İçeriğe atla

Yön Tanrıları

Moğol ve Buryat mitolojisinde yönlere göre gökteki tanrıların konumunu ifade eder.

Alıgan Han – 99 güney tanrısının başında bulunur. (Temsilcisi Usan Han'dır.)
Sargay Han – 88 orta (merkez) tanrısının başında bulunur.
Sogto Han – 77 kuzey tanrısının başında bulunur. (Temsilcisi Tatay Han'dır.)
Hürmüz Han – 55 batı tanrısının başında bulunur. (Bu tanrıların anaları Manzan Hatun'dur.)
Atay Han – 44 doğu tanrısının başında bulunur. (Bu tanrıların anaları Mayas Hatun'dur.)

Yönlere Göre Tanrılar

Özellikle Moğol ve Buryat mitolojisinde yönlere göre gökteki tanrıların sayısı ve başlarında bulunan tanrılar şu şekildedir:

Alıgan

Alıgan Han - Türk, Altay ve Moğol mitolojisinde Güney Tanrısı. Moğollarda 99 Güney Tanrısının[1] başıdır. Algan Han olarak da bilinir. Moğollarda Budizmin etkisiyle birincil yön Doğu olarak değil Güney olarak yer almış olmalıdır. Alığ Han ile de bağlantılı olması muhtemeldir. Sözcük, (Al) kökünden türemiiştir. Almak ve körlük anlamı içeriyor olabilir. Moğolcada Alh ve Aluka sözcükleri çekiç[2] anlamı taşır ve bu kelimelerle bağlantılı olması muhtemeldir.

Sogto

Sogto Han - Türk, Moğol ve Altay mitolojisinde Kuzey Tanrısı. 77 Kuzey Tanrısının başıdır. Budizmin etkisiyle ikincil yön Batı olarak değil Kuzey olarak yer almış olmalıdır. Hüherdey Han ve Hültey Hanım adlı iki fırtına tanrısının da babasıdır. Sözcük, (So/Soğ/Sok) kökünden türemiştir. Soğukluk, görmezlik bildiren bir köktür. Soğmak fiili, yenmek ve üzmek anlamları içerir. Soğuk sözüyle de ilgilidir. Sog kökü eski Türkçe ve Moğolcada aramak ve soluk anlamlarını da içermektedir.

Hürmüz

Hürmüz Han - Türk, Altay ve Moğol mitolojisinde İyilik Tanrısı. Moğol mitolojisinde Hormosta ya da Kormosta, Türk mitolojisinde "Kurbustan"[3] veya Kürmez adıyla yer alır. Pers mitolojisindeki Ahura Mazda ile özdeşleşmiştir. Moğollara göre 55 Batı Tanrısının başında bulunur.[4] Körmösler Türk ve Altay halk inancında ve mitolojisinde melek ve hayalet türü varlıklardır. Kürmez Han bunların başında bulunur.

Atay

Atay Han - Türk ve Moğol mitolojilerinde Ceza Tanrısı. Suçluları cezalandırır. Hiçbir suçu cezasız bırakmaz. Ordusunda 6666 tane yenilmez askeri vardır. Galta Ulan (Kızıl Ateş) olarak da bilinir. Karısının adı Mayas’dır. Moğol mitolojisinde çok önemli bir yere sahiptir, üst düzey Tanrılar arasında yer alır. Moğollara göre 44 Doğu Tanrısının başıdır. Üç oğlu vardır. (Üç Şaraday Han’lar): 1. Sagan Hasar, 2. Şara Hasar, 3. Hara Hasar. Kelime, (Ad/At) kökünden türemiştir. Ata ve Ad sözcükleri ile bağlantılıdır. Ata (ced, soy) anlamını içerir.

Kaynakça

Dipnotlar

  1. ^ Strange Names of God, Sangkeun Kim, China (İngilizce)
  2. ^ Mongolian Dictionary, Andras Rajki, ("alh") 16 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
  3. ^ "Religion and Politics in Russia: A Reader, Marjorie Mandelstam Balzer". 2 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2013. 
  4. ^ "Chosen by the Spirits, Julie Ann Stewart". 22 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2011. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ülgen</span> Türk ve Altay mitolojisindeki iyilik tanrısı

Ülgen, Türk ve Altay mitolojisinde iyilik tanrısıdır. Ülken (Ülgön) Han ve Moğolcada Ulgan Han. Göğün 16. katında yaşar. Kayra Han’ın oğludur. Türk mitolojisinde Türklerin iyilik tanrısıdır. Tek Tanrı inancında Göktanrı'nın oğlu ve gökyüzünün hükümdarı olarak görülmüştür. Bai Ulgan, Ulgan gibi adlarla Sibirya kavimlerince de yaratıcı tanrı olarak anılır.

<span class="mw-page-title-main">Ahura Mazda</span> Zerdüştçülüğün Tanrısı

Ahura Mazda, eski Pers İmparatorluğu resmi dini Zerdüştlüğün, kötülük ilkesi ya da Tanrı'sı olan Ehrimen'le sürekli bir mücadele ya da savaş hali içinde olmakla birlikte, Zerdüştçü iyimserliğin bir ifadesi olarak, sonunda mutlak bir zafer kazanacak olan baştanrısı, iyilik ilkesi. Moğol mitolojisinde "Hormosta", Türk mitolojisinde "Kurbustan" veya Hürmüz adıyla yer alır. Moğollara göre 55 Batı Tanrısının başında bulunur.

Han, eski Türk - Moğol topluluklarında hükümdar. "Ulu insan", "lider" anlamları taşımaktadır. Moğolcada ve bazı Altay lehçelerinde Kan (Gan) olarak da söylenir. İngilizcede king denilen kral sözcüğünün Türkçedeki karşılığıdır.

<span class="mw-page-title-main">Od Ata</span> Türk, Altay ve Tatar mitolojilerinde ateş tanrısı

Od Ata - Türk, Altay ve Tatar mitolojilerinde Ateş Tanrısı. Vot Ede veya Tep Ata olarak da bilinir. Moğollar Gal Eçege derler. Odkan biçimiyle de Moğolcada yer alır. Türkler Odhan da derler.

Esege, Türk, Moğol ve Buryat mitolojisinde Yaratıcı Tanrı. Esege Malan veya Esege Burhan olarak bilinir. Kel başlıdır. Moğol ve Buryat kökenlidir. Yeryüzündeki insanları yaratır. Oğlu Çolpan Han'dır. Eski Moğolcada, Esege (İsegey) yani “Ata” olarak tanımlanır. Örneğin Yakutlar Ayzıt için de İsegey unvanını kullanırlar. Malan ise kellik ifade eder. Kel olmak Türk, Moğol kültüründe güç ifade eder.

<span class="mw-page-title-main">Ak Oğlanlar</span>

Ak Oğlanlar - Türk ve Altay mitolojisinde İyilik Tanrıları. Ak Erler de denir. Ülgen Han'ın oğullarıdırlar. Kıyatlar adı da verilir. Yedi kardeştirler. Yedi Altay boyunun koruyucusudurlar. Yedi Kat yeraltını sembolize ederler. Kıyat sözcüğü aynı adlı bir Moğol boyunu çağrıştırmaktadır. Moğollarda Kıyat ve Kıyan adlı iki akraba boy vardır. Ak Oğlanların adları şu şekildedir:

  1. Karağus Han: Kuşlar Tanrısı
  2. Karşıt Han: Temizlik Tanrısı.
  3. Pura Han : At Tanrısı.
  4. Burça Han: Zenginlik Tanrısı.
  5. Yaşıl Han: Doğa Tanrısı.
  6. Kanım Han: Güven Tanrısı.
  7. Baktı Han: Lütuf Tanrısı.
<span class="mw-page-title-main">Altındağ (mitoloji)</span> Türk, Altay ve Moğol mitolojilerinde kutsal dağ

Altındağ - Türk, Altay ve Moğol mitolojilerinde kutsal dağ. Değişik Türk dillerinde Altantav, Altantağ, Altuntah, Altantak ve Altaytav olarak da söylenir. Moğolcada Altanavla veya Altanula olarak bilinir. Bozdağ ve Tazdağ sözcükleri yine bu dağı nitelemek için veya eşanlamlı olarak kullanılır.

Bo Han - Moğol ve Buryat mitolojisinde Uryanhay boyunun atası olan kişi. Büyük bir savaşçıdır. Bir nur içinde kutsal bir dağın tepesine inen ilk eşi ve topraktan çıkıp gelen ikinci eşi soylarının ortaya çıkışını sağlar. Bunlar Oğuz Kağan'ın iki eşini buluşunu anımsatmaktadır.

Çolpan - Türk, Altay, Moğol ve Buryat mitolojilerinde Gezegenler Tanrısı. Colman, Çolbun, Çolmun, Çulban, Çolman ve Moğolcada Solbon, Solbun, Sulban olarak da bilinir.

Karaoğlanlar – Türk ve Altay mitolojisinde Kötülük Tanrıları. Karaerler de denir. Erlik Han'ın oğullarıdırlar. Sayıları dokuzdur. Moğolların "Dokuz Kana Susamış Tanrı"ları ile benzerlik gösterirler. İnsanlara kötülükler getiren kara fırtınalar estirir, kan yağmurları yağdırırlar. Erlik'in sarayının veya yeraltının kapılarını bekledikleri için Kapı Bekçileri diye anılırlar.

  1. Temir Han: Demir Tanrısı.
  2. Karaş Han: Karanlık Tanrısı.
  3. Matır Han: Cesaret Tanrısı.
  4. Şıngay Han: Kargaşa Tanrısı.
  5. Kümür Han: Kömür Tanrısı.
  6. Badış Han: Felaket Tanrısı.
  7. Yabaş Han: Bozgun Tanrısı.
  8. Uçar Han: Haber Tanrısı.
  9. Kerey Han: Arabozuculuk Tanrısı.

Ud Ata – Türk, Moğol ve Altay mitolojisinde Boğa Tanrı. Uy Ata veya Ut Ata da denir. Eşanlamlı olarak Boğa Ata tabiri de kullanılır. Moğollar Buh (Buk) Ecege derler. Boğaları korur. Gücü temsil eder. Bazı Türk boyları, soylarını boğadan türediğine inanır. Oğuz Kağan’a adını veren de Boğa Ata’dır. Kutsal Ay Boğası olarak tanımlanır. Kahramanlarda bulunan boynuz kavramı boğadan esinlenmiştir. Bu boynuzlar gücü simgeler ve Ay’ı çağrıştırırlar. Kırgızlar Dünya’nın bir öküzün boynuzları üzerinde durduğuna inanırlardı. Yağmurlar sonucu dağlardan inen seller böğüren boğalara benzetilir. Boğa Ata boz boğa kılığına bürünerek Tayçı Han’ın boğalarıyla güreşir ve daha sonra da Han’ın kızıyla sevişir. Ondan bir oğlu olur. Bu çocuk Buryat kavminin atasıdır. O yüzden kendisine boz boğa kurban edilir. Buga Moğolcada geyik demektir ve kutsal bir hayvandır. Tunguzlarda Buga adı verilen her şeye gücü yeten, tüm yaşamı kontrol eden, bilge bir Tanrı vardır. Aynı şekilde Tunguzlarla akraba bir kavim olan Evenklerde Buga cennet tanrısıdır.

Tin – Türk ve Altay halk inancında Ruh. Tın olarak da söylenir. İnsan varlığının somutdışı ve nesnesel olmayan kısmı. Soyut varlık. Düşünsel ve duygusal yapı.

Dayın Han – Türk, Moğol ve Altay mitolojisinde Savaş Tanrısı. Zayın Han da denir. Savaşçıların koruyucusudur. Askerler savaşlardan önce kendisinden yardım dilerler.

Usan Han – Türk, Moğol ve Altay mitolojisinde Su Tanrısı. Uhan Han da denir. Yeryüzündeki suları ve su kaynaklarını, bulakları, pınarları korur. Suların bollaşmasını sağlar. Kalkanı sudan yapılmıştır. Yürüdüğü yerlerden sular fışkırır. Rengi kırmızıdır. Moğolların 99 güney tanrısının temsilcisidir.

<span class="mw-page-title-main">Gal Han</span>

Gal Han - Türk, Moğol ve Altay mitolojisinde Ateş Tanrısı. Ateşin ve ocağın devamlılığını sağlar. Al/Hal inancı ile bağlantılıdır. Moğol kökenli bir kavramdır. Türklerdeki Al (Hal) Ana'nın karşılığı olarak düşünülebilir. Tehlikeli ve zaman zaman kızıp yangınlar çıkaran bir varlıktır. Bu kelimeden türeyen ve Ocak Tanrısı anlamına gelen Golomto Han adlı bir karaktere yine Moğol mitolojisinde rastlamak mümkündür.

Körmöz, Türk ve Altay halk inancında ve mitolojisinde melek ve hayalet anlamına gelen sözcük. Körmös, Kürmös veya Körümes de denir.

Kürmez Han - Türk ve Altay mitolojisinde Ruhlar Tanrısı. Körmöz Han veya Kürmes Han da denir. Yeraltındaki ruhların (Körmözlerin) önderidir. Maniheizm ile birlikte Hürmüz ile özdeşleşmiştir. Moğol mitolojisinde Hormosta ya da Kormosta, Türk mitolojisinde "Kurbustan" veya Kürmez adıyla yer alır. Moğollara göre 55 Batı Tanrısının başında bulunur.

Tazşa – Türk ve Altay mitolojisinde ve masallarında sık sık adı geçen kel kahraman. Taşşa veya Tazça olarak da söylenir. Bazen Kalca (Kalça) veya Kelçe (Kelce) şeklinde de geçer.

Tatay Han – Türk, Moğol ve Altay mitolojisinde Kasırga Tanrısı. Tata Han da denir. Kasırgalara, fırtınalara, tayfunlara ve hortumlara sebep olur. Atı yıldırıma dönüşür. Ulukayın’ın dibindeki Yaşam Suyu’na bekçilik yapar. Moğollarda 77 Kuzey Tanrısının temsilcisidir. Sembol rengi Kara’dır.

Atay Han - Türk ve Moğol mitolojilerinde Ceza Tanrısı. Suçluları cezalandırır. Hiçbir suçu cezasız bırakmaz. Ordusunda 6666 tane yenilmez askeri vardır. Galta Ulan olarak da bilinir. Karısının adı Mayas'dır. Moğol mitolojisinde çok önemli bir yere sahiptir, üst düzey Tanrılar arasında yer alır. Moğollara göre 44 Doğu Tanrısının başıdır. Üç oğlu vardır. : - Sagan Hasar, - Şara Hasar, - Hara Hasar.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.