Yanardağ ya da volkanik dağ, magmanın yeryüzünden dışarı püskürerek çıktığı coğrafi yer şekilleridir. Güneş Sistemi'nde bulunan kayalık gezegen ve uydularda birçok yanardağ olmasına rağmen, bu olgu, en azından Dünya'da, genellikle tektonik plaka sınırlarında görülür. Ne var ki, sıcak nokta yanardağlarında önemli istisnalar vardır. Yanardağların araştırıldığı bilim dalına volkanoloji denir.
Kaldera, volkanik patlama sonucu toprağın çökmesiyle oluşmuş volkanik yer şekli. Bazen volkanik kraterlerle karıştırılmaktadır. Kelime, İspanyolcada ‘caldera’ ve Latincede ‘calderia’ denilen 'pişirilmiş çömlek' anlamına gelmektedir.
Stratovolkan, pek çok sertleşmiş lav, tüf ve kül tabakasından oluşmuş, yüksek, konik biçimli bir volkandır. Bu volkanlar dik yamaçlarıyla ve periyodik patlamalarıyla tanınırlar. Bunlardan fışkıran lavın akışkanlığı azdır ve çok uzağa yayılmadan önce soğur ve sertleşir. Magmaları asidik ya da yüksek-orta düzeyde silika içeriklidir. Buna karşın bazik içerikli magmanın akışkanlığı yüksektir ve Hawaii'deki kalkan biçimli Mauna Loa dağı gibi yayvan dağları oluşturur. Pek çok stratovolkanın yüksekliği 2500 metreden fazladır. Türkiye'den Ağrı Dağı ve Nemrut Dağı birer stratovolkan tipindeki volkanlardır.
Süper yanardağlar bilinen en büyük volkanlar olup normal yanardağların hilâfına magma haznesinin büyüklüğünden dolayı patlamalardan sonra bir volkan konisi yerine yerde dev boyutlarda kalderalar (göçükler) oluştururlar.
Yellowstone Kalderası bir volkanik kaldera ve süper yanardağ.
İtalya, volkanik hareketlerin sıklıkla görüldüğü, Avrupa kıtası üzerindeki tek yanardağa sahip ülkedir. İtalya’daki volkanik hareketlerin temel nedeni, Avrasya Plakası ve Afrika Plakasının birbirine çarptığı bölgede bulunmasıdır. İtalya’daki yanardağlardan fışkıran lav, bir plakanın diğerinin altına girerek eriyen kayaçların püskürtülmesi sonucu oluşur.
Toba felaket kuramı, 69.000-77.000 yıl önce Endonezya'nın Sumatra adasındaki Toba Gölü'nde meydana gelen ve Dünya'nın 6 ila 10 yıl süren bir volkanik kışa girmesine neden olan, son 25 milyon yılın muhtemelen en büyük süper yanardağ patlamasıdır. Kurama göre, Dünya'daki insan nüfusunun 10.000 ve hatta sadece 1.000 çifte kadar azalmasıyla sonuçlanan bu olay, insan evriminde bir darboğaz yaratmıştır.Brian Fagan - Cro Magnon
Bu, Türkiye'deki uykuda ve sönmüş yanardağların listesidir.
Bu makale Volkanik Patlama İndeksine (VEI) göre en az 6'ın üzerinde yer alan volkanik patlamalarına ya da Kuvaterner döneminde eşdeğer kükürt dioksit emisyonuna ait bir listedir. Bunlardan bazıları küresel iklimi soğutmuştur; bu etkinin ölçüsü yayılan kükürt dioksit miktarına bağlıdır. [1][2] Arka plandaki başlık olarak Volkanik Patlama İndeksine Bakış ve sülfür dioksit emisyonu/Volkanik kış ilişkisidir. Holosen döneminden önceki ölçütler daha azdır çünkü son patlamalarla öncekilere ait kanıtlar kısmen yok olduğundan veri durumu daha zayıftır. Bu nedenle Paleojen döneminden sonraki bilinen en büyük patlamalar listelenmiştir ve bunlar özellikle Yellowstone sıcaknoktası, Santorini ve Taupo Volkanik Bölgesi'dir. Neojen döneminden önce yalnızca bazı patlamalar listelenmiştir.
Volkan kemeri. Stratovolkan, aynı zamanda kompozit volkan olarak da bilinir, uzun boylu konik volkan birçok lav, tefra, pamis ve volkanik kül katmanları tarafından sertleşerek inşa edilmiştir. Kalkan volkanların aksine strato volkanlar ve dik profilleri ve periyodik patlamalı püskürmeler ile karakterize edilirler. Bazı çökmüş kraterler ile kalderalarda bu şekilde adlandırılır. Genellikle stratovolkanlar yüksek viskoziteden dolayı uzağa yayılmadan önce soğur ve katılaşırlar. Bu lav oluşturan magma daha az bir miktarda viskoz mafic magma ile yüksek-orta derecede silika içermektedir. Geniş felsik, lav akıntıları nadirdir,15 km (9,3 mi) kadardır. Stratovolkanlar erüptif malzemelerin sıralı dökülmeleri itibaren inşa edilen kendi kompozit yapısı nedeniyle bazen “kompozit volkan” da denir. Onlar daha az yaygın olan kalkan volkanların aksine volkan tipleri arasında en yaygın olanlardandır. İki önemli Stratovolkan olan Krakatoa en iyi bilineni ve Vezüv 1883'teki patlama Pompei ve Herculaneum kasabalarnı önemli oranda tahrip etti. Aynı zamanda bu patlama binlerce kişinin ölümüne sebep olmuştur.
Lassen Peak vaya Lassen Zirvesi veya Lassen Dağı ABD'de Kaliforniya eyaleti kuzeyinde Shasta İlçesi (county)'de bulunan bir stratovolkan dağıdır. Lassen Zirvesi Kanada'nın güneybatısında bulunan Britanya Kolombiyası eyaletinin güneybatısından ABD'de Kaliforniya'nın kuzeyine kadar yay gibi uzanan 18 büyük yanardağ zirvesi zincirinden oluşan Cascade Sıradağları'nın üstünde en güneyde olan yanardağdır. Kuzey Kaliforniya'da mensup olduğu sıra dağlara Shasta Cascade Dağları adı da verilmektedir. Lassen Zirvesi'nin denizden rakımı 3.189 m'dir; fakat Lassen Zirvesi etrafında bulunan dağ doruklarının çok daha üstünde bulunmaktadır ve zirveden sonra en yüksek doruklara nisbetle yaptığı "çıkıntı" 1.594 m olmaktadır. Bu çıkıntının karakteri "lav kubbesi" olmasıdır ve bu lav kubbesinin hacminin 2 km³ olduğu tahmin edilmektedir. Böylece Lassen Zirvesi dünyada en büyük lava kubbeli yanardağlar arasında yüksek bir sırada bulunmaktadır.
Novarupta, ABD'nin Alaska eyaletinin güneybatısında ve Alaska Yarımadası üzerinde bulunan bir aktif yanardağdır.
Hekla 1.491 metre yüksekliğinde İzlanda'nın güneyinde bulunan bir stratovolkandır. Hekla İzlanda'nın en aktif volkanlarından biridir. 874 yılından bu yana 20 patlama meydana gelmiştir. Avrupalılar bu yanardağı "Geçiş" olarak nitelendirirlerdi. Hekla uzun bir volkanik sırt parçasıdır. Bu sırtın en aktif kısmı yaklaşık 5,5 kilometre uzunluğunda Heklugja adında bir fissür olarak kabul edilir.
Hecates Tholus Mars'ta yer alan bir volkandır. Avrupa Uzay Ajansı'nın çalışması sonucu 350 milyon yıl önce patlaması ile bilinir. Patlama 10 kilometre çağında bir kaldera yaratmıştır. Buzul tortullarının daha sonradan bu kalderayı ve etrafında oluşan çöküntüyü doldurduğu tahmin edilmektedir. Kraterde yapılan incelemeler dolgunun 5 ile 20 milyon yıl önce gerçekleştiğini gösterir. Fakat yapılan iklim modellemeleri sonucu buzun bölgede sabit bir şekilde durmadığı ortaya çıkmıştır. Dolayısı ile bu çalışma buzulların aktif olduğu zamandan beri meydana gelen küresel ısınmayı işaret eder. Ayrıca buzul çağı Mars'ın kendi ekseninin en fazla kaydığı dönemdir.
1815 Tambora Dağı patlaması, Volkan Patlama İndeksi (VEI)'nde 7 alarak tarihte kaydedilmiş en büyük patlamalardan biridir. MS 180 yılındaki Taupo Gölü patlamalarından bu yana bu dereceyi alan doğrulanmış tek patlamadır.
Sunda Yayı, Sumatra ile Cava adalarını ve Sunda Boğazı ile Küçük Sunda Adaları'nı meydana getiren volkanik bir yaydır. Bu adaların topoğrafik omurgasını bir volkan zinciri oluşturmaktadır.
946 Baekdu Dağı patlaması veya Milenyum patlaması ya da Tianchi patlaması, kayda geçen büyük patlamalardan biridir ve Volkan Patlama İndeksi-7 olarak sınıfladırılmıştır. Patlama sonucu, Çin'de kısa bir iklim değişikliği meydana gelmiştir. Patlama tarihi tam olarak tespit edilmemiştir ancak muhtemel yılı MS 946'dır.
1631 Vezüv Yanardağı Patlaması, İtalya'nın Napoli şehrinde bulunan Vezüv Yanardağı'nın 1631 yılının Kasım ayında yarattığı püskürtme ile oluşan patlama. 16 Kasım 1631'de başlayan patlama, sonraki gün doruğuna ulaşıp sona erdi. Volkan Patlama İndeksi VPI-5 olarak tanımlanmıştır. Patlamanın ardından birçok köy lav akıntılarının altında kalmıştır. Patlamanın sonucu olarak yaklaşık 3000 ila 6000 arasında insanın hayatını kaybettiği düşünülmektedir. Son 1800 yılda Akdeniz'de yaşanan en kötü patlamalar arasında üçüncü sıradadır.
Plinius patlaması veya Vezüv patlaması, MS 79'da antik Roma şehirleri Herculaneum ve Pompeii'yi yok eden Vezüv Yanardağı'nın patlaması benzerlikleriyle işaretlenmiş volkanik patlamadır. Patlama, amcası Yaşlı Pliny'nin ölümünden sonra Genç Pliny tarafından yazılan bir mektupta anlatıldı.
ABD'nin Washington eyaletine bağlı Skamania County içinde bulunan St. Helens Yanardağı 27 Mart 1980 tarihinde patlamaya ve piroklastik akıntıya başlamıştır. Yanardağda bu süreç içinde yeraltı suyu patlamaları yaşanmıştır. İlerleyen süreçte yanardağ 18 Mayıs 1980 günü sabah 08:32'de patlamıştır. Volkan Patlama İndeksine göre 5 seviyesindeki patlama ABD tarihindeki en yıkıcı patlama olarak bilinir. Patlama sonrasında bölge coğrafyası değişmiş, çevredeki binlerce canlı ölmüş ve tabiat büyük hasar görmüştür. Patlama sürecinde aralarında bölgede konaklama merkezi işleten Harry R. Truman, fotoğrafçılar Reid Blackburn ve Robert Landsburg ve jeolog David A. Johnston olmak üzere 57 kişi hayatını kaybetmiştir.
