İçeriğe atla

Yağnupça

Yağnupça
yaɣnobī́ zivók, йағнобӣ зивок
Ana dili olanlarTacikistan ve Orta Asya
Dil ailesi
Yazı sistemiKiril alfabesi
Dil kodları
ISO 639-2yai
ISO 639-3yagn1238

Yağnupça, Yağnuplar tarafından Tacikistan'ın batısında Yağnup Vadisi ve çevresinde konuşulan Hint-Avrupa dil ailesinin İran dilleri grubunda bulunan Doğu İran koluna bağlı bir dildir. M.Ö. 1000 ile M.S. 1000 yılları arasında bölgede konuşulan Soğdcanın doğrudan kalıntısı olduğu düşünülmektedir. Buna bağlı olarak akademik kaynaklarda Neo-Sogdian (Yeni Soğdca) olarak da adlandırılmaktadır.[1] Ergatif özelliğe sahip İran dillerinden biridir.[2]

Günümüzde 12.500 konuşanı olduğu düşünülen Yağnupça, Yağnup Vadisi boyunca Zaferabad, Zumend, Kuktepa, Duşanbe şehirleri ve çevre yerlerde yaşayan Yağnup topluluğu tarafından konuşulmaktadır.

Temel doğu ve batı olmak üzere olarak iki ana lehçesi bulunmaktadır. Lehçeler arasındaki temel ayırım fonetik farklılıktır. Bu fonetik ayırım, lehçeler arası t-s ve ay-e ayırımları olarak ortaya çıkmaktadır. Örneğin Soğdcadan alınan gün anlamına gelen 'mēθ' sözcüğü batı lehçesinde 'met' doğu lehçesinde 'mes', üç anlamına gelen 'θr' batıda 'tira', doğuda lehçesinde 'saráy' olarak telaffuz edilmektedir. Diğer yandan batı lehçesindeki 'ay' doğuda 'e' olmaktadır. Ot anlamına gelen Soğdcadan alınan 'wiş' sözcüğü batı diyalektinde 'wayş', doğu diyaletkinde 'weş' olarak telaffuz edilmektedir.

Sayılar

Doğu YağnupçaBatı YağnupçaTacikce
1īīyek, yeg, ye
2[3]du
3seráytiráyse, say
4tefórtıfór, tıfórçor
5pancpancpanj
6uxşuxşşiş, şeş
7hewteftheft
8eşteştheşt
9newnewnuh
10desdesdeh
11des ides iyozdeh
12des dıdes dıduwazdeh
13des seráydes tiráysenzdeh
14des tefórdes tufór / tifórçordeh
15des pancdes pancponzdeh
16des uxşdes uxşşonzdeh
17des hewtdes efthabdeh
18des heştdes eşthejdeh
19des newdes newnuzdeh
20vīstvīstbīst[4]

Kaynakça

  1. ^ "Bielmeier. R. Yaghnobi in Encyclopedia Iranica". 5 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2022. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2022. 
  3. ^ Ronald Emmerick, Iranian, in Indo-European Numerals (1992, →ISBN, edited by Jadranka Gvozdanovic), page 312
  4. ^ Ronald Emmerick, Iranian, in Indo-European Numerals (1992, →ISBN, edited by Jadranka Gvozdanovic), page 312.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Yunanca</span> Hint-Avrupa dili

Yunanca (Yunanca: Ελληνικά Elliniká veya Eλληνική γλώσσα Ellinikí Glóssa

<span class="mw-page-title-main">Hint-Avrupa dil ailesi</span> dil ailesi

Hint-Avrupa dil ailesi, yüzlerce dil ve lehçe içeren dünyanın en büyük dil ailesi. Dünyada 3,2 milyarı aşkın kişinin anadili bu aileye ait bir dil olup, bu değer dünya nüfusunun %46'sına tekabül etmektedir. Avrupa'nın en büyük dilleri, Güney ve Batı Asya dilleri, Kuzey ve Güney Amerika ve Okyanusya'da en çok konuşulan diller Hint-Avrupa dilleridir. Ethnologue'a göre yaşayan 445 Hint-Avrupa dili bulunmaktadır ve bu dillerin üçte ikisinden fazlası (313) Hint-İran koluna bağlıdır.

<span class="mw-page-title-main">Sanskrit</span>

Sanskrit, Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İran koluna bağlı bir dildir. Sanskrit ve lehçeleri, Antik Hindistan'da lingua franca statüsüne sahip olmuştur. Dil aynı zamanda Hititçe ve Miken Grekçesinden sonra kaydedilmiş en eski Hint-Avrupa dili olmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Rusça</span> Doğu Slav dili

Rusça, Hint-Avrupa dil ailesinin Slav dilleri koluna bağlı bir dil. Rusça, Belarus ve Ukrayna dilleri ile yaşayan üç Doğu Slav dilinden biridir. Yaklaşık 260 milyon konuşanı olan Rusça dünyanın en çok konuşulan dillerinden biri olup Rusya, Belarus, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova (Gagavuzya) ile kısmî olarak tanınan Abhazya, Güney Osetya, Transdinyester'de resmî dil statüsündedir. Aynı zamanda Birleşmiş Milletler'in altı resmî dilinden biri ve Uluslararası Uzay İstasyonu'nun İngilizce ile birlikte kullanılan iki dilinden biridir. Orta Asya, Kafkasya, Ukrayna ve kısmen Baltık devletlerinde lingua franca olarak kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Arnavutça</span>

Arnavutça, başta Balkanlar'daki Arnavutlar olmak üzere Avrupa, Türkiye, Amerika ve Okyanusya'daki Arnavut diasporası tarafından konuşulan bir Hint-Avrupa dilidir. Dünyada yaklaşık 7.5 milyon insan tarafından konuşulan Arnavutça, Hint-Avrupa dil ailesinin özgün bir koludur ve hemen hemen hiçbir dille yakından akraba değildir.

Aramca veya Aramice, Sâmî (Semitik) dil ailesinin Kuzeybatı grubundan bir dil. Suriye ülkesinin eski adı olan Aram sözcüğüne izafeten adlandırılmıştır.

Soğdca, Soğutça veya Soğdakça, Orta Asya'da yer alan Soğdiana'da ve Çin'deki Soğd göçmen gruplarının yaşadığı bazı bölgelerde kullanılmış bir Doğu İran dili.

<span class="mw-page-title-main">İran dilleri</span>

İran dilleri veya İranî diller, Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İran dilleri koluna bağlı dil öbeği. Günümüzde 150-200 milyon kişinin bu dil grubuna ait dilleri konuştuğu tahmin edilir. İran dilleri tarihsel gelişim açısından üç gruba ayrılır: Eski İran dilleri, Orta İran dilleri ve Yeni İran dilleri.

<span class="mw-page-title-main">Mandarin</span> Çin dilinde bir lehçe

Mandarin ya da Beifanghua Çincenin en çok konuşulan dilidir. Kuzey Çin'de konuşulan tüm lehçeler Mandarin altında sınıflandırılmıştır. Ancak genelde Mandarin daha dar anlamıyla Çin ve Tayvan'da resmî dil olarak kullanılan Standart Çinceye işaret eder.

<span class="mw-page-title-main">Sesbirim</span>

Sesbirim ya da fonem, herhangi bir dilde, bir kelimeyi diğer bir kelimeden ayıran bir ses birimidir. Fonetik alfabesindeki her simge bir sesbirimi işaret etmektedir. Fonolojide (sesbilimde) en çok kullanılan kavramdır. Uluslararası Fonetik Alfabe, sesbirimleri göstermek için hazırlanmış oldukça bilinen bir transkripsiyon sistemidir. Sesbirimler yazı dilinde, iki eğik çizgi arasında gösterilir: /a/.

<span class="mw-page-title-main">Belucistan, Pakistan</span> Pakistanın en büyük eyaleti

Belucistan, Pakistan'ın en batıdaki ve en büyük eyâleti. Batıdan İran, kuzey ve kuzeybatıdan Afganistan, kuzeydoğudan Hayber Pahtunhva, doğudan Pencab ve Sind eyâletleri ile çevrilidir. Güneyde Umman Denizine 1062 kilometrelik kıyısı vardır. Eyâlet bugünkü sınırlarıyla 1 Temmuz 1970'te oluşmuştur.

<span class="mw-page-title-main">İskit dilleri</span>

İskitçe, doğuda Saka, batıda İskit adlarıyla tanınan ve antik dönemde Avrasya'da geniş bir alana yayılmış kurgan kültürünü temsil eden atlı toplulukların ortak bir iletişim diline sahip oldukları varsayımı ile varlığı ileri sürülen bir dil grubudur. Günümüzde sadece Osetçe konuşulmaktadır. Avrupa merkezli akademisyenler; bazı dolaylı kanıtlar üzerinden bu varsayımsal dil öbeğini, kendi Hint-Avrupa dil teorilerinin bir parçası olarak Doğu İran dili grubu içinde sınıflandırırlar.

<span class="mw-page-title-main">Gilanca</span>

Gilanice veya Gilekçe, Gilekler tarafından İran'ın kuzeyinde, Hazar Denizi'nin güney kıyılarında Gilan eyaletinde konuşulan İrani dillerin kuzeybatı grubuna dahil bir dildir. Gilekçeye Mazenderanca, Zazaca, Goranice gibi diller yakınlık arz eder. Gilanca, özellikle Zazaca'ya sözcük dağarcığı ve dil bilgisi bakımından çok benzer.

<span class="mw-page-title-main">Aryan</span> antik halk

Aryan, antik Hint-Avrupa dil ailesine bağlı Hint-İran dilleri konuşmuş halkların kendilerini tanımlamak ve bölgedeki diğer halklardan ayırt etmek için kullanmış oldukları bir terimdir. Vedik döneminde Hindistan’ın Āryāvarta olarak adlandırılan bölgesine yerleşmiş, Hint-Aryan dilleri koluna dahil diller konuşan Hint-Aryan etnik grubu ve bu bölgeyi tanımlamak için günümüzde kullanılan bir ifadedir. Bu topluluklar yüzyıllarca bölge toplumları üzerinde aristokratik bir sınıf olarak hüküm sürmüşlerdir. Etnik olarak yakın topluluklardan olan Antik İran halkları, Avesta’da kendilerini tanımlamak için bu etnik tanımı kullandılar. Günümüzde İran adının Aryan sözcüğünden türediği ileri sürülür.

<span class="mw-page-title-main">Partça</span>

Partça, aynı zamanda Arsasid Pehlevicesi olarak da bilinmektedir, tarihte Part ülkesinde konuşulan ve günümüzde kaybolmuş bir Kuzeybatı İrani dili. Partça Part İmparatorluğu ve dominyonları Arsak Krallığı, İberya Krallığı ve Albanya Krallığı'nın resmî devlet diliydi. Partça, İskitçe, Sakaca, Soğdca ve Harezmce ile aynı dönemde konuşulmuş İran dillerinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">İran halkları</span> çeşitli Hint-Avrupa etno-linguistik grubu

İran halkları, Hint-Avrupa dil ailesine bağlı Hint-İran dillerinin, bir alt grubu olan İran dillerini konuşan dilsel ve etnik toplulukların bir toplamıdır. İran platosu boyunca Hindukuş Dağları'ndan Anadolu'ya kadar ve Orta Asya'dan Basra Körfezi'ne dek yayılmışlardır. İran halkları veya İrani halklar ifadeleri, bugünkü İran devletinin sınırları içinde yaşayan İran vatandaşları ile karıştırılmaması için "İranlı" yerine kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Baltık dilleri</span>

Baltık dilleri, Kuzey Avrupa'da konuşulan Hint-Avrupa dil ailesinin Baltık-Slav dilleri koluna bağlı bir dil grubudur. Bu dil grubu bazen doğu batı olarak bazen de ölü veya hala konuşulan bir dil olarak ayrılmaktadır. Eski Baltık dilleriyle yeni Baltık Dillerinin karşılıklı birbirini anlaması mümkün değildir. Çünkü yeni Baltık slav<<<dillerine çok fazla Slavca sözcük girmiştir. Alfabe olarak Latin alfabesini kullanırlar.

<span class="mw-page-title-main">Arapçanın lehçeleri</span> Dil çeşitleri ailesi

Arapçanın lehçeleri İslam'dan önce kelimeler, kalıplar ve tamlamalar konusunda farklılık gösteriyordu. Ve yazılı eserler içinde ortak bir dil kullanılıyordu. Antere bin Şeddad'ın şiirleri üzerinden 1500 sene geçmesine rağmen anlaşılabilmektedir. Bu ortak lehçe İslam'ın ortaya çıkışından sonra da devam etmiştir.

Doğu İran dilleri, Orta İran dilleri döneminde ortaya çıkmış bir İran dili alt grubudur. Avestaca genellikle bir erken Doğu İran dili olarak sınıflandırılır. En büyük modern Doğu İran dili, Hindukuş dağları ile İndus Nehri arasındaki bölgede yaşayan 50-60 milyon konuşura sahip Peştucadır.

Koroşça İran dilleri'nin Kuzeybatı İran dilleri kolunda yer alan Beluççanın bir lehçesidir. İran'ın güneyinde, Farseyaletinde konuşulan Koroşçanın 2006 yılında 1000 konuşanı olduğu tespit edilmiştir. Ethnologue'a göre 40 ila 50 aileden oluşan 180 kişi tarafından konuşulmaktadır. Beluçlar'ın yoğun olarak yaşadığı bölgelerden uzak olması nedeniyle gramer ve sözcükleri bakımından Beluççanın diğer lehçelerinden farklıdır.