İçeriğe atla

Wadden Denizi

Wadden Denizi
UNESCO Dünya Mirası
Konum Almanya,  Hollanda,  Danimarka
KriterDoğal: viii, ix, x
Referans1314
Tescil2009 (33. oturum)
BölgeAvrupa ve Kuzey Amerika

Wadden Denizi (Hollandaca: Waddenzee, Almanca: Wattenmeer, Alçak Almanca: Wattensee, Danca: Vadehavet, Batı Frizce: Waadsee), Kuzey Denizi'nin güneydoğusunda yer alan bir gelgit bölgesidir. Kıta Avrupası'nın kuzeybatısı ve Friz Adaları arasında bulunan bölge, çamurlu ve sulak alanlar oluşturmaktadır. Biyolojik çeşitlilik bakımından varsıl olan bölge 2009 yılında UNESCO Dünya Mirası listesine alınmıştır.[1]

Güneybatıda Hollanda'nın Den Helder kentinden Almanya'nın kuzey kıyısında yer alan Skallingen'e dek uzanan Wadden Denizi yaklaşık 500 km uzunluğunda ve 10.000 km²'lik bir alanı kaplamaktadır.

Wadden Denizi'nde yer alan adalar "Wadden Denizi adaları" ya da "Friz Adaları" olarak adlandırılmaktadır. Ne var ki, bu adalara adını veren Frizler, bölgenin en batısında yer alan Texel adasında hiç bulunmamışlardır. Frizlerin yoğun olarak yaşadığı bir yer olan Heligoland ise Friz Adaları'na dahil değildir.

Wadden Denizi'nin Alman yakası, Erskine Childers'ın 1903 tarihli romanı "The Riddle of the Sands"'e konu olmuştur. Kitap, bölgenin görsel ögelerini ayrıntılı bir biçimde işlemiştir.

Doğal yapı

Wad sözcüğü Felemenkçede "çamurlu alan" (Düşük Almanca ve Almanca: Watt, Danca: Vade) anlamına gelmektedir. Bölge, gelgitler sonucunda oluşan çamurlu alanlar, derin yarıklar ve adaları bünyesinde barındırmaktadır. Bölgenin, kıyı kumullarının ardında yer alan turbanın 10. ve 14. yüzyıllar arasında etkili olan fırtınalar sonucunda taşınmasıyla oluştuğu sanılmaktadır.

Westerhever, Almanya'daki tuzla ve çamurlu alanlar

Adalar, kumullar ve Kuzey Denizi boyunca uzanan geniş kumsallar ile Wadden Denizi'ne açılan alçak bir gelgit kıyısı arasında yer almaktadır. Deniz dibinde biriken tortunun dalga ve akıntılardan ötürü taşınması adaların konumlarında da zaman içinde bazı değişikliklere yol açmıştır. Vlieland ve Ameland adaları arasında meydana gelen taşınmalar bu duruma örnek olarak gösterilebilir.

Wadden Denizi varsıl bitey ve direyiyle ün kazanmıştır. Yüzbinlerce yağmurkuşu, ördek ve kuğunun göç yolu üzerinde bir uğrak yeri olan bölge, martı ve sumrugillere de nitelikli bir yaşam alanı sağlamaktadır.[2] Wadden Denizi'nin büyük bölümü üç ülke tarafından ortak olarak koruma altına alınmıştır. Korunan bölgenin Almanya topraklarındaki bölümü Wadden Denizi Ulusal Parkı'nın sınırları içerisindedir.

Terschelling, Hollanda'daki liman fokları

Hollanda, Danimarka ve Almanya hükûmetleri Wadden Denizi'nin korunması amacıyla 1978'den bu yana birlikte çalışmaktadırlar. Yönetim, izleme ve araştırma konularını kapsayan iş birliği 1982'de imzalanan "Wadden Denizi'nin Korunmasına İlişkin Ortak Açıklama"'ya da öncülük etmiştir. 1997 yılında ise Üçlü Wadden Denizi Planı kabul edilmiştir.[3]

Wadden Denizi 14 Mayıs 1987 tarihinde Ramsar alanı statüsü kazanmıştır.

Bölge 2009 yılında UNESCO Dünya Mirası listesi kapsamına alınmıştır.[4]

Eğlence

Borkum, Almanya plajında güneşlenen insanlar
Pieterburen, Hollanda yakınlarında bir yürüyüş alanı

Bölge adalarının birçoğu 19. yüzyıldan bu yana popüler kıyı merkezlerindendir.

Alçak gelgit alanları üzerinde yapılan yürüyüşler de son dönemde çekiciliğini artırmıştır. Bölge, botla açılma bakımından da uygun bir ortam sunmaktadır.

Kaynakça

Notlar

  1. ^ Wadden Sea Dünya Mirası Alanı 14 Şubat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim tarihi: 29.04.2010
  2. ^ Couzens, Dominic (2008). Top 100 Birding Sites of the World. University of California Press. ss. 27-29. ISBN 978-0-520-25932-4. 
  3. ^ Üçlü Wadden Denizi İşbirliği 27 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erişim tarihi: 29.04.2010
  4. ^ World heritage sites: slave outpost and Buddhist mountain on the list – but Wales has to wait 16 Temmuz 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Guardian.co.uk. Erişim tarihi: 07.07.2009

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Wadden Denizi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Tsunami</span> doğal ya da yapay sebeplerden dolayı okyanus veya denizde meydana gelen ani kabarma

Tsunami [Japoncada liman dalgası anlamına gelen "津波" (つなみ) sözcüğünden] ya da dev dalga, okyanus ya da denizlerin tabanında oluşan deprem, gök taşı düşmesi, deniz altındaki nükleer patlamalar, yanardağ patlaması ve bunlara bağlı taban çökmesi, zemin kaymaları gibi tektonik olaylar sonucu denize geçen enerji nedeniyle oluşan uzun periyotlu deniz dalgalarıdır. Ayrıca kasırgalar da tsunamiye neden olabilir. Önceleri tsunami dalgalarına gelgit dalgaları da denmiştir. Tsunamilerin %80'i Pasifik Okyanusu'nda gerçekleşir.

<span class="mw-page-title-main">Hazar Denizi</span> Dünyanın en büyük gölü

Hazar Denizi dünyanın en büyük gölü veya eksiksiz bir deniz olarak sınıflandırılan dünyanın en büyük iç su kütlesidir. Adını Hazar Kağanlığı'ndan almıştır. Güneydoğu Avrupa ve güneybatı Asya'dadır ve dünyanın en büyük tuzlu su gölüdür. Hem deniz, hem de göl özelliklerini taşımaktadır. Petrol yataklarınca zengindir. Tektonik göllere örnektir. Endoreik bir havza olarak, Avrupa ile Asya arasında, Kafkasya'nın doğusunda, Orta Asya'nın geniş bozkırlarının batısında ve Batı Asya'daki İran platosunun kuzeyinde yer almaktadır. Denizin yüzey alanı 371.000 km2 ve hacmi 78.200 km3'tür. Tuzluluk oranı yaklaşık %1,2 olup, bu oran çoğu deniz suyunun tuzluluğunun yaklaşık üçte biri kadardır. Kuzeydoğuda Kazakistan, kuzeybatıda Rusya, batıda Azerbaycan, güneyde İran ve güneydoğuda Türkmenistan ile sınırlanmıştır. Hazar Denizi çok çeşitli canlı türlerine ev sahipliği yapmaktadır ve en çok havyar ve petrol endüstrileriyle tanınmaktadır. Petrol endüstrisinden kaynaklanan kirlilik ve Hazar Denizi'ne akan nehirler üzerine inşa edilmiş barajlar, denizde yaşayan organizmaları olumsuz etkilemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Bulunduğu ülkelere göre Dünya Mirasları listesi</span> Vikimedya liste maddesi

2024 yılı sonu itibarıyla, 195 "Taraf Devlet"te 1.223 Dünya Mirası Alanı bulunmaktadır. 1,223 Dünya Mirası Alanının 952'si kültürel, 231'i doğal, 40'ı karma özelliktedir. Bu Dünya Mirası Alanlarının 49'u sınıraşırı alan olup, birden fazla ülke tarafından paylaşılmaktadır. Sınıraşırı alanları paylaşan toplam 72 ülke bulunmaktadır. Ülkeler Dünya Miras Komitesi tarafından Afrika, Arap Devletleri, Asya ve Pasifik, Avrupa ve Kuzey Amerika ve Latin Amerika ve Karayipler olmak üzere beş coğrafi bölgeye ayrılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Plaj</span> bir göl veya deniz gibi su alanının başka bir karasal bölgeye yakın olduğu kumsal alan

Plaj; kıyı şeridinde denize girmek için düzenlenmiş, genellikle kumluk veya çakıl taşlı alan. Bir Plajı oluşturan parçacıklar tipik olarak kum, çakıl, zona, çakıl taşları gibi kayadan yapılır. Kumluk olanlarına kumsal denir. Azericede plaj anlamına gelen "çimerlik" sözcüğü de, yaygın olmamakla birlikte Türkçede de kullanılır.

Wadden Denizi Ulusal Parkı Almanya'nın Kuzey Denizi bölgesindeki sahillerine konuşlanmıştır. Daha sonda Wadden Denizi olarak adlandırılmış bölgede üç millî park vardır:

<span class="mw-page-title-main">Varberg</span> İsveçin Halland ili, Varberg ilçesine bağlı kentsel alan (tätort)

Varberg, İsveç'in güneybatı kuşağında bulunan bir kenttir. Şehir, deniz kıyısında engebeli bir arazi üzerine kuruludur. Kent, tüm Halland bölgesinde olduğu gibi kumlu sahillere sahiptir. Varberg, bu bağlamda bölgede turistik olarak ilgi çeken yerlerden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Devon</span>

Devon, Birleşik Krallık'ta İngiltere ülkesinin Güney Batı bölgesinde bulunan, hem iki seviyeli yerel idarenin üst seviyesi olan bir kontluk hem de kraliyetle ilgili seremoniler için bir törensel kontluktur. Gayriresmî olarak bazen "Devonshire" olarak da anılmakla beraber bu shire tipi kontluk olduğunu göstermek için kullanılmakta ve Devon'da yaşayan halk arasında genellikle kabul edilmemektedir.

<span class="mw-page-title-main">Alman Körfezi</span>

Alman Körfezi, Kuzey Denizi'nin güneydoğu kısmını oluştran geniş körfez. Güneyde Hollanda ve Almanya, doğuda Danimarka ve Almanya ile çevrelenmiştir. Kuzey ve batısında Dogger Bank bulunur. Körfezin güney kesimi Heligoland Körfezi olarak da adlandırılır. Körfezde Frisian ve Danimarka Wadden Denizi Adaları bulunur, bu adalar Frisia olarak da adlandırılırlar. 1946-1956 yılları arasında denizcilik terminolojisinde bölge "Heligoland" olarak anılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Deniz mağarası</span>

Deniz mağarası, kıyı mağarası veya diğer adıyla dalga oyukluğu, deniz ya da göllerdeki dalga hareketleri sonucunda sarp kayalıklarda oluşan mağaralar. Deniz mağaraları, dalgaların doğrudan kayalara çarparak kırıldığı kayalık uçlarında ya da kıyılarda görülürler. Yeraltı suyu, akışı sırasında daha az dirençle karşılaşacağı rotaları, kırık ve çatlaklı bölümleri tercih eder. Karbonik asit içeren yeraltı suyunun bu rotalardaki akışı sırasında devam eden çözünme, milimetre boyutunda başlayıp, zamanla kilometrelerce uzunluğa sahip yeraltı akım kanallarının ve mağaraların oluşmasına neden olur.

<span class="mw-page-title-main">Gelgit düzlüğü</span>

Gelgit daireler olarak bilinen gelgit düzlüğü veya çamur daireleri, gelgit ya da nehir tarafından depolanarak oluşturulan kıyı sulak alanlardır. Bunlar; koylar,lagünler,haliç gibi korunaklı alanlarda bulunurlar. Jeolojik katmanlar olarak gelgit düzlüğü nehir ağzında silt, kil ve deniz hayvanlarının tortu birikimi sonucunda çamura maruz kalarak katmanlar halinde görülebilirler. Bir gelgit düzlüğü içinde tortu çoğunlukla gelgit bölgesinin içindedir. Günde yaklaşık olarak iki kez çamura maruz kalırlar.

<span class="mw-page-title-main">Komodo Ulusal Parkı</span> Ulusal Park

Komodo Ulusal Parkı, Doğu Nusa Tenggara ve Batı Nusa Tenggara illeri arasındaki sınır bölgesinde, Küçük Sunda Adaları içinde yer alan Endonezya'da bir ulusal park. Park üç büyük adayı ve 26 küçük adayı içermektedir. 1.733 km² toplam alana sahiptir. Milli park dünyanın en büyük kertenkelesi olan Komodo ejderini korumak amacıyla 1980 yılında kurulmuştur. Daha sonraları deniz canlıları da dahil diğer türler de koruma altına alınmıştır. Ulusal park 1991 yılında UNESCO Dünya Mirası olarak ilan edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Düz sahil</span>

Düz sahil, düz bir sahilin olduğu yerlerde veya düz bir kıyı şeridine sahip olduğu alanlarda, toprak yavaş bir hareket göstererek denize doğru iner. Düz sahiller, ya denizin hafifçe meyilli araziye ilerlemesi ya da gevşek kayanın aşınması sonucu meydana gelebilirler. Temel olarak iki paralel şeride ayrılabilirler: -kıyı yüzeyi, -plaj. Yassı sahillerin ana maddeleri kumlar ve çakıllar gibi gevşek malzemelerdir. Rüzgâr ise kumulların üzerindeki ince kum tanelerini taşır. Deniz, kum ve çakılları elekten geçirerek sahilden uzak bir yere döker.

<span class="mw-page-title-main">Kıyı terası</span>

Kıyı terası, kıyı taraçası veya seki, dalgalarla oluşturulmuş ama günümüzde deniz yüzeyinin üzerinde bulunan nispeten düz, yatay ve hafifçe eğimli eski aşınma platformudur. Kıyı terasları kıyıya paralel onlarca kilometre uzayabilir. Deniz dalgaları sayesinde oluşan bu yer şekli eğimlidir. Deniz yatağına alüvyonalarını yayarak yatağı kazmaktadır ve böylece derinleşerek basamakları oluşturmaktadır. Epirojenez sayesinde oluşan bu yer şekli, aşınan toprakların yükselmesiyle oluşmaktadır. Genişliği değişmektedir. Taraçalar östatik hareketler, iklim değişmeleri ve tektonik hareketlerle oluşabilir. Bunun başlıca örneklerinden biri Yeni Zelanda’daki Wellington yakınlarındaki taraçalardır. Houn taraçaları, Unesco’nun geçici listesinde yer almaktadır. Ayrıca taraçalar üzerinde araştırmalar yapmak amacıyla 1926 yılında Milletlerarası Coğrafya Birliği’ne bağlı Taraçalar Komisyonu kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Stevns Klint</span>

Stevns Klint, Danimarka'nın Sjælland adasında, Store Heddinge'nin yaklaşık 6 km güneydoğusunda yer alan beyaz kireçtaşı uçurumdur. Sahil boyunca 17 km uzanan bu uçurum, dünyadaki en iyi korunmuş Kretase-Tersiyer (K/T) sınırlarından biri olarak jeolojik açıdan önem taşımaktadır. Sık erozyona maruz kalan uçurum, 40 m (130 ft) yüksekliğe kadar yükselir. 23 Haziran 2014'te, Stevns Klint ve Wadden Denizi'nin Danimarka'daki UNESCO Dünya Mirası Listesine eklendiği ilan edildi.

<span class="mw-page-title-main">Kaliforniya Körfezi</span> Baja California Yarımadasını Meksika anakarasından ayıran su kütlesi

Kaliforniya Körfezi, Baja California Yarımadası'nı Meksika anakarasından ayıran su kütlesidir. Baja California, Baja California Sur, Sonora ve Sinaloa eyaletleri arasındaki yaklaşık 4000 km'lik bir kıyı şeridi ile sınırlandırılmıştır. Kaliforniya Körfezi'ne akan nehirler arasında Colorado, Fuerte, Mayo, Sinaloa, Sonora ve Yaqui bulunur. Körfezin yüzey alanı yaklaşık 160,000 km2 (62,000 mi2)'dir.

<span class="mw-page-title-main">Rømø</span> Danimarkada bir ada

Rømø Wadden Denizi'ndeki bir Danimarka adasıdır. Rømø, Tønder Belediyesinin bir parçasıdır. Adada 1 Ocak 2011'den itibaren 650 kişi yaşamaktadır ve 129 km²'lik bir alanı kaplamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kayalık sahil</span> katı kayaların baskın olduğu deniz kıyılarının intertidal alanı

Kayalık bir kıyıda katı kayanın hakim olduğu sahiller arasındaki gelgit bölgesidir. Kayalık sahiller biyolojik açıdan zengin ortamlardır ve gelgit bölgesi ekolojisi ile diğer biyolojik süreçleri incelemek için yararlı bir "doğal laboratuvar" dır. Yüksek erişebilirlikleri nedeniyle uzun süredir iyi çalışılmış ve türleri iyi bilinmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Deniz habitatı</span>

Deniz habitatı, deniz yaşamına ev sahipliği yapan habitatlardır. Deniz yaşamı bazı yönlerden denizdeki tuzlu su içeriğine bağlıdır. Habitat, bir veya birden fazla canlı türünün yaşadığı ekolojik veya çevresel bölgedir. Denizler ve okyanuslar bu habitatların birçok türünü barındırır. Deniz habitatları kıyı ve açık okyanus habitatları olarak ikiye ayrılabilir. Kıyı habitatları, gelgitin kıyı şeridinde geldiği noktadan kıta sahanlığının sınırına kadar uzanan bölgede bulunur. Kıta sahanlıkları, toplam okyanus alanının yalnızca yaklaşık %7'lik kısmını kaplamalarına rağmen deniz yaşamının çoğu kıyı habitatlarında bulunur. Açık deniz habitatları, kıta sahanlığının sınırının ötesinde, derin denizlerde bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Frizya Adaları</span>

Wadden Adaları veya Wadden Denizi Adaları olarak da bilinen Frizya Adaları, kuzeybatı Avrupa'da Kuzey Denizi'nin doğu ucunda, Hollanda'nın kuzeybatısından Almanya üzerinden Danimarka'nın batısına kadar uzanan bir takımada oluşturur. Adalar, Wadden Denizi'nin çamurlu bölgesini Kuzey Denizi'nden korur.

<span class="mw-page-title-main">Batı Frizya Adaları</span>

Batı Frizya Adaları, Frizya Adaları'nın Hollanda'da kalan batısındaki adalardır. Adalar, Wadden Denizi açıklarında yer almakta olup doğuda Almanya açıklarında başlayarak Kuzey Hollanda'aya kadar uzanmaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.