X. Karl Gustav
| Charles Gustav | |
|---|---|
 Karl X. Gustav'ın, Sebastien Bourdon tarafından çizilmiş bir portresi. | |
| İsveç kralı Bremen ve Verden Dükü | |
| Hüküm süresi | 6 Haziran 1654 - 13 Şubat 1660 |
| Önce gelen | Kristina |
| Sonra gelen | XI. Karl |
| Doğum | 8 Kasım 1622 Nyköping, İsveç |
| Ölüm | 13 Şubat 1660 (38 yaşında) Göteborg, İsveç |
| Eş(ler)i | Hedwig Eleonora |
| Hanedan | Palatinate-Zweibrücken Hanedanı |
| Babası | John Casimir |
| Annesi | İsveçli Katherina |
| Dini | Lüteryen |
| İmza |  |
X. Karl Gustav veya Karl Gustav (İsveççe; Karl X Gustav (8 Kasım 1622 - 13 Şubat 1660), İsveç kralı ve Bremen dükü. John Casimir ve İsveçli Catherine'in oğluydu. Karl Gustav tahta çıkmadan önce kuzeni Kraliçe Kristina 1632 – 1654 yılları arasında İsveç hükümdarı olmuştur, 1654'te Karl kuzeninin kendi lehine tahttan çekilmesi üzerine tahta çıkmıştır ve ölümüne kadar tahtta kalmıştır.[1]
Karl Gustav küçük yaşta iyi bir eğitim gördü, bu sırada tahtta Waza Hanedanı'ndan gelen Kraliçe Kristina tahtta oturmaktaydı. Tahta çıktıktan sonra Karl, Lehistan-Litvanya Birliği ile sık sık savaşlar içine girmiş ve Varşova'yı ele geçirmiştir, ama sonra Lehler tekrar başkentlerini kuşatarak geri almıştır.[2]
Tahtın varisi
X. Karl Gustav, Kraliçe Kristina'nın yanında büyüdü. Çocukluk yıllarında sivil eğitim aldı. Daha sonra Lennart Torstensson tarafından savaşma sanatını öğrendi. (1645). 1646-1648 itibaren kuzeni tahta çıktı ve kraliçe oldu. Christina, (1626-1689, 1632-1654 hüküm sürdü) İsveç mahkemesine çıktı, evliliği hakkında itirazlar edildi, Axel Oxenstierna başkanlığında hükümdarlık Konseyi muhalefetine rağmen, bu öngörülere bir son verdiler.
Karl, 1648'de Prusya'daki İsveç kuvvetlerinin komutanlığına atandı. Ekim 1648'de Vestfalya antlaşmalarının imzalanması, arzuladığı askeri zaferi kazanmasının önünü kapatmıştı, ancak Nürnberg yürütme kongresinde İsveç tam yetkili temsilcisi olarak, diplomasiyi öğrenme fırsatı buldu; ve kendini geliştirdi. Tahtın bilinen varisi olması ve İsveç'e döndüğündeki konumu, kraliçeye karşı artan hoşnutsuzluk nedeniyle tehlike arz etmekteydi. Bu nedenle, 5 Haziran 1654'te Christina'nın tahttan çekilmesine kadar zamanının çoğunu Öland adasında geçirdi.[3]
Tahta çıkışı
Karl Gustav, kuzeni Kristina'nın tahttan çekilmesinin ertesi günü, 7 Haziran 1654'te taç giydi.[4] X. Karl saltanatında, iç anlaşmazlıkların giderilmesine ve yeni bir fetih politikası için ulusun tüm güçlerinin kendi sancağı etrafında toplanmasına odaklandı. Selefinin tavsiyesi üzerine, 24 Ekim 1654'te Holstein-Gottorp dükü III. Frederick'in kızı Hedwig Eleonora ile siyasi bir evlilik yaptı.[5] Bu evlilikle birlikte Danimarka ile bir müttefiklik içerisine girmeyi planladı. Mart 1655'te Stockholm'de toplanan Riksdag Meclisi, iki büyük acil ulusal sorunu usulüne uygun olarak ele aldı: bunlar savaş ve sübvansiyondu. Üç günlük toplantı sonucunda yeni kral X. Karl, savaş konusunda verdiği karar neticesinde Lehistan-Litvanya Birliği'nin aşırı kırılgan olduğunu ve bu durumdan faydalanmak için Lehlere savaş ilan edeceğini belirtti. Sübvansiyon meselesi sonraki toplantılara ertelendi.[3]
II. Kuzey Savaşı (1655-1660)
Ana madde: İkinci Kuzey Savaşı
Lehistan-Litvanya Savaşı
10 Temmuz 1655'te X. Karl, II. Kuzey Savaşı'nın (1655-1660) yaşanacağı Lehistan-Litvanya Birliği'ne karşı savaşa girmek için İsveç'ten ayrıldı. Savaş ilan edildiğinde emrinde 50.000 asker ve 50 savaş gemisi vardı. Savaş, 1 Temmuz 1655'te Livonya Dükalığı'nı Daugavpils'in İsveçliler tarafından işgal edilmesiyle çoktan patlak vermişti. 21 Temmuz 1655'te Arvid Wittenberg komutasındaki İsveç ordusu Polonya'ya yürüdü ve destek için gelen bazı düzenli piyadelerle birlikte Noteć nehrinin kıyılarında kamp kuran Büyük Leh Soyluları Birliği'nin (pospolite ruszenie) kampına doğru ilerledi. 25 Temmuz'da Leh soylularının orduları teslim oldu ve Poznań ve Kalisz voyvodalıkları İsveç kralı'nın himayesi altına girdi. Zorlanmadan elde ettikleri zafer sonucunda İsveçliler karşı bir güçle karşılaşmadan Varşova'ya girdiler ve Büyük Polonya'nın neredeyse tamamını işgal ettiler. Vasa Hanedanı'ndan Leh kralı II. Jan Kazimierz Waza (1648–68), orduları yenilgiye uğradıktan sonra Silezya'ya kaçtı.[3] Ünlü Kanatlı Hüssar'ların çoğunluğu da dahil olmak üzere çok sayıda Polonyalı soylu ve orduları İsveçlilere katıldı. Pek çok Leh soylusu, X. Karl Gustav'ı, II. Jan Kazimierz'den daha etkili bir lider ve güçlü bir hükümdar olarak gördü.
Bu sırada X. Karl Gustav, İsveçlilerin iki aylık bir kuşatma sonrasında ele geçirdiği Kraków'a doğru ilerledi. Kraków'un düşüşü, Polonya Kraliyet ordularının teslim olmasını büyük ölçüde etkiledi, ancak bu yenilgiler ve taraf değişiklikleri Polonya'da büyük bir tepkiye neden oldu. 18 Kasım 1655'te İsveçliler, Częstochowa'nın manastırını yağmalamaya ve bölgeyi ele geçirmeye çalıştı, ancak Lehler burayı savundu ve yetmiş günlük bir kuşatmadan sonra İsveç kuvvetleri büyük bir kayıpla geri çekilmek zorunda kaldı. Bu başarı, Lehistan'da büyük bir coşku uyandırarak moral kazanmalarını sağladı. Bu mağlubiyet X. Karl ile ilgili milliyetçi şüpheler ortaya çıkardı. Ayrıca düşüncesiz ve barbar paralı askerlere sahip bir lider olarak tasvir edildi. Polonya diyetini çağırarak konumunu yasallaştırmayı reddetmesi ve tam da dost olmak için etkilediği devletin bölünmesi için yaptığı müzakereler, ülkede milliyetçi bir ruh uyandırdı.[3]
1656'nın başında Kral II. Jan Kazimierz sürgünden döndü ve yeniden toplanmaya başlayan Polonya ordusunun sayısını arttırmaya başladı. Bu zamana kadar X. Karl, Lehistan'ı tamamen fethetmektense Lehleri kolayca yenebileceğini ve tarafına çekebileceğini keşfetmişti. Başlıca hedefi aslında Prusya'nın fethiydi. Bu hedefi gerçekleşmedi ve İsveç kralının bu hırsından dolayı iyice sinirlenen Brandenburg elektörü I. Frederick William'da İsveç'e düşman oldu. X. Karl, Frederick William'ı müttefiki ve vasalı olmaya zorladı (Königsberg Antlaşması, 17 Ocak 1656); bu sırada Lehlerde, İsveç'e karşı harekete geçmek için hamleler yapmaya başladı. Haftalarca, Lehistan'ın karla kaplı ovalarında gerilla taktikleri uygulayan Lehistan tümenlerinin peşine düşerek, güneyde Ruthenian Voyvodalığı'ndaki (województwo ruskie) Jarosław'a kadar giren X. Karl, 15.000 askerinin üçte ikisini kaybetti.[6] Bu sırada Ruslar, Lehistan-Litvanya Birliği (Vilna Antlaşması) ile ateşkes imzaladılar ve ardından Livonya'da bir sefer düzenlediler ve İsveç İmparatorluğu'nun en büyük ikinci şehri olan Riga'yı kuşattılar. X. Karl'ın Jarosław'dan Varşova'ya doğru çekilmesi neredeyse felaketle sona erdi, çünkü ordusu Lehistan-Litvanya orduları tarafından kapana kısılmıştı - yakınlaşan üç ordunun arasında, bataklık bir orman bölgesinde kaldılar. Buradan pek zayiat vermeden kurtulsalar da, 21 Haziran 1656'da Lehler Varşova'yı geri aldı ve dört gün sonra X. Karl, Marienburg Antlaşması (23 Haziran 1656) ile I. Frederick William'ın yardımını almak zorunda kaldı.
28-30 Temmuz tarihlerinde, 18.000 kişilik bir orduyla İsveçliler ve Brandenburgerler, üç günlük bir savaşın ardından, II. Jan Kasimir'in 40.000 kişilik ordusunu Varşova'da yendi, ancak Lehistan-Litvanya kuvvetleri, büyük bir kayıp vermeden derhal geri çekildi. İsveç ordusu ise Lehistan'ın başkentini yeniden işgal ederek şehre ve halka büyük zarar verdi. Bununla birlikte, Prusya ile yapılan antlaşma X. Karl için istenen sonucu vermedi ve Frederick William, İsveç kralını Lehlerle müzakere başlatmaya zorladığında, teklif edilen şartları reddettiler, savaş yeniden başladı. Frederick William ve ailesinin bundan böyle Doğu Prusya'nın tam egemenliğine sahip olması şartını koştu (Labiau Antlaşması, 20 Kasım 1656).[7]
Hastalanışı ve ölümü
4 Ocak 1660'ta X. Karl Gustav soğuk algınlığı semptomlarıyla hastalandı. Hastalığını görmezden gelerek, Göteborg yakınlarındaki İsveç kuvvetlerini teftiş etmek için defalarca oraya gitti. Kısa süre sonra titreme, baş ağrısı ve nefes darlığı yaşadı. 15 Ocak'ta mahkeme doktoru Johann Köster, kralın hastalığıyla ilgilenmek için geldi.[8] Üç hafta sonra ateşi sonunda düştü ve öksürükten kurtuldu, ancak zatürre devam etti.[9]
12 Şubat'ta, X. Karl Gustav vasiyetini yazdı: Oğlu, XI. Karl hâlâ reşit olmadığı için ona, altı akrabasını ve yakın arkadaşlarından oluşan küçük bir naiplik heyeti atadı. X. Karl Gustav ertesi gün 37 yaşındayken öldü.[9]
Kaynakça
- Dipnot
- ^ Paul Meijer Granqvist in Carl X Gustaf "den förste pfalzaren" Askerbergs, Stockholm 1910 s. 56-57
- ^ Article Karl 30 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. in Nordisk familjebok
- ^ a b c d Bain 1911, s. 927.
- ^ Granlund 2004, s. 57.
- ^ Granlund 2004, s. 56,58.
- ^ Bain 1911, s. 927–928.
- ^ Bain 1911, s. 928.
- ^ Asmus & Tenhaef 2006, s. 59
- ^ a b Asmus & Tenhaef 2006, s. 60
- Genel
- Asmus, Ivo; Tenhaef, Peter (2006). "Die Trauerfeier an der Universität Greifswald am 11. Mai 1660 für Karl X. Gustav von Schweden. Historische und rhetorische Aspekte". Walter Baumgartner (Ed.). Ostsee-Barock. Texte und Kultur. Nordische Geschichte (Almanca). 4. Berlin: LIT Verlag. ss. 59-84. ISBN 978-3-8258-9987-5.
- Englund, Peter (2003). Den oövervinnerlige : om den svenska stormaktstiden och en man i dess mitt (İsveççe). Stockholm: Atlantis förlag. ISBN 9789174867206.
- Granlund, Lis (2004). "Queen Hedwig Eleonora of Sweden: Dowager, Builder, and Collector". Campbell Orr, Clarissa (Ed.). Queenship in Europe 1660-1815: The Role of the Consort. Cambridge University Press. ss. 56-76. ISBN 0-521-81422-7.
Attribution
- Bu madde artık kamu malı olan bir yayından alınan metni içeriyor: Bain, Robert Nisbet (1911). "Charles X., king of Sweden". Chisholm, Hugh (Ed.). Encyclopædia Britannica. 5 (11. bas.). Cambridge University Press. ss. 927–929.
| Munsö (970-c. 1060) |
|  |
|---|---|---|
| Stenkil (c. 1060-c. 1130) (1160-1161) |
| |
| Sverker · Eric (c. 1130-1250) |
| |
| Bjelbo (1250-1364) |
| |
| Mecklenburg (1364-1389) | ||
| Kalmar Birliği (1389-1523) |
| |
| Vasa (1523-1654) | ||
| Palatinate-Zweibrücken Hesse-Kassel (1654-1751) | ||
| Holstein-Gottorp (1751-1818) | ||
| Bernadotte (1818-günümüz) | ||
