İçeriğe atla

Yüzey suyu

Bir iç göl, yüzey suyu örneği
Florida, Jennings yakınlarındaki Alapaha Nehri'nin tüm yüzey suyu akışı, Floridan Akifer yeraltı suyuna giden bir düdene giriyor.

Yüzey suyu, Dünya yüzeyinin üzerinde bulunan sudur ve mavi su olarak da adlandırılabilir. Yaygın kullanımda, genellikle büyük çoğunluğu yağış ve yakındaki yüksek alanlardan gelen akışla üretilen karasal (iç) su kütleleri için özel olarak kullanılır. İlkbaharda iklim ısındıkça, kar erimesi yakındaki akarsulara ve nehirlere doğru akar ve içme suyunun büyük bir kısmına katkıda bulunur. Buharlaşmanın bir sonucu olarak yüzey suyunun seviyesi azalır ve aynı zamanda zemine hareket eden su yer altı suyuna dönüşür. Yüzey suyunun içme suyu olarak kullanılmasının yanı sıra sulama, atık su arıtma, hayvancılık, endüstriyel kullanımlar, hidroelektrik ve rekreasyon için de kullanılmaktadır.[1] USGS su kullanım raporlarında, yüzey suyu litre başına 1.000 miligramdan (mg/L) daha az çözünmüş katı içerdiğinde tatlı su olarak kabul edilir.[2]

Üç ana yüzey suyu türü vardır. Kalıcı (çok yıllık) yüzey suları yıl boyunca mevcuttur ve gölleri, nehirleri ve sulak alanları (bataklıklar ve bataklıklar ) içerir. Yarı kalıcı (geçici) yüzey suyu, dereler, lagünler ve su kuyuları gibi mevsimsel olarak kuru kanallar dahil olmak üzere yılın yalnızca belirli zamanlarında mevcut olan su kütlelerini ifade eder. İnsan yapımı yüzey suyu, insanların oluşturduğu altyapılarla devam ettirilebilen sudur. Bu, barajlı yapay göller, kanallar ve yapay göletler (örn. bahçe göletleri ) veya bataklıklar olabilir.[3] Barajların tuttuğu yüzey suyu, hidroelektrik şeklinde yenilenebilir enerji için kullanılabilir. Hidro-güç, nehirlerden ve akarsulardan kaynaklanan yüzey suyunun enerji üretimine zorlanmasıdır.[4]

Yüzey suyunu ölçmek için kullanılan bir akış ölçer.

Yüzey suyu yıllık akış olarak ölçülebilir. Bu akış, doğanın aldıklarından, topraktan buharlaşmadan ve bitki örtüsü üzerindeki terlemeden sonra geri kalan yağmur ve kar erimesi miktarını içerir. Kaliforniya Su Bilimi Merkezi, eyalet genelinden gerçek zamanlı veri toplayan yaklaşık 500 akış ölçerden oluşan bir ağ kullanarak yüzey suyu akışını ve yıllık yüzey akışını kaydeder. Bu daha sonra USGS ulusal akış ölçüm kaydı tarafından denetlenen 8.000 akış ölçüm istasyonuna katkıda bulunur. Bu da yıllar boyunca su verilerinin bugüne kadar kayıtlarını ve belgelerini oluşturmuştur. Su dağıtımını denetleyen yönetim ekipleri daha sonra sektörlere yeterli su temini konusunda kararlar alabilir. Bunlara belediye, endüstriyel, tarımsal, yenilenebilir enerji (hidro-güç) ve rezervuarlarda depolama dahildir.[5]

İklim değişikliğinin etkileri

İklim değişikliği nedeniyle deniz buzu ve buzullar erimekte ve deniz seviyelerinin yükselmesine katkıda bulunmaktadır. Sonuç olarak, okyanustan gelen tuzlu su, kentsel ve tarımsal hizmetler için kullanılan suyu kirleten tatlı su akiferlere sızmaya başlar. Aynı zamanda, bu bölgelerde yaşayan yaban hayatı üzerinde baskı oluşturduğu için çevredeki ekosistemler de etkilenir. NOAA tarafından 2012-2016 yıllarında kaydedildiği üzere; Grönland ve Antarktika'daki buz tabakaları yılda 247 milyar ton azalmış olup[6] küresel ısınma devam ettikçe bu sayı artmaya devam edecektir.

İklim değişikliğinin su döngüsü ile doğrudan bir bağlantısı vardır. Buharlaşmayı arttırdı ancak yağış, akış, yeraltı suyu ve toprak nemini azalttı. Bu durum, yüzey suyu seviyelerini değiştirdi. İklim değişikliği aynı zamanda su kalitesinde karşılaşılan mevcut zorlukları da artırmaktadır. Yüzey suyunun kalitesi, hava ve yakındaki peyzaj gibi çevredeki elementlerden gelen kimyasal girdilere dayanmaktadır. Bu elementler insan faaliyetleri nedeniyle kirlendiğinde su kimyasını değiştirir.[7]

Yeraltı ve yüzey suyunun birlikte kullanımı

Yüzey ve yeraltı suyu iki ayrı varlıktır, bu nedenle bu şekilde kabul edilmelidirler. Bununla birlikte, su talebi mevcut arzı aştığında, birbiriyle ilişkili bir sistemin parçası olduklarından, ikisinin birlikte yönetimine giderek artan bir ihtiyaç vardır (Fetter 464). Kamu tüketimi için (sanayi, ticari ve konut dahil) yüzey ve yer altı su kaynaklarının tükenmesi, aşırı pompalamadan kaynaklanır. Aşırı pompalanan nehir sistemlerinin yakınındaki akiferlerin de yüzey su kaynaklarını tükettiği bilinmektedir. Pek çok şehrin su bütçesi raporlarında bunu destekleyen araştırmalar bulunmaktadır.

Bir akifer için tepki süreleri uzundur (Young & Bredehoeft 1972). Bununla birlikte, su durgunlukları sırasında yeraltı suyu kullanımının tamamen yasaklanması, yüzey suyunun sürdürülebilir su yaşamı için gereken daha iyi seviyeleri korumasına izin verecektir. Yeraltı suyu pompalanmasının azaltılması ile, yüzey suyu kaynakları, doğrudan yağış, yüzey akışı vb. ile yeniden şarj olarak seviyelerini koruyabilecektir.

Çevre Koruma Ajansı (EPA) tarafından, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki topluluklara sağlanan suyun yaklaşık yüzde 68'inin yüzey sularından geldiği kaydedilmiştir.[8]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Fresh Surface Water". US EPA (İngilizce). 2 Kasım 2017. 3 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2020. 
  2. ^ "Surface-Water Use". www.usgs.gov (İngilizce). 25 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2020. 
  3. ^ "What is Surface Water?" (PDF). www.denr.nt.gov.au. 21 Eylül 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2020. 
  4. ^ "Hydropower Explained". 30 Nisan 2020. 23 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2022. 
  5. ^ "Surface Water & Drought". ca.water.usgs.gov. 23 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2020. 
  6. ^ "Climate Change: Global Sea Level". www.climate.gov (İngilizce). 16 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2020.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  7. ^ "A review of the potential impacts of climate change on surface water quality". Hydrological Sciences Journal. 54 (1): 101-123. 1 Şubat 2009. doi:10.1623/hysj.54.1.101. ISSN 0262-6667.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  8. ^ "Water Sources". www.cdc.gov (İngilizce). 10 Ekim 2018. 11 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2020. 
  • Uygulamalı Hidrojeoloji, Dördüncü Baskı, CW Fetter.
  • RA Young ve JD Bredehoeft Su Kaynakları Araştırması'ndan birleşik yeraltı suyu ve yüzey suyu sistemleri ile yönetim problemlerini çözmek için dijital simülasyon 8:533-56

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

Havza, bir nehir ya da göl havzası, nehrin kaynağı ile sonlandığı yer arasında kalan, nehre su veren tüm alanı kapsamaktadır. Akarsuyun ana kolu ve yan kolları ile birlikte sularını topladığı ve drene ettiği bu alana akaçlama havzası da denilir.

<span class="mw-page-title-main">Nehir</span> doğal su yolu

Nehir ya da ırmak, genellikle denizlere, göllere ya da bir başka büyük akarsuya dökülen, özellikle genişliği ve taşıdığı su miktarı bakımından büyük akarsulara verilen genel isimdir. Kimi durumlarda ise bir başka suya ulaşmadan yer altında kaybolduğu ya da tamamen kuruduğu da görülmektedir. Büyük akarsular nehir ya da ırmak olarak adlandırılırken daha küçükleri ise çay ve dere olarak adlandırılırlar.

Yer altı suyu seviyesi veya yer altı su tablası iki zon arasında atmosfer basıncı ile su basıncının eşit olduğu yüzeye denmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Deniz seviyesi</span> Terim

Deniz seviyesi, atmosfer ile deniz yüzeyinin birleştiği yükseklik. Deniz seviyesi, Dünya'nın bir veya daha fazla su kütlesinin ortalama yüzey seviyesidir. Yeryüzündeki tüm yüksekliklerin ve denizaltındaki tüm derinliklerin tanımlanmasında kullanılan referans seviyedir. Deniz seviyeleri birçok faktörden etkilenebilir ve jeolojik zamanlar içerisinde büyük farklılıklar gösterdiği bilinmektedir. Dünya üzerindeki herhangi bir bölgenin deniz seviyesi; gel-git, atmosfer basıncı ve rüzgâr gibi nedenlerle kısa süreli değişiklikler gösterir. Kısa vadedeki değişimler ise Dünya'nın iklim değişikliklerine bağlıdır. Örneğin; 20. yüzyılda mevcut deniz seviyesindeki yükselmenin küresel ısınmadan kaynaklandığı varsayılmaktadır. Deniz seviyesinin ölçülmesi; devam eden iklim değişikliğine ilişkin ön görüler sunabilir. Bu değişimler nedeniyle deniz seviyesini, deniz yüzeyinin uzun vadedeki tüm hareketlerinin ortalaması alınarak hesaplanmış olan ortalama deniz seviyesi şeklinde tanımlamak daha doğru olur. Ortalama deniz seviyesi, uluslararası şekilde MSL kısaltması ile gösterilir. Türkçe yayınlarda zaman zaman ODS kısaltması kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Kaynak (coğrafya)</span> su kaynağı

Kaynak veya pınar, mağara ve yeraltı dehlizlerinde biriken suların hidrostatik basınç altında yüzeye çıktıkları alanlardır. Farklı bölgelerde göze, bulak, eşme veya memba olarak da bilinir. Topoğrafya yüzeyinin, yeraltı su yatağını kestiği nokta veya çizgi boyunca oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Sel</span> su taşkını

Sel, genellikle kuru olan araziyi sular altında bırakan bir su taşkını olayıdır. "Akma halinde olan su" anlamına gelen kelime, gelgitin içeri akışına da uygulanabilmektedir. Taşkınlar hidroloji disiplinin bir çalışma alanıdır. Tarım, inşaat mühendisliği ve halk sağlığı gibi alanlarda önemli bir endişe kaynağıdır. Genellikle insanların çevreye verdiği değişiklikler, sellerin yoğunluğunu ve sıklığını arttırır. Örneğin; ormansızlaşma ve sulak alanların kaldırılması gibi arazi kullanımı değişiklikleri, su seti akışındaki değişikliklere ve iklim değişikliğine yol açar. Aynı zamanda deniz seviyesinin yükselmesi gibi daha büyük çevresel sorunlara da yol açmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Urmiye Gölü</span> İranın kuzeybatısındaki tektonik oluşumlu tuz gölü

Urmiye Gölü, İran'ın kuzeybatısında, Batı Azerbaycan Eyaleti ile Doğu Azerbaycan Eyaleti arasında bulunan tektonik oluşumlu tuz gölü.

<span class="mw-page-title-main">Akifer</span>

Ekonomik olarak önemli miktarda suyu depolayabilen ve yeterince hızlı taşıyabilen (iletken) geçirimli jeolojik birimlerdir. Akiferler, yer altı sularını tutması ve çekilebilmesi için, yüksek porozite (gözeneklilik) ve permeabiliteye (geçirgenlik) sahip olmalıdır. Pekişmemiş kumlar ve çakıllar, kum taşları, konglomeralar, kireç taşları, dolomitler, bazalt akıntıları, çatlaklı plütonik ve metamorfik kayaçlar akifer olarak nitelendirilen kayaçlardır.

<span class="mw-page-title-main">Kuraklık</span> uzun süre suyun olmayışı durumu

Bir bölgede nem miktarının geçici dengesizliğinden kaynaklanan su kıtlığı olarak tanımlanabilen kuraklık, doğal bir iklim olayıdır ve herhangi bir zamanda ve yerde meydana gelebilir. Kuraklık genellikle yavaş gelişir ve uzun bir dönemi kapsar. Kurak iklimlerin hüküm sürdüğü yerlerdeki hayvanlar ve bitkiler, nem eksikliğinden ve yüksek değişkenlikteki yağıştan dolayı olumsuz etkilenirler. Kuraklık tespit edilmesi en zor felaketlerdendir.

<span class="mw-page-title-main">Hidrosfer</span> 3 küre biçiminden bir tanesi

Hidrosfer, su küre demektir. Bir gezegenin veya doğal uydunun yüzeyinde, altında ve üstünde bulunan birleşik su kütlesine verilen isimdir. Dünya'nın hidrosferi yaklaşık 4 milyar yıldır var olmasına rağmen, şekil değiştirmeye devam etmektedir. Bu durum, deniz taban yayılması ve kara ile okyanusları yeniden düzenleyen kıt'aların kayması nedeniyle gerçekleşmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Su kirliliği</span> su kaynaklarının kirlenmesi

Su kirliliği; göl, nehir, okyanus, deniz ve yeraltı suları gibi su barındıran havzalarda görülen kirliliğe verilen genel addır. Her çeşit su kirliliği, kirliliğin bulunduğu havzanın çevresinde veya içinde yaşayan tüm canlılara zarar verdiği gibi, çeşitli türlerin ve biyolojik toplulukların yok olmasına ortam hazırlar. Su kirliliği, içinde zararlı bileşenler barındıran atık suların, yeterli arıtım işleminden geçirilmeksizin havzalara boşaltılmasıyla meydana gelir.

<span class="mw-page-title-main">Su döngüsü</span> suyun; okyanus ve denizlerden atmosfere, atmosferden yeryüzüne ve sonra yeniden deniz ve okyanuslara dönüşü

Su döngüsü yahut hidrolojik döngü, suyun Dünya yüzeyinin üstünde ve altında sürekli hareketini tanımlar. Suyun okyanus ile denizlerden atmosfere, atmosferden yeryüzüne ve yeniden deniz-okyanuslara ulaşması şeklindeki genel turu, döngüyü oluşturur. Evrenin korunumu yasası gibi, yeryüzündeki su kaynaklarının artmaz veya eksilmezliğini ifade eden bir terimdir ve bir başlangıç veya sonu yoktur.

<span class="mw-page-title-main">Tatlı su</span> deniz suyuna nazaran az miktarda tuz ve diğer çözülmüş katıları barındıran su

Tatlı su, içerisinde düşük derişimlerde çözünmüş tuzlar ve diğer toplam çözünmüş katı maddeler bulunan, doğal olarak oluşan herhangi bir sıvı veya donmuş sudur. Deniz suyu ve acı su, tatlı su teriminden hariç tutulmakla beraber demirli su kaynakları gibi tuzsuz ve mineral açısından zengin sular, tatlı su kapsamında değerlendirilir. Tatlı su; buz örtüleri, buz tabakaları, buzullar, kar alanları ve buzdağlarındaki donmuş ve eriyen suları; yağmur, kar yağışı, dolu/karla karışık yağmur ve grezil gibi doğal yağışları; sulak alanlar, göletler, göller, nehirler, akıntılar gibi iç su kütlelerini oluşturan yüzey akıntılarını; akiferlerde, yer altı nehirlerinde ve göllerde bulunan yeraltı sularını kapsayabilir. Tatlı su, insanlar en ihtiyaç duyduğu ve kullandığı su kaynağıdır.

Kuzey Kıbrıs'ta su, sorunlu bir konudur. Ülkenin su kaynaklarında en büyük payı yeraltı suları almakta, bunu yerüstü ve pınar suları izlemektedir. Ülkenin su kaynakları az yağış ve aşırı kullanım nedeniyle her yıl giderek azalmaktadır. Ülkenin su sorununu çözmek amacıyla Türkiye'den deniz altından borular geçirme yoluyla su getirmek yönünde planlar yapılmıştır.

Yer altı suyu; birçok şehrin, havzanın ve sanayi tesisinin su ihtiyacını karşılamak üzere faal durumda olan doğal su kaynağıdır.

Yeraltı barajı, kurak ve yarı kurak bölgelerde suların, toprak yüzeyi altında depolayan baraj tipidir. Yeraltı suyunun akım doğrultusu yönünde bir baraj seti yapılarak, suyun akiferde biriktirildiği yapılardır.

<span class="mw-page-title-main">Buz örtüsü</span> Büyük buzul kütlesi

Buz örtüsü veya örtü buzulu, 50.000 km²'den büyük buzulsal buz kütlesi. Dünya üzerine yayılmış olan büyük boyutlardaki buz tabakalarıdır. Bu tabakalar genelde yüksek kutuplarda bulunur ve etrafında yüzeyin yüksekliği azalmaktadır. Örtü buzulları yüksek kutuplarda bulunan volkanik adalar, vadiler ve dağları kaplar. Örtü buzulları, yüzeylerinde bulunan buzun tabakalarının aşındırılması ve yerleştirilmesi sonucu oluşan yüksekliği ile önemli bir geçiş noktası oluştururlar. Örtü buzulları, aşırı soğuk iklim koşulları nedeniyle etrafında pek çok bitki ve hayvan türünün yaşamasına olanak vermezler.

<span class="mw-page-title-main">Dicle-Fırat havzası</span>

Dicle-Fırat havzası Batı Asya'da Basra Körfezi'ne dökülen büyük bir nehir sistemidir. Başlıca nehirleri, daha küçük kolları ile birlikte Dicle ve Fırat'tır.

Su kaynakları hukuku, suyun bir kaynak olarak mülkiyeti, kontrolü ve kullanımı ile ilgilenen hukuk dalıdır. Eşya hukuku ile en yakından ilgilidir ve su kalitesini yöneten kanunlardan farklıdır.

<span class="mw-page-title-main">Su kütlesi</span> genellikle bir gezegenin yüzeyinde herhangi bir önemli su birikimi

Su kütlesi, Dünya veya başka bir gezegenin yüzeyinde bulunan önemli su birikimine verilen isimdir. Terim çoğunlukla okyanusları, denizleri ve gölleri ifade eder, ancak göletler, sulak alanlar veya daha nadiren su birikintileri gibi daha küçük su havuzlarını içerir. Bir su kütlesinin durgun veya kapalı olması gerekmez; Suyun bir yerden başka bir yere hareket ettiği nehirler, akarsular, kanallar ve diğer coğrafi özellikler de su kütleleri olarak kabul edilir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.