İçeriğe atla

Wayang

Wayang Gölge Oyunu
Bir wayang kulit temsili
ÜlkeEndonezya
KriterSahne sanatları, Geleneksel zanaatkarlık
Kaynak[63 ]
BölgeAsya ve Pasifik Bölgesi
Tescil geçmişi
Tescil2008 (3 oturum)

Wayang, Malezya, Endonezya'da ve Güneydoğu Asya'nın diğer bölgelerinde oynatılan geleneksel kukla tiyatrosuna ve oynatılan kuklalara verilen isim.

Kukla ustasının oynattığı, deriden (wayang kulit), düz tahtadan (wayang klitik) veya üç boyutlu tahtadan (wayang golek) yapılmış kuklaların yarı saydam bir zemine yansıtılan gölgeleri ile ve bazen oyuna insan karakterlerin de katılması ile dramatik bir hikâye anlatılır.

Bu oyun, UNESCO tarafından İnsanlığa Sözlü ve Maddi Olmayan Mirasın Başyapıtı olarak belirlenmiş bir kültürel gelenektir. Güneydoğu Asya coğrafyası boyunca; özellikle de Endonezya adaları, Malay yarımadası ve Borneo’da halen sürdürülmektedir.

Adlandırma ve terimler

Wayang kulit temsili ve gamelan orkestrası

Wayang, Endonezya diline "gölge" anlamına gelir, tiyatro temsili anlamında da kullanılır.[1][2] Hem kukla tiyatrosunun kendisine hem de oynatılan kuklalara "wayang" denilmektedir. Kuklalar deriden yapılmışsa ise oyun, "wayang kulit" olarak adlandırılır; kulit, "deri" demektir.[3][4]

Bütün karakterlerin konuşmalarını seslendiren ve kuklaları oynatan tek bir kuklacı vardır. Wayang oynatan kuklacıya dalang denilir.[4] Dalang, temsillerde insan ruhunun tüm halerini kuklalar yoluyla perdeye aktarır.[1] Temsil sırasında dalang hiç bir metine bakmadan hikaye anlatır, hem oyunu hem de müzisyenleri yönlendirir. Temsilde dalang, ulu güçleri ve tanrıları simgelemektedir. Kuklalar ruhları, sahne, dünyayı; sahneye yansıtılan hindistan cevizinden yapılmış ışık ise güneşi simgeler.[5] İzleyicilerin bir kısmı figürleri perdeye düşen gölgeler olarak izlerken bir kısmın dalangın arkasına oturarak oyunu izler.[6]

Wayang temsili sırasında perde arkasında ağırlıklı olarak vurmalı çalgılardan oluşa bir saz grubu müzik icra eder. Gölge oyununda müzisyenlik yapanlara gamelan adı verilir.[4]

Geçmişi

Wayang'ın kökeni hakkında farklı görüşler vardır. Bir görüşe göre bu gölge oyununun kökeni, Güney Hindistan'dan M.Ö. 3. yüzyılda ortaya çıkmış,tholu bommalata adı verilen deri tabanlı kukla sanatlarına dayanır.[6][7][8] Bu görüşe göre tholu bommalata, tholpavakoothu, rabana chhaya gibi adları olan deri tabanlı kukla sanatı gelenekleri Hindistan'ın doğu kıyı bölgelerinden Endonezya adalarına gelmiş ve Orta Çağ döneminde adalarda Hinduizm'in yayılması ile birlikte yayılmıştır.

Bir başka görüşe göre gölge oyunları ilk kez Çin'de ortaya çıkmıştır. Rivayete göre, Han Hanedanı’ndan yedinci imparator Wu Ti, MÖ 121 yılında çok sevdiği karısını kaybedince bir saray sanatçısı çok üzülen imparatoru teselli için karısının hayalini bir perde arkasından göstererek ilk gölge oyunu gösterisini sunmuştur.[3] Saraylarda gösterilen ve aristokrasinin betimlendiği ilk Çin gölge oyunları zamanla halka mal olmuş ve yayılmıştır.[3]

Üçüncü bir görüşe göre wayang kuklaları, Asya anakarasındaki herhangi bir gölge kuklası türünden türetilmemiştir, Cava'ya özgüdür. Cava ve Bali'deki wayang kulit'te kullanılan bazı teknik terimler, Budist veya Hindu mitolojileriyle örtüşse bile yerel dillere dayanmaktadır.[9]

Wayang geleneği Güneydoğu Asya coğrafyası boyunca; özellikle de Endonezya adaları, Malay yarımadası ve Borneo’da halen sürdürülmektedir.[2] Wayang, Kasım 2003'te UNESCO tarafından İnsanlığa Sözlü ve Maddi Olmayan Mirasın Başyapıtı olarak ilan edilmiştir.[10]

Kukla yapım süreci

Bali'de Sukawati yöresinde wayang kuklası yapımı

Deriden kuklaların üretim sürecine Tatah Sungging denilir. Islatıldıktan sonra gerilerek kurutulmuş bizon derisinin özel çivilerle, tahta tokmaklar yardımıyla minik minik delinerek biçimlendirilmesi, üstüne karakterin vücut hatları ve kostümlerinin çizilmesi, birkaç aşamadan oluşan boyama ve üzerine batik desenlerinin işlenmesi gibi adımları içerir.[3] Her bir karakteri yapmak haftalar, aylar alabilmektedir.[3]

Bir temsilde 200 civarında karekter rol alır. Tüm wayangların ana rengi altın rengidir; kötü karakterler pembe, iyiler siyah renkte boyanır.[1] Temsil sırasında iyi ve soylu karakterler sağda, kötü karakterler sol tarafta yer alır.[5]

Bazı wayang türleri

Malezya

Malezya'da birbirlerinden çok küçük farklarla ayrılan dört wayang kulit tarzı vardır:[4]

Wayang Kulit Jawa ya da Wayang Kulit Purwa, Endonezya’nın Cava adasında ortaya çıkmış bir türdür. Malezya’nın Selangor ve Johor bölgelerinde oynatılır. Mahabarata ve Ramayana destanlarındaki iyi ve kötü arasındaki savaş anlatılır.

Wayang Kulit Gedek, Malezya’nın Kedah bölgesinde, yörenin aksanı ile oynatılan bir tarzdır. Ana karakterler Etong ve Etau’dur. Güncel toplumsal olaylar canlandırılır. Tasvirler profilden değil, karşıdan göründüğü gibi yapılmıştır.

Wayang Kulit Kelantan ya da Wayang Kulit Siyam, Malezya'nın Kelantan bölgesinin sınır komşusu Tayland'da ortaya çıkmış bir türdür. Ramayana destanındaki öyküleri işler. Kelantan ve Terengganu eyaletlerinde yaygın idi ancak 1990'larda bu eyaletlere Malezya İslam Partisi'nin iktiadar olmasından sonra dinî gerekçelerle yasaklandı. Sadece turistler için gösteri yapılmasına izin verildiğinden bu sanat yaygınlığını yitirdi

Wayang Kulit Malaya, Ramayana ve Mahabarata ile birlikte Panji öykülerinin de anlatıldığı bir türdür.

Endonezya

Endonezya'da 1960'lı yıllarda Hristiyanlığı yaymayı amaçlyan Timotheus L Wignyosubroto, İncil’den aldığı öyküleri wayang ile halka sunarak wayang ile farklı bir kültürü birleştirme fikrine öncülük etmiştir. 1985'te ise dalang Suryadi Warnosuhardjo İslamî öğelerle wayang kuilti birleştirerek Wayang Sadat denilen yeni bir tarz oluşturmuştur. Warnosuhardjo, babasının Endonezyalı Müslüman halkın Wayang Kulit'i Hindû geleneklere göre değil de İslâmî öğretilere göre sürdürmesi gerektiği fikrini hayata geçirmişti.

Kaynakça

  1. ^ a b c Sirel Ekşi (16 Aralık 2009). "Wayang Kulit.. Ruhu olan kuklalar". Habertürk. 1 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2024. 
  2. ^ a b "Wayang Sadat – Mistik Müzik". mistikmuzik.org. 1 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2024. 
  3. ^ a b c d e "Kültürel miras Wayang Kulit". Cumhuriyet. 13 Aralık 2020. Erişim tarihi: 1 Eylül 2024. 
  4. ^ a b c d Şenyer, Emin (17 Kasım 2023). "Malezya gölge oyunu". Karagöz Hacıvat. Erişim tarihi: 1 Eylül 2024. 
  5. ^ a b "morminor: Wayang Kulit: Kukla Şovu". morminor. 19 Ağustos 2012. 1 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2024. 
  6. ^ a b "Wayang". Encyclopaedia Britannica. 2012. 1 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2018. 
  7. ^ Miyao, J. (1977). "P. L. Amin Sweeney and Akira Goto (ed.) An International Seminar on the Shadow Plays of Asia". Southeast Asia: History and Culture, 7. Japan Society for Southeast Asian Studies. ss. 142-146. doi:10.5512/sea.1977.142. 
  8. ^ Yves Bonnefoy (1993). Asian Mythologies. University of Chicago Press. s. 162. ISBN 978-0-226-06456-7. 19 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2018. 
  9. ^ James R. Brandon (2009). Theatre in Southeast Asia. Harvard University Press. pp. 143–145, 352–353. ISBN 978-0-674-02874-6.
  10. ^ "Safeguarding of the Wayang Puppet Theatre of Indonesia". UNESCO. Temmuz 2008. 20 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2024. 

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Wayang ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Endonezya</span> Güneydoğu Asya ve Okyanusyada yer alan bir ada ülkesi

Endonezya, resmî adıyla Endonezya Cumhuriyeti, Hint ve Pasifik okyanusları arasında, Güneydoğu Asya ve Okyanusya'da toprakları bulunan bir ülkedir. 17 binden fazla adadan oluşur. Bu adaların en büyükleri Sumatra, Cava ve Sulavesi ile kısmen Borneo ve Yeni Gine'dir. Endonezya dünyanın en büyük ada ülkesidir, 1.904.569 km²'lik yüzölçümüyle dünyada 14. sıradadır. 280 milyon civarında nüfusuyla dünyanın en kalabalık dördüncü ülkesi ve aynı zamanda en kalabalık Müslüman ülkesidir. Cava dünyanın en kalabalık adasıdır ve nüfusun yarıdan fazlasına ev sahipliği yapar.

Alpay Ekler, Türk Karagöz ve kukla sanatçısı, tiyatro dekor, kostüm, mask tasarımcısı, müzisyen, yazar ve yönetmen.

<span class="mw-page-title-main">Güneydoğu Asya</span> Asya kıtasının doğu kısmının güneyinde yer alan bölge

Güneydoğu Asya, Asya kıtasının bir parçasıdır ve Hindistan'ın doğusunda ve Çin'in güneyinde yer almaktadır. Güneydoğu Asya, Asya kıtasıyla Okyanusya arasında bulunan bölgeye verilen isimdir. Kesin sınırlarını çizmek oldukça zordur. Politik olarak batıya doğru Hint alt kıtası, kuzeye doğru Çin arasında uzanan bir kara parçası olarak görünür.

<span class="mw-page-title-main">Karagöz ve Hacivat</span> Türk gölge tiyatrosu karakterleri

Karagöz ve Hacivat, taklide ve karşılıklı konuşmaya dayanan, iki boyutlu tasvirlerle bir perdede oynatılan gölge oyunudur. Karagöz oynatıcısına kurgusal, hayali denir. Yardımcıları çırak, yardak, dayrezen, sandıkkardır. Oyunda konuşmaların değişmesi baş hareketleriyle yapılır.

<span class="mw-page-title-main">Gölge oyunu</span>

Gölge oyunu, geleneksel olarak hayvan derilerinden kesilerek hazırlanmış insan, hayvan, eşya gibi figürlerin bir ışık kaynağı önünde oynatılarak, gölgelerinin gerdirilmiş, beyaz bir perdeye düşürüldüğü gösteri sanatıdır.

Popmundo, Spelkultur i Sverige AB'nin geliştirdiği Availo SE'nin sunucuları sağladığı tarayıcı üzerinden oynanan online bir "rol yapma" oyunudur. Sanal müzik sanayisinde şöhrete kavuşmak oyunun ana fikridir. Fakat bunun yanında şirket yönetmek, suç dünyasında yer almak, polis ve doktor olmak gibi farklı kariyer dallarında ilerlemek de mümkündür. Oyun gerçek zamanlı oynanır ve oyunda oynatılan karakter gelişimine oyun süresince devam eder. Ayrıca oyun 22 dile tam olarak çevrilmiş, 3 dilde ise çeviri aşamasında bulunmaktadır.

Emin Yağcı, Türk tulumcudur.

<span class="mw-page-title-main">Maurice Maeterlinck</span> Belçikalı yazar (1862-1949)

Kont Maurice Polydore Marie Bernard Maeterlinck Belçikalı yazar. Kariyerine avukat olarak başlamışsa da sonrasında tamamen edebiyata yönelmek üzere mesleğini terk etmiştir. Edebiyatta sembolizm akımının önde gelen temsilcileri arasında yer alır. Ağırlıklı olarak sembolist öğeler içeren ilk şiir kitabı Serrer Chaudes ile edebiyat dünyasında yer edinen Maeterlinck, daha sonra Octave Mirbeau tarafından Shakespeare düzeyinde bir eser olarak yorumlanan ilk oyunu Princesse Maleine ile Fransa'da büyük bir şöhret yakalamıştır. İnsanın ölüm olgusu karşısındaki çaresizliği temasına yoğunlaşan yazarın en tanınmış eseri, 1892'de yayımlanan Pelléas et Mélisande kabul edilir. 1911 yılında edebiyat dalında Nobel Ödülüne layık görülmüştür.

Türk tiyatrosu, Türkiye'de kırsal kesimlerdeki köy tiyatrosu ile kentlerdeki halk tiyatrosunu içeren geleneksel Türk tiyatrosu ve 19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti'ndeki Batılılaşma hareketi ile ortaya çıkan batılı tarzdaki Türk tiyatrosunu ifade eder.

<span class="mw-page-title-main">Ramayana</span>

Ramayana, "Mahabbarata" ile birlikte Hint yarımadasında en çok bilinen iki destandan biridir.

Osmanlı İmparatorluğu kültürü, Osmanlı İmparatorluğu içinde yaşayanların ortak kültürüdür.

<i>Gremlinler</i>

Gremlinler, Joe Dante tarafından yönetilen ve Warner Bros. tarafından 1984 yılında gösterime sokulan Amerikan korku komedi filmidir. Başarısız bir mucit olan Randall Peltzer, oğlunun doğum günü için Çin Mahallesi'nde bulunan bir dükkândan bir yaratık satın alır. Bu yaratık için bazı talimatlar vardır. O parlak ışıktan korunmalıdır, fazla su içmemelidir ve geceyarısından sonra yemek yememelidir. Randall'ın oğlu Billy, babasının Gizmo adını verdiği yaratığı çok sever. Ancak arkadaşı Pete, Gizmo'yu yanlışlıkla ıslatır ve ardından Gizmo birkaç mogwai yumurtlar. Fakat bunlar Gizmo kadar uysal değildir. Yaratıklar üremeye başladığı zaman kasabada korkunç şeyler olmaya başlar. Billy ve arkadaşı Kate onları durdurmaya çalışırlar.

Hayalî Nevzat Çiftçi, Karagöz ve Hacivat oynatıcısı, tasvir ve kukla yapım ustası ve dizi oyuncusu

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı İmparatorluğu'nda sahne sanatları</span> Osmanlı Devleti bünyesindeki tiyatro, sinema, müzik, dans, opera, gölge oyunu gibi sahnede icra edilen sanat türlerinin genel adı

Osmanlı'da sahne sanatları, Osmanlı Devleti bünyesindeki tiyatro, sinema, müzik, dans, opera, gölge oyunu gibi sahnede icra edilen sanat türlerinin genel adıdır. 18. yüzyıla kadar kukla, meddahlık, Karagöz ve Hacivat ve ortaoyunu gibi geleneksel Türk tiyatrosu olarak adlandırılan sahne sanatları egemendir. 18. yüzyılda başlayan batılılaşma çabaları ile çağdaş anlamdaki tiyatro, opera ve daha sonra sinema sergilenmeye başlanmıştır.

İslam kültürü ve Müslüman kültürü, tarihsel olarak Müslümanlar için ortak olan kültürel ögelere atıfta bulunulur. Râşidîn Halifeliğinden erken Emevîler dönemine ve Abbâsîlerin ilk dönemlerine kadar Müslüman kültürünün erken biçimleri ağırlıklı olarak Arap, Bizans, Pers ve Levantendi. İslâm imparatorluklarının hızla genişlemesiyle Müslüman kültürü, Fars, Mısır, Kafkas, Türk, Moğol, Hint, Bangladeş, Pakistan, Malay, Somali, Berberi, Endonezya ve Moro kültürlerini çok etkilemiştir.

Bu liste, 2019 yılında Malezya'da gerçekleşen olayların bir listesidir.

Gajah Mada - y. 1364), Jirnnodhara olarak da bilinen, 14. yüzyılda Cava Majapahit imparatorluğunun güçlü bir askeri lideri ve Mahapatih'i idi. Eski Cava el yazmalarında, şiirlerinde ve yazıtlarında anılmakta ve imparatorluğu görkeminin zirvesine çıkarmasıyla tanınmaktadır.

Hayam Vuruk, Rajasanagara, Pa-ta-na-pa-na-wu veya 1350'den sonra Bhatara Prabhu olarak da adlandırılır, Rajasa Hanedanlığından bir Cava Hindu imparatoru ve Majapahit İmparatorluğu'nun 4. imparatoruydu. Başbakanı Gajah Mada ile birlikte imparatorluğun en güçlü döneminde hüküm sürdü. Hükümdarlığı sırasında, Hindu destanları Ramayana ve Mahabharata, wayang kulit aracılığıyla Cava'nın kültürüne ve dünya görüşüne yerleşti. Ondan önce Tribhuwana Wijayatunggadewi vardı ve yerine damadı Wikramawardhana geçti.

Karagöz Müzesi, Karagöz gölge oyunu kültürünü yaşatmak amacıyla Bursa'da 2007 yılında açılan müze.

<span class="mw-page-title-main">Maguni Charan Kuanr</span>

Maguni Charan Kuanr, Hint kukla sanatçısı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.