergisinde yayımlandı. Kadınlar Dergisi başta olmak üzere o dönemde kadınların yazdığı birçok gazete ve dergide şiirlerine yer verildi. 1895'ten itibaren "Malumat ve Terakki", "Nazikter" dergilerinde Mazlume, Mahmure, Mehcure imzalarıyla eserlerine yer verildi. Hazân Unvanlı Manzûme, Kardeş Yüreği, Efsûs, Leyâl-i Pür-Azâb şiirlerinden bazılarıdır.
1913 yılında yayımlanan ilk kitabı Bir Deste Menekşe'den sonra ikinci eseri Feryâdlarım 1925 yılında yayımlandı. Araştırmacı Taha Toros’a yayımlaması için teslim ettiği, üç defter bulunur. Bu defterlerden bir tanesi 1934-1942 arasında yazdığı hiç yayımlanmamış 55 şiirini içerir.[4] Büyük kısmı şarkı nazım şeklindedir. Toros'a teslim ettiği Şiir Defteri onun basılmamış son eseridir.
Yaşar Nezihe, yaklaşık 250 şiiri şarkı olarak bestelenmiştir.[13] Birçok gazeli Urfa sıra gecelerinde seslendirilir. Urfalı Kazancı Bedih’in seslendirdiği “Mecnun isen ey dil sana Leyla mı bulunmaz Bu goncaya bir bülbül-î şeydâ mı bulunmaz” en bilinenlerindendir.
Kaynakça
- ^ "Hüseyin Aykol'un Kaleminden "Aykırı Kadınlar"". Bianet.org.tr sitesi. 14 Temmuz 2012. 1 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2021.
- ^ "İstanbul Kadın Müzesi - Yaşar Nezihe (Bükülmez)". www.istanbulkadinmuzesi.org. 6 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2021.
- ^ a b "Hakkını haksızlara anlat". odatv.com sitesi. 1 Mayıs 2013. 14 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2021.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n Tatar Kırılmış, İlknur (2012). "Şair Bir Halk Kızı Yaşar Nezihe Bükülmez" (PDF). Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. 21 Aralık 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2021.
- ^ a b "Hikayesinin Dışına Taşan Bir Özne: Yaşar Nezihe". TESAD.org.tr (Tarih, Ekonomi ve Siyaset Araştırmaları Derneği) sitesi. 30 Nisan 2019. 25 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2021.
- ^ Abdaloğlu, Befin. "Çoğul Şiirlerin Gölgesinde Tekil Bir Kadın:Yaşar Nezihe". 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2016.
- ^ a b c d "1 Mayıs'ın Türkçedeki ilk şiirini yazan çağının direngen ruhu: Yaşar Nezihe". Gazete Karınca. 6 Mayıs 2018. 8 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2021.
- ^ Doğu, Pınar (2 Mayıs 2013). "Nezihe Hanım ve 1 Mayıs Şiiri". T24.com.tr sitesi. 11 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2021.
- ^ Tatar Kırılmış, İlknur (2009). "The First Socialist Woman Poetess: Is Yaşar Nezihe Bükülmez?". Journal of Turkish Studies. Volume 4 Issue 8 (4): 1856-1865. doi:10.7827/turkishstudies.1023. ISSN 1308-2140.
- ^ a b Sözlüğü, Türk Edebiyatı İsimler. "Yaşar Nezihe". teis.yesevi.edu.tr. 21 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2021.
- ^ Koç, Duygu (31 Mart 2020). "ÖCÜ GEÇMİŞ, YÜCELTİLEN BUGÜN VE UMUTLU GELECEK: TÜRK KADIN YOLU DERGİSİ'NDE SİYASİ SÖYLEM". Tarih Araştırmaları Dergisi. 39 (67): 585-609. doi:10.35239/tariharastirmalari.610213. ISSN 1015-1826.[]
- ^ Yılmaz, Ayfer (2012). "Geçmişten Günümüze Kadın Şairlerin Konumuna Genel Bir Bakış". 21. Yüzyılda Eğitim Ve Toplum Eğitim Bilimleri Ve Sosyal Araştırmalar Dergisiş. 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Amele Cemiyeti Üyesi İlk Kadın Şair, İlk 1 Mayıs şiirinin yazarı Yaşar Nezihe (Bükümez)" (PDF). KARATAHTA İş Yazıları Dergisi. Nisan 2017. 4 Kasım 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2021.
