İçeriğe atla

Viril

Viril[1][2] ya da spin, bir uçağın perdövitesle birlikte spiral şekilde alçaldığı bir uçuş durumu. Başta "normal eksen" (dikey eksen) olmakla birlikte[3] uçağın hareket ettiği her üç eksende birden gerçekleşir. Uçağın pilotaj hatası veya hasar nedeniyle anormal duruma girmesi sonucu gerşekleşebileceği gibi pilot tarafından kontrollü olarak gösteri ya da eğitim gibi amaçlarla da gerçekleştirilebilir. Uçağın hızlı şekilde irtifa kaybettiği tehlikeli bir manevradır.

Viril esnasında bir kanat diğerinden daha fazla kaldırma yaratır.[3] Bunun nedeni düşük süratte roll (yuvarlanma) ekseninde gerçekleşen dönme hareketidir. Tutunma kaybına uğrayan görece alçaktaki kanatın yarattığı fazladan sürtünme yaw ekseninde bir harekete neden olur. Bu durum roll eksenindeki hareketi artırır ve bu şekilde bir kısırdöngüye girilir.[3] Tam gelişmiş bir virilde uçak cayroskop şeklinde hareket eder. Bu nedenle uçaktaki yük dağılımının virilin oluşumu ve virilden çıkışta etkisi olacaktır.[3]

Viril ve spiral dalış

Spiral dalıştaki bir Zivko Edge 540 V3, Avusturya.

Viril kavramı bazen spiral dalış ile karıştırılır. Spiral dalışta burun daha aşağıdadır ve kanatlar perdövites durumunda değildir. Hava sürati yüksektir, gitgide artmaktadır ve alçalış oranı da virilden daha yüksektir. Yüksek g kuvvetine maruz kalınabilir. Virilde ise sürat düşüktür, hücum açısı yüksektir, alçalma oranı (viril tam olarak geliştikten sonra) sabittir ve etki eden G kuvvetleri azdır.[4]

Viril teşhisi

Pilotu genellikle şu belirtilerden virile girdiğini anlayabilir:[5]

  • Burun aşağı dalış
  • Sürekli dönü
  • Sarsıntı (buffet)
  • Neredeyse sabit işari hava sürati
  • Sabit bir oranda alçalma

Virilden çıkış

Virilden çıkış tekniği büyük oranda aynı olmakla birlikte uçaktan uçağa değişir. Bu nedenle pilotların ilgili uçağın pilot operasyon el kitabındaki tekniği ezberlemesi gerekir. Standart bir virilden çıkış şu şekildedir:[6]

  • Gaz kolu kapalı, flaplar yukarı
  • Dönüş yönünü tespit et (varsa dönüş koordinatörüne bakılabilir)
  • Dönüş yönünün "aksine" sonuna kadar istikamet dümeni (rudder)
  • Bir an bekle (bekleme süresi uçaktan uçağa değişebilir)
  • Lövye hızla merkezî olarak ileri (kanatlardaki tutunma kaybını gidermek için)
  • Dönüş durunca istikamet dümenini ortala
  • Kanatları düz hale getir ve dalışı azalt
  • Burun ufku geçerken gazı aç ve tırmanışa geç.

Kaynakça

  • Air Pilot's Manual Volume 1: Flying Training. Pooley's Air Pilot Publishing.
  1. ^ Unutulmaz uçuş öğretmenlerim 26 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Tayyareci.com. Erişim: 17 Şubat 2012.
  2. ^ 5 Uçağı Tek Başına Önleyen Pilot | Binbaşı Mehmet Fazıl 26 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. HvKK.tsk.tr. Erişim: 17 Şubat 2012.
  3. ^ a b c d Age sf 189
  4. ^ spiral dive 27 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. mpaviation.com. Erişim: 17 Şubat 2012.
  5. ^ Age sf 194
  6. ^ Age sf 195

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Flap</span>

Flaplar; uçakların genellikle kanat firar kenarında bulunan; kanat kamburluğunu artırarak öncelikle taşıma kuvvetini (L) ve kısmen de sürüklemeyi (D) artıran kumanda yüzeyleri. Flaplar uçuşun, özellikle iniş ve kalkış gibi düşük süratlerde daha yüksek taşıma kuvvetine ihtiyaç duyulan safhalarında kullanılırlar. Pek çok uçak tipinde flapların birden fazla ayar düzeyi (açısı) bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Perdövites</span> akım ayrılması nedeniyle irtifada ani düşüş

Perdövites veya stall; akışkanlar dinamiğinde, bir akışkan içerisinde hareket eden bir cisme etki eden taşıma kuvvetinin -hücum açısının (AOA) kritik değeri geçmesi nedeniyle- azalması veya yok olması sonucunda cismin akışkan içerisinde tutunamaması. Kelimenin kökeni ise Fransızcada hız kaybı anlamına gelen "perte de vitesse"den gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Sürükleme</span>

Sürükleme; akışkanlar mekaniğinde bir cismin, bir akışkan içindeki hareketine gösterdiği direnç. Sürükleme İngilizce drag sözcüğüne atfen "D" harfi ile gösterilir.

<span class="mw-page-title-main">Uçuş denetimleri</span>

Uçuş denetimleri ya da kumanda yüzeyleri; pilota uçağın uçuş yönü ve yeryüzüne göre durumunu (attitude) kumanda etme yetisi sağlayan uçak parçalarının genel adıdır.

<span class="mw-page-title-main">İrtifâ dümeni</span>

İrtifa dümeni, uçaklarda yunuslama hareketini gerçekleştiren kontrol yüzeyidir. Geleneksel uçaklarda yatay stabilize üzerinde bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Boeing B-29 Superfortress</span> II. Dünya Savaşında ABD Hava Kuvvetlerince kullanılmış, dört motorlu ağır bombardıman uçağı

B-29 Superfortress II. Dünya Savaşı'nda Amerikan Hava Kuvvetlerince kullanılmış olan, dört motorlu ağır bombardıman uçağıdır. II. Dünya Savaşı sonrası özellikle Kore Savaşı olmak üzere bazı operasyonlarda da görev almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Dönme</span>

Dönme ya da dönüş; bir merkeze bağlı olarak dairesel hareket yapan cisimlerin hareketine denir. Üç boyutlu cisimler her zaman hayali bir dönüş eksen çizgisi etrafında döner. Eğer bu eksen cismin gövdesinden ve kütle merkezinden geçerse, cismin kendi etrafında döndüğü söylenir. Bir dış noktaya göre merkez seçilirse bu harekete dönüş veya orbital dönüş denir ve genellikle yerçekimi tarafından oluşturulur.

<span class="mw-page-title-main">Trim</span>

Trim veya ayar fletneri; irtifâ dümeni, kanatçık ya da istikamet dümeni gibi daha büyük kontrol yüzeylerine monte edilen ve pilot tarafından kontrol edilen tali (ikincil) kumanda yüzeyleridir. Trim yüzeyleri pilot tarafından bağlı olduğu yüzeyle açı yapacak şekilde ayarlanır ve uçağın istenen konumda fazla güç sarf edilmeden uçmasına yardımcı olur. Türkçe havacılıkta trim, servo ve denge (balance) tab gibi tali kumanda yüzeylerinin hepsine birden fletner denir.

<span class="mw-page-title-main">Cessna 152</span>

Cessna 152 veya kısaca C-152, Amerikan yapımı; çift kişilik; üçlü-sabit iniş takımına sahip; üstten kanatlı; genel havacılık uçağı. Genellikle eğitim uçağı ve şahsî uçak olarak kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Uçuş göstergesi</span>

Uçuş göstergeleri; çoğu uçağın borda paneli üzerinde yer alan; istikamet, yatış, yunuslama, kayış, hız ve yükseklik gibi uçağın yere nazaran durumu ve hareketleri ile ilgili bilgi veren saatler. Uçuş göstergeleri vakumla, pito-statik olarak, cayroskobik olarak veya manyetik esaslara göre çalışırlar. Standart bir uçakta bulunan uçuş göstergeleri şunlardır:

<span class="mw-page-title-main">Varyometre</span>

Varyometre veya dikey hız göstergesi ; hava taşıtlarının tırmanma ve alçalma oranlarını birim zamandaki yükseklik farkı cinsinden gösteren bir uçuş göstergesi. Uçağın tırmanışta, alçalışta veya düz uçuşta olduğu bilgisini pilota verir. İyi kalibre edilmişse, düz uçuşta 0 (sıfır) değerini gösterir.

<span class="mw-page-title-main">İşarî hava sürati</span>

İşarî hava sürati (IAS), hava taşıtlarındaki ana sürat göstergesinde görülen hız. IAS, İngilizce indicated airspeed kavramının kısaltmasıdır. İşarî hava sürati, pito-statik sistemden gelen dinamik ve statik basınç verileri ile hesaplanır. Uçağın performans ve aerodinamik hesaplamalarında kullanılan ana sürattir. Pek çok hava taşıtında sürat knot cinsinden kullanılır ve sürat saatlerindeki değerler KIAS olarak verilir.

<span class="mw-page-title-main">Hakikî hava sürati</span>

Hakikî hava sürati ya da gerçek hava sürati (TAS), bir hava taşıtının içinde hareket ettiği hava kütlesine nazaran sürati. TAS, İngilizce true airspeed kavramının akronimidir. İçinde bulunduğu hava kütlesi ile birlikte aynı yönde ve hızda hareket eden bir nesnenin hakikî hava sürati sıfırdır.

<span class="mw-page-title-main">Otomatik pilot</span>

Otomatik pilot, bir hava aracı, deniz aracı veya uzay aracının yolunu bir insan operatör tarafından sürekli manuel kontrol gerektirmeden kontrol etmek için kullanılan bir sistemdir. Otomatik pilotlar operatörlerin yerini almaz. Bunun yerine, otomatik pilot operatörün aracı kontrol etmesine yardımcı olarak operatörün operasyonların daha geniş yönlerine odaklanmasına imkan sağlar.

Görerek uçuş veya VFR uçuş, bir pilotun uçağın durum (attitude) kontrolünü ve seyrüseferini uçak dışındaki görsel referanslara göre gerçekleştirdiği uçuş. VFR kısaltması, İngilizce visual flight rules kavramının akronimidir. Görerek uçuş yapılmasını mümkün kılan meteorolojik koşullara VMC denir. Şartların görerek uçuşa müsait olmadığı durumlarda -pilotun lisans ve dereceleri (rating) ve uçaktaki cihazlar müsaade ediyorsa- alet uçuşu gerçekleştirilir.

<span class="mw-page-title-main">Dönüş-kayış göstergesi</span>

Dönüş-kayış göstergesi veya dönüş-kayış müşiri; iki cihazın bir arada bulunduğu bir uçuş göstergesi. Dönüş esnasında uçağın istikametinin değiştiği oran ile içe kayış (slip) ve dışarı savruluş (skid) miktarını gösterir. Uçak maketi bulunan ve yatış oranını da gösteren göstergelere dönüş koordinatörü denir.

<span class="mw-page-title-main">Yer sürati</span>

Yer sürati (GS), uçuştaki herhangi bir hava aracının yeryüzü üzerindeki izdüşümünün hızı. GS kısaltması İngilizce ground speed kavramının akronimidir. Havacılıkta yer süratinin hava sürati ile ilişkisinin anlaşılabilmesi için öncelikle şu süratlerin bilinmesi gerekir:

<span class="mw-page-title-main">Ekolot KR-030 Topaz</span> Polonyalı ultralight uçak

Ekolot KR-030 Topaz, Ekolot tarafından tasarlanan ve üretilen bir Polonyalı ultralight uçaktır. Şubat 2010'da Polonya'dan sertifika almıştır. Uçak, ev yapımı bir kit olarak veya uçmaya hazır olarak tedarik edilir.

<span class="mw-page-title-main">Ekolot JK 01A Elf</span> Polonya yapımı tek kanatlı, tek kişilik motorlu planör

Ekolot JK 01A Elf, Jerzy Krawczyk tarafından tasarlanan ve Ekolot tarafından üretilen bir Polonyalı tek kanatlı, tek kişilik motorlu planördür.

<span class="mw-page-title-main">Ekolot JK-05L Junior</span>

Ekolot JK-05L Junior, Ekolot tarafından tasarlanan ve üretilen bir Polonyalı ultralight uçağıdır. Şubat 2010'da Polonya'dan sertifika almıştır.