William Wilson
| "William Wilson" | |
|---|---|
 Byam Shaw'un öykü için çizdiği illüstrasyon, 1909 | |
| Yazar | Edgar Allan Poe |
| Özgün adı | "William Wilson" |
| Ülke | ABD |
| Dil | İngilizce |
| Yayımlanma | Burton's Gentleman's Magazine |
William Wilson, Edgar Allan Poe tarafından yazılan ve ilk defa 1839'da yayımlanan kısa öykü. Öykünün konusunda, yazarın Londra'da geçirdiği çocukluk döneminden izler bulunur ve doppelgänger teması işlenir. Poe'nun 1840 tarihli Grotesk ve Arabesk Öyküler isimli öykü toplamında da yer alan hikâye, defalarca sinemaya uyarlanmıştır.
Özet
Öykünün başında adının William Wilson olduğunu söyleyen bir anlatıcı, hayal gücü ve heyecanlı doğası sebebiyle dikkat çeken soylu bir aileden geldiğini söyler. "Ahlaksızlığının ani bir tırmanışa geçtiğini" açıklar ancak "hiçbir insanın daha önce şeytana uymaya bu kadar zorlanmadığını" ekleyerek suçlarını üstlenmek istemez.[1] Birkaç paragraf sonra anlatı, Wilson'ın küçük bir İngiliz kasabasındaki büyük, Elizabet tarzı bir okulda geçirdiği çocukluk dönemiyle devam eder. Geniş bir arazide yer alan bu büyük binada birçok düzensiz koridor ve oda vardır. Öğrenciler, okul arazisini çevreleyen, üzeri kırık cam parçalarıyla kaplı bir duvar ile dış dünyadan ayrılmışlardır. Sadece gözetmenler eşliğindeki yürüyüşlerde ve kiliseye giderken bu duvarların dışına çıkabilirler.
William okulda, kendisiyle aynı isme ve aşağı yukarı aynı görünüşe sahip başka bir oğlan ile karşılaşmasını anlatır. Her iki çocuk da aynı tarihte, Poe'nun kendi doğum günü olan 19 Ocak'ta doğmuştur. Diğer William anlatıcıyla derslerinde, sporda ve popülerlikte yarışmaya başlar. Tüm çekişmelerinde anlatıcı ile kolayca rekabet edebilmesi, anlatıcının onun gerçekte kendinden üstün olduğunu düşünmesine ve bunu kırmak için sürekli bir uğraş içine girmesine sebep olur. William sıradan ve avam bulduğu ismini, adaşı yüzünden artık iki katı fazla duymak zorunda kalmaktan usanır.
Diğer çocuk, William'ın davranışlarını, giyinişini ve konuşmasını gittikçe daha fazla taklit etmeye başlar. Fiziksel rahatsızlığı sebebiyle sesini aynen taklit edemediği için fısıltı şeklinde konuşur ve William bu fısıltının kendi sesinin yankısı olduğunu düşünür. Diğer William zamanla anlatıcıya öğütler vermeye ve hamilik yapmaya da başlar. Anlatıcı bir gece gizlice diğer çocuğun odasına girer ve bir anda çocuğun yüzünde kendi yüzünü görür. O gün okulu terk etmeye karar verir ve daha sonra benzerinin de aynı gün okuldan gittiğini öğrenir.
William daha sonra Eton ve Oxford'da devam eder, ancak gittikçe daha sefih bir hayat yaşamaya, türlü kötülükler etmeye başlar. Örneğin fakir bir soyluyu kâğıt oyunlarında hile yaparak kandırır ve büyük miktarda parasını çalar. Ayrıca evli bir kadını baştan çıkarmaya çalışır. Her seferinde benzeri, yüzü maskeli biçimde ortaya çıkar, diğerlerinin William'ın davranışlarını fark etmelerini sağlayacak birkaç şey fısıldar ve yüzünü göstermeden çekip gider. Roma'daki bir baloda yaşanan son karşılaşmanın ardından, William kendisiyle aynı kıyafetleri giymiş olan benzerini takip edip bir odada kıstırır ve öldüresiye bıçaklar.
William'ın bunu yapmasının hemen ardından odada büyük bir ayna ortaya çıkar. William aynada yüzü gözü kan içindeki kendi görüntüsünü görür. Bu aslında hasmıdır, ancak artık fısıltıyla konuşmamaktadır. Anlatıcı hasmının sözlerini kendini dilermiş gibi işitir: "Sen bende var oluyordun. Ben ölürken bu görüntüye, kendi görüntüne bak ve kendini nasıl tamamen öldürdüğünü gör."[1]
İlham
Öykünün kurgusu yarı otobiyografiktir ve Poe'nun küçük bir çocukken İngiltere'de yaşadığı döneme dayanır. Öyküde "İngiltere'nin sisli bir köyü"[1] olarak bahsedilen yer, şimdi Londra'nın kuzey banliyölerinden biri olan Stoke Newington'dır.[2] Okul tasviri, yazarın 1817-1820 yılları arasında devam ettiği, Stoke Newington'da bulunan Manor House School üzerine kurulmuştur.[2] Bu okulun müdürü olan papaz John Bransby, öyküdeki okulun müdürü olan doktor ile aynı adı taşır.[3] Söz konusu okul daha sonraki dönemlerde yıkılmıştır. Öyküde bahsi geçen kilise ise, Stoke Newington'ın ilk semt kilisesi olan St Mary's Old Church'tür.
Poe ayrıca, öykünün çıkış noktası olan, aynı ismi taşıyan biriyle karşılaşıldığı zaman hissedilen, eşsiz olma duygusunun kaybına bağlı huzursuzluk fikrinin, Washington Irving'in bir öyküsünden esinlenme olduğunu açıkladı. Irving'in öyküsünde ana karakter rakibini kılıcıyla öldürür ve maskesinin ardında kendi yüzünü görür.[4]
Analiz
William Wilson'da açık biçimde doppelgänger temasını işler. Öyküdeki ikincil kişilik, protagonisti sürekli izler ve onu deliliğe sürükler.[5] Poe biyografisi yazarı Arthur Hobson Quinn'e göre ikincil karakter vicdanı temsil eder.[6] Bu benlik bölünmesi, anlatıcının kendine "William Wilson" takma ismini vermiş olmasıyla da vurgulanır. İçinde "will (istenç)" ve "son (oğul)" kelimelerinin geçmesi, bu ismi ilginç bir tercih hâline getirir. William Wilson'ın kendi isteği ve iradesi ile, aynı adı taşıyan ikinci bir benliği kendisinin oluşturduğunu ima eder.[7]
Poe öyküyü büyük dikkatle ve incelikle yazmıştır. Az sayıda sıfatın kullanıldığı cümleler dengelidir. Wilson'ın okuluyla ilgili anlatımlarda kesin betimlemeler bulunmaz. Öykünün akışı acelesizdir ve bu, resmi tarzda yazılmış uzun cümlelerle sağlanır. Poe bu öyküyü, Yazmanın Felsefesi'nde önerdiği şairane etki yerine, ussal ve mantıklı bir temel üzerine inşa eder.[8]
Yayımlanma geçmişi
William Wilson ilk defa Burton's Gentleman's Magazine'in Ekim 1839 sayısında yayımlandı. Öyküye bunun öncesinde, 1840 için hazırlanan The Gift: A Christmas and New Year's Present içinde de yer verilmişti.[9] Öykü 1844'te Fransızcaya çevrilerek Paris gazetesi La Quotidienne'de iki bölüm hâlinde yayımlandı. Bu Poe'nun herhangi bir eserinin İngilizce dışındaki bir dilde ilk yayımlanışıydı ve yazarın Fransa'da tanınmasını sağladı.[10]
Eleştirel yorumlar
Poe, Washington Irving'den bir tavsiye mektubu istediğinde, "en iyi çalışmam" dediği William Wilson hakkında bir yorumda bulunmasını rica etmişti.[11] Irwing cevabında öykü için şunları yazmıştı:
| “ | Oldukça pitoresk bir üslupta kotarılmış, özgün ve gizemli heyecan tüm öykü boyunca taşınabilmiş.[12] | „ |
Thomas Mann'a göre Fyodor Dostoyevski'nin benzeri bir doppelgänger teması içeren Öteki isimli novellası "kuşkusuz biçimde" William Wilson'dan esinle yazılmıştı.[5] Mann'a göre William Wilson, "aynı eski romantik motifi çok daha derin bir biçimde ve ahlaki yönüyle ele alıyordu".[5]
Uyarlamalar
1913'te Stellan Rye ve Paul Wegener'in yönettiği, Wegener'in başrolünde de oynadığı Alman filmi The Student of Prague, öyküden serbestçe yapılmış bir uyarlamaydı. Filmin yeni bir versiyonu 1926'da yine Almanya'da, Henrik Galeen'in yönetiminde ve başrolde Conrad Veidt ile çekildi. 1935'te çekilen üçüncü Alman uyarlamasının yönetmeni Arthur Robison, başrol oyuncusu Anton Walbrook'tu.
1943 yılında öykü, Mutual Broadcasting System'da yayımlanan The Weird Circle programı kapsamında radyo oyunu olarak uyarlandı.[13]
1968'de, Fransız-İtalyan ortak yapımı Histoires extraordinaires çekildi. Poe'nun üç farklı öyküsünden uyarlanan üç bölümden oluşan filmde William Wilson bölümünü Louis Malle yönetirken, başrolleri Alain Delon ve Brigitte Bardot oynadı.[14] Filmin diğer iki bölümü yazarın Metzengerstein ve Şeytan'la Asla Kafan Üstüne Bahse Girme öykülerinden uyarlanmıştı. 2011 yılında Michael Van Devere tarafından yönetilen, Türk oyuncu İlker Öztop'un William Wilson'u canlandırdığı bir uyarlaması da mevcuttur.[15]
Kaynakça
- ^ a b c Alıntıların alındığı çeviri: Poe, Edgar Allan. Bütün Hikâyeleri, çeviren: Dost Körpe, İthaki Yayınları, 2002. s. 350 - 365
- ^ a b Ackroyd, Peter (2011). "Öğrenci". Poe: Kısacık Bir Hayat. Yapı Kredi Yayınları. ss. 19 - 20. ISBN 9789750820229.
- ^ Quinn, Arthur Hobson Quinn. Edgar Allan Poe: A Critical Biography. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 1998: 75.
- ^ Silverman, Kenneth. Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. New York City: Harper Perennial, 1991: 149–150. ISBN 0060923318
- ^ a b c Meyers, Jeffrey. Edgar Allan Poe: His Life and Legacy. New York: Cooper Square Press, 1992: 287. ISBN 0815410387
- ^ Quinn, Arthur Hobson Quinn. Edgar Allan Poe: A Critical Biography. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 1998: 286–287.
- ^ Hoffman, Daniel. Poe Poe Poe Poe Poe Poe Poe. Baton Rouge: Louisiana State University Press, 1972. s. 209. ISBN 0807123218
- ^ Stauffer, Donald Barlow. "Style and Meaning in 'Ligeia' and 'William Wilson'"; Twentieth Century Interpretations of Poe's Tales içinde, editör: William L. Howarth. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall Inc., 1971: 82.
- ^ Sova, Dawn B. Edgar Allan Poe: A to Z. New York: Checkmark Books, 2001: 256. ISBN 081604161X
- ^ Silverman, Kenneth. Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. New York City: Harper Perennial, 1991: 233. ISBN 0060923318
- ^ Neimeyer, Mark. "Poe and Popular Culture"; The Cambridge Companion to Edgar Allan Poe içinde. Cambridge University Press, 2002: 207. ISBN 0521797276
- ^ Jones, Brian Jay. Washington Irving: An American Original. New York: Arcade Publishing, 2008: 334. ISBN 978-1-55970836-4
- ^ "Jerry Haendiges Vintage Radio Logs: The Weird Circle". 13 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2011.
- ^ Sova, Dawn B. Edgar Allan Poe: A to Z. New York City: Checkmark Books, 2001: 256–257. ISBN 081604161X
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2013.
Dış bağlantılar
- PoeStories.com'da öykü metni 24 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- Edgar Allan Poe Society6 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.'de öykünün yayımlanma geçmişi 23 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- Mutual Broadcasting System'da yayımlanan The Weird Circle programı kapsamında radyo oyunu olarak yapılan uyarlama
