Viyolonsel Konçertosu (Elgar)

Edward Elgar'ın Mi minör Viyolonsel Konçertosu, Op. 85, son önemli eseri olmakla birlikte, solo çello repertuarının temel taşı olan bir eserdir. Elgar, bu eseri Birinci Dünya Savaşı'nın ardından, konserlere gitmeye başlamış halkla birlikte müziğinin modasının geçtiği dönemde bestelemiştir. Elgar'ın lirik ve tutkulu olan Keman Konçertosu'nun aksine, Çello Konçertosu genellikle derin düşüncelere dalmış ve ağıtlı bir şekildedir.

Ekim 1919'da yapılan prömiyer tam bir fiyaskoydu çünkü Elgar ve sanatçılar yeterli prova süresinden mahrum kalmıştı. Eser, Jacqueline du Pré'nin kaydının halkın hayal gücünü yakaladığı ve klasik bir en çok satan olduğu 1960'lara kadar geniş bir popülerlik kazanamadı. Elgar, solist olarak Beatrice Harrison ile birlikte bu konçertonun iki kaydını yaptı. O zamandan beri, Pablo Casals'ın önde gelen çellistleri, eseri konserde ve stüdyoda gerçekleştirdiler.

Elgar'ın 1919 yılına kadar bu konçerto üzerinde herhangi bir çalışma yaptığı bilinmemektedir. Ancak 1900'lerde Brodsky Quartet'in çellisti Carl Fuchs, Elgar ile bir çello konçertosu bestesi yapması için bir anlaşma yaptı. Fuchs daha sonra Elgar'a bu anlaşmayı hatırlatan bir mektup gönderdi.^[1] 1903'te, Fuchs'un arkadaşı çellist Paul Grümmer, talebini sözlü olarak ve 1906'da mektupla tekrarladı, bu yüzden böyle bir konçerto fikri yeni değildi.

Konçerto 1919 yazında, Elgar'ın Sussex, Fittleworth yakınlarındaki tenha kulübesi "Brinkwells"de bestelenmiştir ve bu kulübede birkaç yıl önce Fransa'dan Kanal boyunca gümbürdeyen Birinci Dünya Savaşı topçularının sesini duydu. 1918'de Elgar, 61 yaşındaki bir adam için tehlikeli bir operasyon olduğu düşünülen enfekte bademciklerini aldırmak için Londra'da bir operasyon geçirdi. Sedasyonun ardından bilincini kazandıktan sonra sonra kağıt kalem istedi ve konçertoda ilk tema olacak melodiyi besteledi. O ve karısı, sağlık sorunlarından kurtulmak için kısa süre sonra kulübeye çekildiler. 1918 yılında Elgar, karısının önceki bestelerinden belirgin şekilde farklı olduğunu belirttiği üç oda müziği eseri besteledi ve bu eserlerin 1919 baharındaki prömiyerlerinden sonra, bir çello konçertosu fikrini gerçekleştirmeye başladı.

Konçerto, Londra Senfoni Orkestrası'nın 1919-20 sezonunun 27 Ekim 1919 tarihindeki açılış konserinde feci bir prömiyer yaptı. Bestecinin yönettiği konçerto dışında, programın geri kalanı, prova zamanını doğru kullanamamış olan Albert Coates tarafından yönetildi. Alice Elgar, "O vahşi, bencil, kötü huylu aşağılık, kaba Coates'ın provaya devam ettiğini" yazmıştır. The Observer gazetesi eleştirmeni Ernest Newman, "Hafta boyunca yetersiz prova yapıldığına dair söylentiler var. Açıklama ne olursa olsun, üzücü gerçek şu ki, hiçbir zaman bu kadar büyük bir orkestra asla kendi gösterisini bu kadar içler acısı hale getirmemiştir. Eserin kendisi çok basit, çok sade - Elgar'ın müziğine son birkaç yılda gelen o anlamlı sadelik bulunmakta - ama bu sadeliğinin altında derin bir bilgelik ve güzellik var." diye yazmıştır. Elgar, eseri daha sonradan kendisine tekrar çalan solist Felix Salmond'a hiçbir suçlamada bulunmadı. Elgar eğer Salmond'un eserin hazırlanmasında titiz çalışması olmasaydı, onu konserden çekeceğini söylemiştir.

Prömiyerinden sonra dünya çapında yüz performansı gerçekleşen Birinci Senfoni'nin aksine Çello Konçertosu, bir yıldan uzun bir süre Londra'da ikinci bir performans hakkına sahip olamamıştır.

Bu konçerto solo çello, 2 flüt, 2 obua, 2 klarnet, 2 fagot, 4 korno, 2 trompet, 3 trombon, tuba, timpani ve yaylı çalgılar için bestelenmiştir.

Eserin dört bölümü vardır:

İlk bölüm, bir giriş ile üçlü formdadır. Solo çello için bir resitatifle açılır, hemen ardından klarnet, fagot ve kornodan karşılık gelir.

Solo çello tarafından çalınan bölümü bir ad libitium değiştirilmiş ölçek izler. Viyola bölümü daha sonra Moderato'daki ana temanın bir icrasını sunar ve solo çelloya geçirir. Elgar bu melodiyi "Malvern tepelerinde bu melodiyi ıslıkla çalan birisini duyarsanız, o ben olacağım." olarak düşünmüştür.

Yaylı çalgılar temayı üçüncü kez çaldıktan sonra solo çello onu bir fortissimo şeklinde yeniden ifadeye dönüştürür. Orkestra yineler ve çello doğrudan lirik bir Mi majör bölüme geçmeden temayı tekrar çalar.

Bu, ilk bölümün benzer bir tekrarına dönüşür. Bu bölüm, solo çellodaki fortissimo temasını atlar. Yavaş olan ilk bölüm doğrudan ikinci harekete geçer.

İkinci bölüm, çelloda pizzicato akorlarıyla hızlı bir kreşendo ile açılır. Ardından solo çello, Allegro molto bölümünün ana motifi olacak şekilde çalar.

Pizzicato akorları takip eder ve kısa bir kadans çalınır ve ardından on altılık nota ve akorlar gelir. Bir ritardando, doğrudan sona kadar kalan scherzo benzeri bir bölümle devam eder. Yavaş olan üçüncü bölüm lirik bir temayla başlar ve biter ve tüm bölüm boyunca belirli bir tema geçer.

Eserin sonu doğrudan ara vermeden finale geçer. Dördüncü bölüm başka bir hızlı kreşendo ile başlar ve fortissimo ile biter. Solo viyolonsel, bir başka resitatif ve kadans ile devam eder. Bu bölümün ana teması soylu ve görkemlidir ancak alt tonlarla birçok anahtar değişimi olmaktadır.

Parçanın sonuna doğru tempo, yeni bir temaların ortaya çıktığı bir più lento bölümüne doğru yavaşlar.

Tempo daha da yavaşlar ve üçüncü bölümün temposuna gelir ve bu bölümün teması tekrar çalınır. Bu tempo durağanlaşana kadar yavaşlamaya devam eder ve orkestra bir akor tutar. Ardından, parçanın en sonunda ilk bölümün bir tekrarı çalınır. Bu, parçayı bitiren son üç akora kadar gerilimin artmasıyla, dördüncü bölümün ana temasının bir yinelenmesine geçer.

Elgar ve Beatrice Harrison, 1920'de akustik kayıt işlemini kullanarak kısaltılmış bir kayıt yaptılar. İlk elektriksel tam kayıt (tek bir karbon mikrofon kullanılarak) 1928'de Harrison, Elgar ve Londra Senfoni Orkestrası tarafından yapıldı. Daha sonra kayda değer bir kayıt Jacqueline du Pré tarafından 1965'te Sir John Barbirolli ve EMI için Londra Senfoni Orkestrası ile yapıldı. 20 yaşındaki du Pré, kayıt seansına verilen ara sırasında stüdyodan ayrıldı ve bir yıldızın yapım aşamasında olduğunu duyan yerel müzisyenlerden ve eleştirmenlerden oluşan geniş bir dinleyici kitlesi bulma amacıyla geri döndü. Mstislav Rostropovich'in bu kaydı duyduğunda, eseri repertuarından çıkardığı söylenir. Bir röportajda, Elgar konçertosunun neden repertuarında yer almadığı sorulduğunda Rostropovich, "Öğrencim Jacqueline du Pré, onu benden çok daha iyi çaldı" demiştir. Du Pré'nin kaydı, tutkusu ve teknikleri nedeniyle övüldü. Barbirolli'nin ise ilk günlerinden itibaren bu konçerto ile bir ilişkisi vardı: orkestranın 1919 prömiyerinde çello bölümünün bir üyesiydi; ve Sir Dan Godfrey yönetimindeki Bournemouth Belediye Orkestrası ile ilk performanslarından birinde solistti.

1985 yılında İngiliz çellist Julian Lloyd Webber, bu konçertoyu Sir Yehudi Menuhin şefliğindeki Kraliyet Filarmoni Orkestrası ile kaydetti. Kayıt, Elgar akademisyeni olan Jerrold Northrop Moore tarafından BBC Music Magazine için "şimdiye kadarki en iyi versiyon" olarak seçildi ve 1985'te "En İyi Klasik Kayıt" dalında Brit Ödülü kazandı.