XI. Konstantinos
| XI. Konstantinos Paleologos Κωνσταντίνος ΙΑ' Δραγάσης Παλαιολόγος | |
|---|---|
 | |
| Bizans imparatoru | |
| Hüküm süresi | 6 Ocak 1449 – 29 Mayıs 1453 |
| Taç giymesi | 1449 |
| Önce gelen | VIII. İoannis |
| Sonra gelen | Makam kaldırıldı |
| Doğum | 8 Şubat 1405 Konstantinopolis |
| Ölüm | 29 Mayıs 1453 (49 yaşında) Konstantinopolis |
| Eş(ler)i | Maddalena Tocco Caterina Gattilusio |
| Hanedan | Paleologos Hanedanı |
| Babası | II. Manuil |
| Annesi | Helena Dragaš |
| Dini | Katolik/Ortodoks |
| İmza |  |
XI. Konstantinos Paleologos veya Dragaš Paleologos (Yunanca: Κωνσταντῖνος Δραγάσης Παλαιολόγο; Kōnstantînos Dragásēs Palaiológos; 8 Şubat 1404 – 29 Mayıs 1453), 1449'dan 1453'te Konstantinopolis'in Düşüşü sırasında savaşta ölümüne kadar hüküm süren son Bizans imparatorudur. Konstantin'in ölümü, kökeni Büyük Konstantin'in 330 yılında Roma İmparatorluğu'nun yeni başkenti olarak Konstantinopolis'i kurmasına dayanan Doğu Roma İmparatorluğu'nun kesin sonu oldu.
Konstantin, İmparator II. Manuil Paleologos ile Sırp hükümdarı Konstantin Dejanović'in kızı Helena Dragaš'ın dördüncü oğluydu. Erken dönem hayatı hakkında çok az şey bilinmektedir, ancak 1420'lerden itibaren yetenekli bir general olduğu defalarca kanıtlanmıştır. Kariyerine ve günümüze ulaşan çağdaş kaynaklara dayanarak, Konstantin öncelikle bir asker gibi görünmektedir. Ayrıca yetenekli bir yönetici olduğu bilinen Konstantinos, ağabeyi İmparator VIII. İoannis tarafından 1423-1424 ve 1437-1440 yıllarında iki kez naip olarak atandı. 1427-1428'de Konstantin ve İoannis, Epir hükümdarı I. Carlo Tocco'nun Mora Yarımadası'na yaptığı saldırıyı savuşturdular. 1428'de Konstantin, Mora Despotu ilan edildi ve eyaleti, ağabeyi Theodore ve küçük kardeşi Thomas ile birlikte yönetti. Birlikte, iki yüz yıldan uzun bir süre önce, Dördüncü Haçlı Seferi'nden bu yana ilk kez Roma egemenliğini neredeyse tüm Mora'yı kapsayacak şekilde genişlettiler ve yarımadayı dış saldırılara karşı savunan antik Hexamilion duvarını yeniden inşa ettiler. Nihayetinde başarısız olsa da Konstantin, 1444-1446 yıllarında Orta Yunanistan ve Teselya'ya bir sefer düzenleyerek Bizans egemenliğini bir kez daha Yunanistan'a yaymaya çalıştı.
Ekim 1448'de VII. İoannis'in çocuksuz ölmesiyle birlikte tercih edilen halefi olarak Konstantin, 6 Ocak 1449'da imparator ilan edilir. Kısa süren hükümdarlığı sırasında Konstantin üç ana meseleyle uğraşmak zorunda kalacaktı. İlk olarak, Konstantin de çocuksuz olduğu için bir varis sorunu vardı. Konstantin'in arkadaşı ve sırdaşı George Sphrantzes'in ona bir eş bulma çabalarına rağmen, Konstantin nihayetinde evlenmeden öldü. İkinci endişe ise imparatorluğundan geriye kalan çok az şey içinde yaşanan dini çatışmalardı. İmparator Konstantin ve selefi VIII. İoannis, Floransa Konsili'nde ilan edilen Rum Ortodoks ve Katolik Kiliseleri arasındaki birleşmeye inanıyorlardı. Bu doğrultuda Katolik Avrupa'dan askeri yardım sağlamaya çalıştılar, ancak Efesli Markos'un başını çektiği Bizans halkının büyük bir kısmı Rum Ortodoks Kilisesi'nin Doğu Katolik Kiliselerinden biri olan Rum Bizans Katolik Kilisesi'ne dönüşmesine karşı çıktı. Son olarak, en önemli endişe 1449 yılına gelindiğinde Konstantinopolis'i tamamen kuşatmış olan Osmanlı İmparatorluğu'nun büyümesiydi. Nisan 1453'te Osman Hanedanı'ndan Sultan II. Mehmed, belki de 80.000 kişilik bir orduyla Konstantinopolis'i kuşattı. Şehrin savunucularının sayısı sultanın ordusunun onda birinden az olsa da Konstantin, Konstantinopolis'i terk etme fikrini düşünülemez olarak değerlendirdi. İmparator, 29 Mayıs 1453'te düşen şehri savunmak için kaldı. Konstantinopolis düşmeden önceki gece İmparator, Kievli Bizanslı Katolik Kardinal Isidore'dan Komünyon aldı. Konstantin ertesi gün savaşta öldü. Ölümüyle ilgili güvenilir bir görgü tanığı ifadesi günümüze ulaşmamış olsa da, çoğu tarihi anlatı imparatorun imparatorluk nişanlarını yırtıp attığı, Osmanlılara karşı son bir hücum düzenlediği ve savaşırken öldüğü konusunda hemfikirdir.
Konstantin, Konstantinopolis'in son Hristiyan hükümdarıydı ve şehrin düşüşündeki cesareti onu daha sonraki tarihlerde ve Yunan folklorunda neredeyse efsanevi bir figür olarak pekiştirdi. Bazıları Konstantinopolis'in (Yeni Roma) Büyük Konstantin döneminde kurulmasını ve başka bir Konstantin döneminde kaybedilmesini, tıpkı Eski Roma'nın bir Romulus tarafından kurulup başka bir Romulus Augustus döneminde kaybedilmesi gibi, şehrin kaderinin gerçekleşmesi olarak gördü.
Yaşamı
Mora Despotu
Konstantinos Mistra, Mora'da doğmakla beraber çocukluğunu Konstantinopolis'te geçirdi. 1437–1440 döneminde Bizans İmparatoru olan kardeşi VIII. İoannis İtalya'da Floransa Konseyinde Katolik ve Ortodoks kiliselerinin birbirine bağlanması için müzakerelerde bulunmakta iken Konstantinos, Konstantinopolis'te taht naipliği görevinde bulundu.
Ekim 1443'te devlet merkezi Mistra olan Mora Despotluğu görevine atandı. Babası II. Manuil, Mistra'yı bir Bizans dinsel ve kültürel merkezi yapmak için çalışmıştı ve Konstantinos de bu politikayı devam ettirdi. Yine babasının başlattığı Korint Kıstağı'nda Mora'yı ayıran eski klasik Altı Millik Sur (Heksamilyon)'un devamlı tamirli bulunması ve kontrol altına alınması siyasetini de devam ettirdi.
1446'da Osmanlı Devleti aleyhine Hünyadi Yanoş komutası altında Macar ve Sırp hükümdarlarının dâhil oldukları büyük bir Haçlı ordusu Balkanlar'dan geçmiş; Niş önünde Osmanlı Rumeli eyalet ordularını yenmiş ve Bulgaristan'dan geçerek Varna'da Karadeniz kıyısına varmıştı. Osmanlı Devleti'nin bu zafiyetinden istifade etmek isteyen Mora Despotluğu hemen Korint Kıstağı'nı ordularıyla geçerek Attika Yarımadası'na, özellikle Tebai ve Atina'ya saldırıp bu şehirleri ve etrafındaki arazileri ellerine geçirdiler. Buraları Latin İmparatorluğu kalıntılarından Atina Düklüğü idaresi altında idi ve Floransa asıllı Atina Dükü II. Nerio Acciajouli Osmanlı Devleti'ne yıllık tazminat ödeyen vasal bir hükümdar statüsü taşıyordu. Bununla yetinmeyip Arnavutluk'a kadar uzanan bir akın da yapmışlardı. En son olarak Delfi civarını ele geçirmişlerdi.
Tekrar Osmanlı ordusu komutanlığına çağrılan II. Murad, hemen bir ordu ile Haçlılar üzerine yürüyüp, 10 Kasım 1446'da Varna Savaşı'nda galip gelerek Haçlı ordusunu ortadan silmiş ve Macar Kralı, Papa temsilcisi kardinal gibi Haçlı Seferi idarecileri bu savaşta ölmüşlerdi.
Mora despotlarının bu tutumlarına çok kızan II. Murad Varna Savaşından hemen sonra mevsimin geçliğine bakmadan bir Mora seferine girişmiştir. Varna'da galip gelen 50.000-60.000 kişilik ordu ile Atina üzerinden Mora'ya yürümüş ve Mora kuvvetlerini Korint Kıstağı'ndaki yeniden pekiştirilmiş Heksamilyon surları arkasına püskürmüştür. Konstantinos bu surların Osmanlıları durduracağını sanmaktaydı. Fakat II. Murad'ın Osmanlı ordusu elinde bulunan yeni bir silahtan habersizdi. Bu yeni silah, uzun toplardı. 27 Kasım 1446'da Korint Kıstağı'na yetişen Osmanlı ordusu ellerindeki uzun topları kullanarak 10 Aralık'ta Heksamilyon surlarını yerle bir etmeyi başarmıştı. Mora Despotu olan Konstantinos hemen geçilmez sandığı Mora'nın dağlık bölgelerine kaçtı. Mevsimin geçliği ve havanın soğukluğu nedeniyle Osmanlı ordusu Mora'yı fetih etme harekâtına geçmeyip; iki koldan Mora içlerine akın yapılmış ve önemli miktarda ganimet ve esir toplanıp ordu Mora'dan geri çekilmiştir.
İmparatorluk Dönemi
Kardeşi VIII. İoannis'in 1448'de varis bırakmadan ölmesi üzerine Konstantinos ve kardeşi Demetrios Paleologos arasında kimin imparator olacağı hakkında bir uyuşmazlık çıkmıştır. Demetrios babasının Floransa Konseyi'nde vardığı Ortodoks ve Katolik kiliselerinin Papa'nın liderliği altında birleştirilmesi hakkındaki anlaşmanın aleyhinde olanlar tarafından tutulmakta; geçici taht naibi olan anneleri İmparatoriçe Helena ise Konstantinos'u tutmakta idi. Her iki taraf da, yıllık tazminat verip vasalı oldukları Osmanlı Sultanı II. Murad' ın bu uyuşmazlığı halletmesini kabul etti. II. Murad, Konstantinos'un Bizans İmparatoru olmasını kabul etti. 6 Ocak 1449'da Konstantinos, XI. Konstantinos Paleologos Drageses adıyla Mistra'da imparator olarak ilan edildi ve taç giydirildi. Ortodoks Kilisesi Patriği'nin bulunmadığı ve Konstantinopolis'te yapılmayan bir taç giyme töreni o vakte kadar hiç görülmemişti. Bizans'ın gücü o kadar küçülmüştü ki İmparatoru başkentine taşıyacak Bizans donanması gemisi bulunmuyordu ve Konstantinos, 11 Mart 1449'da bir Katalan gemisi ile başkentine varabildi. Başkentte toplam 4 yıl 2 ay 18 gün kaldı.
II. Murad 1451'de ölünce 19 yaşındaki oğlu II. Mehmed ikinci defa Osmanlı Devleti Sultanı oldu. Yeni sultanın tahta geçmesi zamanındaki zayıf anını yakalamak isteyen XI. Konstantinos, padişah çocuğu olan ve İstanbul'da bir yıllık haraç karşılığı tutulan Orhan'ın eğer II. Mehmed yıllık haracı ikiye katlamazsa serbest bırakılacağını bildirerek tehditte bulundu.
İstanbul kuşatması ve fethi
Konstantinos, Fatih Sultan Mehmet'e elçiler ile hediyeler ve hazineler göndermişse de sultanın fikrini değiştirememiştir. Fatih Sultan Mehmet'in Nisan 1453'te başlattığı son kuşatma karşısında Konstantinopolis'i savunabilmek için Ortodoks Kilisesi'nin Roma'ya bağlılığını kabul ederek Batı'nın desteğini kazanmaya çalıştıysa da sonuç alamadı.
Savaşta, teslimiyet yerine direnmeyi seçti. 29 Mayıs 1453'te surları aşan Osmanlı askerleriyle çarpışırken öldürüldü. Cesedinin bulunup bulunmadığı tartışma konusudur. Bazı kaynaklar sadece imparatorların giyme hakkı olan mor renkli çizmelerinden tanınan cesedinin ölü askerlerinin arasında bulunduğunu bildirirler.[1]
Doğudaki pek çok kilise (Doğu Katolik Kiliseleri dâhil) kendisini "şehit (Yunanca: ἐθνομάρτυρας - ethnomartir)" ve "aziz" olarak ilan etmişlerdir. Bazı Yunanlar ve Rumlar arasında hayatı, ölümü ve gelecek hakkında efsane ve inançlar da bulunmaktadır.[2]
İmparator Konstantinos'un ölümünden sonra ailesi
İmparator Konstantinos Paleologos'un mensup olduğu Paleologos hanedanı Mora ve Atina despotlukları ile aşırı yakındı. Onursal ve Temsili olarak Paleologos Hanedanı lideri Mora Despotu sayılırdı. İmparator Konstantinos ölünce Paleologos hanedanının tüm mensupları, İmparator'un eşleri, çocukları, kardeşleri, hizmetçileri, görevlileri ve onların aileleri, İstanbul'daki soyluların bir kısmı ve aileleriyle birlikte Paleologos Hanedanı Mensupları sıfatıyla Mora ve Atina'ya kaçtılar. Mora ve Atina'nın İmparator Konstantinos'un soyuna olan saygıları sayesinde Paleologos hanedanı burada ev, tarla, küçük ve büyükbaş hayvan, köle ve para sahibi oldular. Mora ve Atina'dan sonra Paleologos Hanedanı Olimpos, Teselya ve Epir'e ardından tüm Yunanistan'a yayılarak Yunanistan'da yaşayan Yunan, Sırp, Macar, Makedon, Bulgar, Slav ve Rum milletlerini Bizanslaştırma politikasıyla Bizans'a benzetti ve Yunanistan üzerinde adeta yeni bir Bizans İmparatorluğu kurdu. Çok geçmeden II. Mehmed ve II. Bayezid fetihleri ile Yunanistan Osmanlı egemenliğine girdi. Yunanistan milletlerinin bir kısmı Müslüman oldu bir kısmı ise Hristiyan olarak kaldı ama Bizans kültürü ve yaşam tarzı yaklaşık 30 yıllık bir süreçte Yunanistan üzerine oturdu. Sonuç olarak Yunan kültürünü neredeyse kökünden değiştirdi. Fetihten sonra imparatorun kızkardeşinin oğlu devşirme olarak Osmanlı sarayına kabul edilmiş ve başarılı bir asker olarak Kaptan-ı derya Mesih Paşa olarak anılmıştır.
Popüler kültürde yeri
- 2012 yapımı Fetih 1453 adlı filimde Recep Aktuğ tarafından canlandırılmıştır.
- 2018 yapımı Mehmed: Bir Cihan Fatihi adlı dizide Ertan Saban tarafından canlandırılmıştır.
- 2020 yapımı Netflix dizisi Rise of Empires: Ottoman'da Tommaso Basili tarafından canlandırılmıştır.
- 2024 yapımı Mehmed: Fetihler Sultanı adlı dizisinde Seçkin Özdemir tarafından canlandırılmaktadır.
Dipnotlar
- ^ Zamanında yaşamış (1401-yak.1478) Georgios Frantzis adlı Bizans tarihçisi, gerçekliğinden şüphesi olduğunu bildirmekle beraber, bu iddianın ilk kaynaklarından biridir. Georgios Frantzis (Ed.: Marios Philippides) (1980), The Fall of the Byzantine Empire : a chronicle, Amherst:University of Massachusetts Press, ISBN 0-87023-290-8 (İngilizce)
- ^ İstanbul'da bulunan Ayatriada Rum Katoliki Kilise'ne bağlı St. John Chrysostom Cemiyetinin gayriresmî websitesinin [1] 31 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ve modern İngiliz tarihçi Donald Nicol'un bildirdiğine göre Rum folklörüne göre "Dağdaki kral veya mermer imparator" olarak anılmakta ve bir gün uyanarak İmparatorluğu yeniden kuracak ve Türkleri İstanbul'dan atacaktır. Nicol, Donald (1992) "The Immortal Emperor: The Life And Legend Of Constantine Paleologos, Last Emperor Of The Romans", Cambridge:Cambridge University Press ISBN 0-521-46717-9 (İngilizce)
Dış kaynaklar
- Gregory, Timothy E. (2008). Bizans Tarihi. çev. Esra Ermert. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. ISBN 978-975-08-1507-2.
- Norwich, John Julius (1999). Byzantium: The Decline and Fall (İngilizce). Londra: Penguin. ISBN 0-14-011447-5.
- Alexander Kazhdan, (Ed.) (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium (İngilizce). Oxford ve New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-504652-8.
| Resmî unvanlar | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: VIII. İoannis |  Bizans imparatoru 6 Ocak 1449 – 29 Mayıs 1453 | Sonra gelen: Sonra gelen yoktur. |
