İçeriğe atla

Vredefort Kubbesi

Koordinatlar: 27°0′0″G 27°30′0″D / 27.00000°G 27.50000°D / -27.00000; 27.50000
Vredefort çarpma yapısı
Vredefort Kubbesi
Üzerinden geçen Vaal nehri ile birlikte Vredefort Kubbesi (ortada); Landsat 8 ile uzaydan görüntülendi, 27 Haziran 2018
Çarpma krateri/yapısı
GüvenirlikOnaylanmış
Çap170-300 km (110-190 mi) (tahmini eski krater çapı)
Yaşı2.023 ± 4 Ma
Orosiriyen, Paleoproterozoyik
AçıktaEvet
KazılmışEvet
Konum
Koordinatlar27°0′0″G 27°30′0″D / 27.00000°G 27.50000°D / -27.00000; 27.50000
ÜlkeGüney Afrika Cumhuriyeti
İlÖzgür Devlet
Güney Afrika Cumhuriyeti üzerinde Vredefort Kubbesi
Vredefort Kubbesi
Vredefort çarpma yapısının konumu
Resmî adıVredefort Dome
İçerdikleri
  1. Vredefort Kubbesi çekirdek alanı
  2. Stromatolit/bazal fay düzlemi alanı
  3. Çikolata tableti breş alanı
  4. Psödotakilit (taş ocağı) sahası
KriterDoğal: (viii)
Referans1162
Tescil2005 (29. oturum)
Bölge30.000 ha (120 sq mi)

Vredefort Krateri ya da Vredefort Kubbesi, oluştuğu anda sahip olduğu 300 kilometrelik genişliği ile kayıt altına alınmış olan en büyük çarpma krateridir.[1][2] Kraterden geriye kalan kısımlar, günümüz Güney Afrika Cumhuriyeti'nin Özgür Devlet ilinde yer almaktadır ve adını yakınlarında yer aldığı Vredefort kasabasından almaktadır. Kraterin kendisi aradan geçen uzun zamandan dolayı aşınmış olsa da, Vredefort Kubbesi adı ile anılan bölgedeki jeolojik kalıntılar dikkat çekmektedir. Jeolojik özelliklerindeki benzersizlikler nedeniyle, 2005 yılında Vredefort Kubbesi, UNESCO tarafından Dünya mirası olarak ilan edilmiştir. 10-15 kilometre çapında olduğu tahmin edilen asteroid, dünyanın karşılaştığı en büyük çarpışmalardan birisine neden olmuş ve 300 kilometre çapındaki bu krateri meydana getirmiştir.[3]

Kaynakça

  1. ^ "Vredefort 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Earth Impact Database. University of New Brunswick. 2008-12-30 tarihinde erişildi.
  2. ^ "Deep Impact - The Vredefort Dome 15 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Hartebeesthoek Radio Astronomy Observatory. 2006-08-01. 2007-09-19 tarihinde erişildi
  3. ^ McCarthy, T., Rubridge, B. (2005). ‘’The Story of Earth and Life.’’ sf. 89-90, 102-107, 134-136. Struik Publishers, Cape Town

İlgili Araştırma Makaleleri

Jeoloji ya da yer bilimi, geniş anlamda Yerküreyi, dar anlamda yerkabuğunu oluşum, bileşim, yapı, hareket, değişiklikler ve değişiklikleri yaratan nedenler ve tarihsel evrim açısından inceleyen, yeraltı zenginliklerinin bulunması, doğal afetlerle savaşımda katkı sunulması gibi amaçları olan bir bilimdir. Jeolojinin temel konusu Dünya olmakla birlikte yer benzeri gezegenler ve doğal uyduların incelenmesini de içerir. Yer bilimleri bünyesinde ele alınır.

<span class="mw-page-title-main">Ay</span> Dünyanın doğal uydusu

Ay, Dünya'nın tek doğal uydusu ve Güneş Sistemi içindeki beşinci büyük doğal uydudur. Dünya ile Ay arasında ortalama merkezden merkeze uzaklık 384.403 km, yani Dünya'nın çapının yaklaşık otuz katı kadardır. Jeofiziksel açıdan Ay, gezegen kütleli gök cismi veya uydu gezegendir. Kütlesi, Dünya'nın kütlesinin %1,2'si ve çapı 3.474 km (2.159 mi) ile Dünya'nın yaklaşık dörtte biri kadardır. Yüzeyinde kütleçekim etkisi yerçekiminin yaklaşık %17'sidir. Ay, Dünya'nın yörüngesinde bir turunu 27 gün 7 saatte tamamlar. Dünya, Ay ve Güneş geometrisinde görülen periyodik değişimler sonucunda her 29,5 günde tekrar eden Ay'ın evreleri oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Oregon</span> Amerika Birleşik Devletlerinde eyalet

Oregon, ABD'nin eyaletlerinden birisidir. Pasifik kıyısında yer alan eyalet, kuzeyde Washington, güneyde Kaliforniya ve Nevada, doğuda ise Idaho ile komşudur. Columbia nehri kuzey, Snake nehri ise doğu sınırlarının büyük bir kısmını oluşturmaktadır. Willamette nehri vadisi, eyaletin en yüksek nüfus yoğunluğuna sahip olan ve en yüksek tarımsal üretimin yapıldığı bölgesidir.

<span class="mw-page-title-main">Çarpma krateri</span>

Çarpma krateri, bir gezegenin, Ay'ın veya başka bir katı cismin yüzeyinin de, daha küçük bir cismin yüzeye hiper hızla çarpmasıyla oluşan bir dairesel çöküntüdür. Patlama veya içsel çökme nedeniyle oluşan volkanik kraterlerin tersine çarpma kraterleri, çevresindeki araziden yükseklik olarak daha alçakta olan kenar ve zeminleri yükseltir. Çarpma kraterleri küçük, basit, kâse biçiminde çöküntüden geniş, karmaşık çoğul halkalı çarpma havuzuna kadar dağılım gösterir. ABD'nin Arizona eyaletinde bulunan Barringer Meteor Krateri küçük çarpma kraterinin dünya üzerindeki en bilindik örneğidir.

<span class="mw-page-title-main">Dünya'ya yakın cisim</span>

Dünya'ya Yakın Cisimler, yörüngeleri günberi noktasında Dünya'ya 1,3 Astronomik Birim (AB) mesafeden daha yakın olup Dünya'nın çok yakınına gelen gök cisimleridirler. Bunlar birkaç bin Dünya'ya Yakın Asteroit (DYA), Dünya'ya Yakın Kuyruklu yıldız (DYK), bir miktar Güneş etrâfında dolanan uzay aracı ve uzayda Dünya'yla çarpışmadan tâkip edilebilecek büyüklükte meteoritlerden oluşurlar. Makbul olan görüşe göre DYC'lerin geçmişte Dünya'yla çarpışmalarının gezegenimizin jeolojik ve biyolojik târihinde kayda değer rolü olduğu merkezindedir. Dünya'mıza getireceği tehlikelerin farkına varılmasıyla 1980'lerden beri gittikçe artan ilgiyle bu cisimler izlenmişler, gelebilecek tehlikeleri aktif olarak azaltmak için çözümler aranmaya başlamışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Meteorit</span> dış uzaydan gelen ve dünyaya çarpan katı enkaz parçası

Meteorit; kuyruklu yıldız, asteroit veya meteoroit gibi dış uzay kaynaklı bir cismin, bir gezegen veya uydunun yüzeyine ulaşmak üzere atmosferden geçişinde sağlam kalabilmiş katı bir enkaz parçasıdır. Orijinal nesne atmosfere girdiğinde, sürtünme, basınç ve atmosfer gazlarıyla kimyasal etkileşim gibi çeşitli faktörler, ısınmasına ve enerji yaymasına neden olur. Daha sonra bir meteor haline gelir ve kayan yıldız olarak da bilinen bir ateş topu oluşturur. Gök bilimciler en parlak örneklerine "bolit" adını verirler. Meteor, daha büyük olan cismin yüzeyine ulaştıktan sonra meteorit haline gelir. Meteoritlerin boyutları büyüklük açısından farklılıklar gösterir. Jeologlara göre bolit, bir çarpma krateri oluşturacak kadar büyük bir meteorittir.

<span class="mw-page-title-main">Chicxulub Krateri</span> Prehistorik meteor krateri

Chicxulub Krateri, Meksika'nın Yucatán Yarımadası'nın altında gömülü olan bir tarihöncesi gök taşı krateridir. Kraterin merkezi, adını aldığı Chicxulub kasabası yakınlarındadır. Chicxulub gök taşının yeryüzüne çarpmasının zamanlaması, Kretase-Paleojen sınırı ile tam denk geldiği için, kraterin kuş olmayan dinozorların soyunun tükenmesine neden olduğu sonucuna varılmaktadır. Çapı 180 kilometreden fazla olan krater, Dünya üzerinde çarpma sonucu meydana geldiği doğrulanan en büyük yapılardan biridir. Kraterin oluşmasına neden olan gök taşının çapı en az 10 kilometre idi.

Prekambriyen, yerküre tarihinin mevcut Fanerozoyik Üst Zaman'dan önce gelen en eski bölümüdür. Prekambriyen, Fanerozoyik Üst Zaman'ın ilk dönemi olan Kambriyen'den önce geldiği için bu şekilde adlandırılmıştır. Kambriyen adlandırması ise bu çağa ait kayaçların ilk incelendiği yer olan Galler'in Latince ismi Cambria'dan gelmektedir. Prekambriyen, yerkürenin jeolojik zamanının %88'ini kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Çarpma olayları</span>

Çarpma olayları veya kozmik çarpışma, büyük bir gök taşının, asteroit, kuyruklu yıldız ya da diğer astronomik nesnelerin, Dünya'ya veya başka bir gezegene çarpması olayı olarak tanımlanır. Yazılı tarih boyunca, bazıları ölümlere, yaralanmalara, maddi hasarlara veya diğer önemli bölgesel sonuçlara yol açan, yüzlerce küçük çarpma olayının olduğu kayıtlarda bildirilmiştir. Okyanus veya denizde oluşan bir çarpma olayı, hem denizde hem de kıyı şeridi boyunca yıkımlara yol açan dev tsunami dalgalarına yol açabilirler.

<span class="mw-page-title-main">Kaali krateri</span>

Kaali krateri, Estonya'nın Saaremaa adasında bulunan ve meteor çarpması sonucu oluşmuş 9 farklı kraterden oluşan bir krater grubudur. Bu kraterlerin oluşum tarihi, tahmini olarak MÖ 7. yüzyıl veya günümüzden 4000 yıl önce arasında değişmekte olup bir çarpma olayı sonucu meydana gelen ve insan nüfuslu bir yerleşim alanında oluştuğu bilinen en yeni kraterlerden birisidir.

Yaşamın evrimsel tarihi kronolojisi, gezegenimiz Dünya'daki yaşamın gelişmesini ve önemli başlıca olayları özetlemektedir. Daha ayrıntılı bir açıklama için Yerküre tarihi ve Jeolojik devir maddelerine bakınız. Bu makalede verilen tarihler bilimsel kanıta dayalı tahminlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Doğal uydu</span> bir gezegenin yörüngesinde dönen gök cismi

Doğal uydu, en yaygın kullanımıyla, bir gezegenin, cüce gezegenin veya küçük bir Güneş Sistemi cisminin yörüngesinde dönen astronomik bir cisimdir.

<i>Deep Impact</i> (uzay aracı)

Deep Impact, Cape Canaveral Uzay İstasyonu'ndan 12 Ocak 2005, 18.47 UTC'de fırlatılan bir NASA uzay sondasıydı. Bir çarpma aygıtı bırakarak Tempel 1 (9P/Tempel) kuyruklu yıldızının iç bileşimini incelemek amacıyla tasarlanmıştır. 4 Temmuz 2005, 05.52 UTC'de çarpma aygıtı kuyruklu yıldızın çekirdeğiyle başarılı bir şekilde çarpıştı. Çarpışma, çekirdeğin iç kısmındaki enkazı kazarak bir çarpma krateri oluşturdu. Uzay aracı tarafından çekilen fotoğraflar kuyruklu yıldızın beklenenden daha tozlu ve daha az buzlu olduğunu gösterdi. Çarpışma, beklenmedik derecede büyük ve parlak bir toz bulutu oluşturdu ve çarpma kraterinin görünümünü gizledi.

<span class="mw-page-title-main">Bosumtvi Gölü</span> Ganada göl

Bosumtwi Gölü Gana'daki tek doğal göldür. Yaklaşık 105 kilometre (65 mi) çapında eski bir çarpma krateri içindedir. Yaklaşık 30 km (19 mi) Ashanti'nin başkenti Kumasi'nin güneydoğusundadır ve popüler bir rekreasyon alanıdır. Bosumtwi Gölü'nün krater gölü yakınlarında toplam nüfusu yaklaşık 70.000 olan yaklaşık 30 köy vardır. Turistlerin geldiği köyler arasında en popüler genellikle Abono'dur.

<span class="mw-page-title-main">Selenoloji</span> ayın fiziksel özelliklerinin bilimsel çalışması

Selenoloji ya da aybilim, Ay'ı inceleyen bilim dalına denir. Ay'ın yapısı, Dünya'nınkinden apayrıdır. Ay'ın hatırı sayılır bir atmosferi olmadığından hava durumu ve dolayısıyla ondan kaynaklanacak bir erozyon görülmez; Ay'ın levha tektoniği yoktur ve kütleçekimi, Dünya'nınkinden azdır. Küçük boyutlarından dolayı daha çabuk soğumuştur. Yüzeyinin karmaşık morfolojisi farklı süreçlerin kombinasyonuyla, bilhassa çarpma kraterleri ve volkanizmayla meydana gelmiştir. Ay farklılaşmış bir cisim olup kabuk, manto ve çekirdekten meydana gelir.

<span class="mw-page-title-main">Ilumetsa Kraterleri</span>

Ilumetsa, Estonya'daki göktaşı çarpma kraterlerinden oluşan bir kümedir. Site jeolojik olarak 1938'de keşfedildi. Estonya'da kanıtlanmış altı göktaşı çarpma noktasından biridir.

Bedout veya daha spesifik olarak Bedout High, yaklaşık 250 kilometre (160 mi) Canning'de Avustralya'nın kuzeybatı kıyısının 250 km ötesinde bulunan ve Roebuck havzalarını örten jeolojik ve jeofiziksel bir yapıdır. Deniz tabanı topoğrafyasından belli olmamakla birlikte yaklaşık 30 kilometre (19 mi) çapında, şeklen kabaca dairesel bir alandır. Eski kayaların 4 kilometre (2,5 mi) kadar yükseltildiği bölgede yüzeye doğru uzanır ve 250 kilometre (160 mi) çapında, çok büyük, gömülü bir çarpma kraterinin merkezi olabilir. Bedout High, 1970'lerde ve 1980'lerde iki petrol sondaj platformu sondaj yaptı. Adını, yakındaki Bedout Adası'ndan alır.

Wilkes Toprakları krateri, Doğu Antarktika'daki Wilkes Toprakları buz tabakasının altında gizlendiği tahmin edilen, iki adet birbirinden ayrı çarpma krateri vakası için geçerli olma ihtimali bulunan gayriresmî bir terimdir. Bunlar, yayınlanmış başlıca referans kaynaklarda kullanılan terimlere göre aşağıda Wilkes Toprakları anomalisi ve Kütlesel yoğunlaşma başlığı altında verilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Dünya'daki çarpma kraterlerinin listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Dünya üzerindeki çarpma yapılarının aşağıdaki listesi, 2018 itibarıyla Earth Impact Database'de kayıtlı 190 doğrulanmış kraterden bir seçkiyi içermektedir. Listelerin yönetilebilirliğini korumak için, belirli bir zaman dilimindeki sadece en büyük çarpma yapıları dahil edilmiştir. Farklı kıtalar için alfabetik listeler aşağıdaki Kıtalara göre çarpma yapıları bölümünde bulunabilir.

<span class="mw-page-title-main">Çarpma yapısı</span> gezegensel bir yüzeye çarpma sonucu oluşan krater benzeri jeolojik yapı

Çarpma yapısı, genellikle dairesel veya krater benzeri bir jeolojik yapıdır. Bu yapı, gezegensel bir yüzeye çarpan cismin etkisiyle oluşan, deforme olmuş ana kayaç veya tortul tabakalarından meydana gelir. Yapının erozyon düzeyi ne olursa olsun bu terim kullanılabilir. Buna karşılık bir çarpma krateri, bir çarpma yapısının yüzeydeki belirtisidir. Dünya'da çoğu durumda, çarpma krateri erozyon nedeniyle yok olmuştur ve geriye sadece çarpmanın deformasyona uğrattığı kayaç veya tortul tabakaları kalmıştır. Bu, Ay'da korunan bozulmamış eski kraterlerin ve Güneş Sistemi'ndeki yaşlı yüzeylere sahip diğer jeolojik olarak aktif olmayan kayaç cisimlerin aksine, Dünya üzerindeki neredeyse tüm eski çarpma kraterlerinin kaderidir. Çarpma yapısı, daha az kullanılan ve "yıldız yarası" anlamına gelen astroblem terimiyle eş anlamlıdır.